Нефть даври тугаса, инсониятни нима кутмоқда?

Нефтни қора олтин деб билишади, инсон ҳаёти унга шу қадар боғлиқки, нефть бўлмаганида нима бўлишини тасаввур қилиш қўрқинчли. Кун келиб ушбу қимматли манба тугаб қолса, нима бўлишини ҳеч ўйлаб кўрганмисиз? Қуйида бунинг бир қанча оқибатларини кўриб чиқамиз.

Нефть қиймати

Биргина Россияда йилига 12,1 миллиард баррел нефть маҳсулотлари истеъмол қилинади. Бу кунига тахминан 3 миллион баррелни ташкил этади. Буларнинг барчаси автомобиллар учун ёқилғи ва уйларни иситиш учун сарфланади деб ўйласангиз, адашасиз. Ажабланарлиси шундаки, агар нефть бўлмаганида жуда кўп уй-рўзғор буюмлари бўлмас эди.

Кўпчилигимиз нефть қазиб олиш туфайли қанчалар кўп предметлар ишлаб чиқарилишини билмаймиз. Ҳатто сақич таркибида ҳам нефть маҳсулотлари мавжуд. Ахир айнан нефть сабабли у чўзилувчан бўлади. Кейинги сафар сақич пуфлаганингизда бу ҳақда ўйлаб кўринг.

Кейинги мисоллар янада кенгроқ. Спорт жиҳозларини олайлик. Нефтдан баскетбол, ​​регби, гольф тўплари, улар учун сумкалар, футбол тўплари, теннис ракеткалари ва бошқалар ишлаб чиқарилади.

Сохта тишлар ҳақида нима дейсиз? Замонавий протезларда углерод асосидаги бўёқлар мавжуд. Улар нефть маҳсулотлари ва турли ўсимлик таркибий қисмларидан ишлаб чиқарилади. Лекин ташвишланишга ҳожат йўқ, сабаби бўёқлар Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан тасдиқланган ва озиқ-овқат бўёқларига ўхшайди.

Макияж ва косметика мухлислари борми? Лаб бўёқлари таркиби нефтни парафин шаклида ўз ичига олади. У сабабли помада ўз шаклини сақлаб қолади ва лабларга бир текисда сурилади.

Балки, сиз гитара чалишни биларсиз? Кўпгина замонавий торлар нейлондан ишлаб чиқарилади, у эса ўз навбатида нефтдан тайёрланади.

Албатта, ҳар бир киши кунига бир ёки икки марта ишлатадиган тиш пастаси бор. Уни жуда чиройли қиладиган бўёқлар таркибида нефть маҳсулотлари мавжуд. Парфюмерия ва дезодорантлар, контакт линзалари, қармоқ иплари нефтга асосланган уй-рўзғор буюмлари саналади. Лекин у орқали ишлаб чиқарилган энг муҳим нарсалар, албатта, автомобиллар, ошхона жиҳозлари, мебел ва кийим-кечакдир.

Кун келиб сайёрадаги барча нефть тугаса, дунёда нима юз беради?

Мамлакатларнинг захира захиралари тугагач, инқироз бошланади. Бу, айниқса, муқобил энергия манбаларидан фойдаланишни бошламаган мамлакатларга таъсир қилади.

Биринчи кундан бошлаб, бензин нархи кескин кўтарилди. Одамлар автомобилларини охирги томчи ёқилғи билан тўлдириш учун катта миқдорда пул тўлашга тайёр бўлади. Бир неча ҳафта ёки кундан кейин барча шахсий транспортлардан фойдаланиш тўхтайди. Жамоат транспорти — автобуслар, поездлар, самолётлар ҳам яроқсиз ҳолга келади. Натижада миллионлаб одамлар ишсиз қолади.

Фавқулодда хизматлар фаолияти ҳам тўхтайди. Нефть захираларининг тугашининг энг ёмон оқибатларидан бири шифохонадаги кўплаб беморларнинг соғлиғига таҳдид солади. Гап шундаки, замонавий тиббиёт жудаям кўп нефть маҳсулотларига таянади. Шприцлар, қўлқоплар ва стерил қадоқлаш каби зарур нарсалар, шунингдек, юқори технологияли ускуналар (МRI аппаратлари, компьютерлар ва КТ сканерлари) нефтга асосланган. Қолаверса, дори-дармонларни заводлардан дорихоналарга етказа оладиган транспорт бўлмайди.

Яна бир катта муаммо айниқса катта шаҳарларда озиқ-овқат билан боғлиқ бўлади. Маҳсулотларни ишлаб чиқариш жойидан дўконларга ташийдиган транспорт бўлмайди. Кўпгина шаҳар аҳолиси ҳудуддан ташқарига кўчиб ўтади ва ўз озиқ-овқатларини етиштиришга ҳаракат қилади.

Бироқ биринчи ларзадан кейин вазият тинчлана бошлайди ва одамлар мослашади. Гарчи, ҳаёт ҳеч қачон аввалгидек бўлмайди. Озиқ-овқатларнинг ҳозиргидай катта танлови кузатилмайди, лекин ёзгача ортиқча вазн ташлаш имкони бўлади.

Шимолий кенгликларда одамлар қишки совуқда қандайдир тарзда исиниш учун дарахтларни кесишни бошлайди ва бу ўрмонларнинг оммавий вайрон бўлишига олиб келади. Сайёра ҳам одамлардан кам азоб чекмайди.

Қўрқдингизми? Келинг, ниҳоят ижобий таъсирларга назар соламиз.

Нефть ифлосланишнинг асосий манбаларидан биридир. Мисол учун, АҚШда 2010 йилдан бери 34 миллион литрдан ортиқ нефть сизиб чиққан.

Тўкилган нефть экин майдонларини ифлослантиради, сувни заҳарлайди, атроф-муҳит ва ҳайвонот дунёсига жиддий зарар етказади. Бундан ташқари, нефть ёрдамида энергия олиш олтингугурт диоксиди ва углерод оксиди эмиссияси билан бирга келади. Бу газлар катта ва мунтазам дозаларда саломатлик учун зарарли. Шундай экан, нефтнинг йўқлиги саломатлик ва атроф-муҳитнинг яхшиланишига олиб келади. Шу жойида муқобил энергия манбалари ҳақида савол туғилади, чунки қандайдир тарзда яшаш керак.

Муқобил энергия манбалари

Атом энергияси. Ҳозирда Россияда 11 та атом электр станцияси ишламоқда, улар мамлакатдаги умумий электр энергиясининг 18 фоиздан ортиғини ишлаб чиқаради.

Бошқа давлатлар атом энергиясига кўпроқ таянади. Масалан, Франция электр энергиясининг 80 фоизини АЭСдан ишлаб чиқаради. Бир томондан, ядровий энергия ғоясининг ўзи хавфсизликка оид хавотирларни келтириб чиқаради (айниқса Чернобиль авариясидан кейин).

Бошқа томондан, атом энергияси шамол, сув ва қуёш каби бошқа манбаларга қараганда анча арзон ва самаралироқ. Бундан ташқари, NASA маълумотларига кўра, атом энергияси бошқаларга қараганда атроф-муҳитга камроқ зарар келтиради.

Шамол ва қуёш энергияси. Ушбу манбаларнинг тарафдорлари улар табиатга ҳеч қандай зарар етказмаслигига амин. Аммо, афсуски, улар ўйлаганчалик эмас. АҚШдаги Энергетика тадқиқот институти шамол ва қуёш электр станциялари захира тизимларисиз ишлай олмаслигини айтди.

Улар қуёш булутлар ортида турганда ёки шамол секинлашганда ишга тушади. Бундай захира қувват манбаларига, айтайлик, яқин атрофдаги кўмир электр станциясидан олинадиган электр энергияси киради.

Геотермал энергия. Бу усул иссиқ буғ-сув манбаларининг энергиясини айлантириш орқали электр энергиясини олиш имконини беради. Аммо сейсмик фаолликни уйғотиш ёки тупроқларнинг маҳаллий чўкиши хавфи бор.

Бундай электр станцияларини қуриш қийин — маълум геологик шароитлар зарур. Аммо ижобий томони у ёқилғига нисбатан арзон.

Биомасса энергияси. Биомассани чиритган ҳолда ўзини электр энергияси билан таъминлайдиган қишлоқ хўжалиги комплекслари мавжуд. Биомасса сифатида гўнг, тез ўсадиган сув ўтлари, органик чиқиндилар, ўлик организмлар ва бошқалардан фойдаланиш мумкин.

Нефтга бўлган талаб

1965 йилдан 2005 йилгача хом нефтга жаҳон талаби тахминан 2,5 баробар ошди. Ҳозир ундан 30-40 йил олдингига қараганда 2 баробар кўп фойдаланамиз. Ҳозирги вақтда нефть дунёдаги энергия эҳтиёжларининг 33 фоизини ташкил қилади.

British Petroleum компаниясининг “Жаҳон энергетикасининг статистик шарҳи”га кўра, бизда 2070 йилгача етарли миқдорда нефть захиралари бўлиши керак. Шунга қарамай, инсоният бугунги кунда ушбу хом ашёга қарамликни камайтириш ва аста-секин муқобил энергия манбаларига ўтиш орқали ушбу захираларнинг тугашини қандай тўхтатиш ҳақида ўйлаши керак.

Қандай бўлмасин, оптимист бўлиб қолайлик. Кун келиб бутунлай нефтсиз қолсак, дунё парчаланмайди. Одамлар, албатта, бу муаммони енгиш йўлини топади, масалан, янги энергия манбаларини ишлаб чиқиш ёки оддийгина турмуш тарзини ўзгартириш. Инсонлар ҳамма нарсага мослаша олади.

Ўзбекистонда нефть-газ захираси неча йилга етади?

Маълумот ўрнида, Ўзбекистонда асосий нефть-газ конлари 5 та ҳудудда жойлашган. Биринчиси, Фарғона вилоятида. Кейингилари Сурхондарё, Бухоро, Хоразм ва Қорақалпоғистонда. Ҳозирда энг ёш ва истиқболли конлар Устюртда. 

Геология ва минерал ресурслар Давлат қўмитаси вакили Эркин Назаровнинг 2022-йилги маълумотига кўра, мамлакатда 300 га яқин нефть-газ конлари мавжуд бўлиб, уларнинг захираси 40 йилга етиши аниқланган.

«Бу 40 йилда захирамиз тугайди деган гап эмас. Ҳар йили геология қидирув ишлари амалга оширилади ва нефть, газ, уран ва бошқа хомашёлар бўйича тўлиқ захиралар аниқланиб борилади», — деган Эркин Назаров.