Иқлим ўзгариши аллақачон бутун дунё бўйлаб инсонларнинг ҳаётига таъсир қилмоқда. The Economist Intelligence Unit (the EIU) томонидан ишлаб чиқилган янги асосга кўра, 2050 йилга бориб, иқлим ўзгариши туфайли глобал ялпи ички маҳсулотнинг ўсиши 3 фоизга камаяди.
Келажакдаги истиқболлар хавотирли ва Ўзбекистон бундан мустасно эмас. Марказий Осиёда жойлашган Ўзбекистон икки карра денгизга чиқиш имконияти йўқ давлатдир. Шунинг учун у асосан қурғоқчил иқлимга эга бўлиб, бу иқлим ўзгаришининг мамлакатга таъсирини янада кучайтиради.
Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Иқлим ўзгариши бўйича ҳукуматлараро кенгашининг маълумотларига кўра, аср охирига бориб Марказий Осиёда ҳарорат ўртача глобал кўрсаткичдан ошиши, экстремал иқлим ҳодисалари тез-тезлиги ва аллақачон қуриб қолган ҳудудларда ёғингарчилик камайиши кутилмоқда.
Қишлоқ хўжалиги соҳаси ҳам иқлим ўзгаришига асосий ҳисса қўшувчилардан бири, ҳам унинг оқибатларидан энг кўп жабр кўраётган соҳадир. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти (UN FAO) маълумотларига кўра, қишлоқ хўжалиги тизими ҳозирги вақтда иссиқхона газлари чиқиндиларининг учдан бир қисмини ишлаб чиқаради ва атроф-муҳитга янада кенгроқ салбий таъсир кўрсатади. Айниқса, чорвачилик соҳаси иссиқхона газлари чиқиндиларининг катта қисми учун жавобгардир. Бошқа томондан, қишлоқ хўжалиги соҳасидаги ишчилар иқлим ўзгариши оқибатлари олдида энг заиф бўлганлар қаторига киришади.
Оъзбекистонда иқлим оъзгариши боъйича янги тадқиқот
2022 йилда Ўзбекистон Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ва Европа Иттифоқининг Қишлоқ хўжалигини қўллаб-қувватлаш ва соҳа билимларини ошириш дастури (ASК) томонидан олиб борилган тадқиқотлар натижасида иқлим ўзгаришининг Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги соҳасига таъсири ўрганилди. Тадқиқот Европа Иттифоқи томонидан молиялаштирилди.
Тадқиқот учун уларнинг мутахассислари республиканинг иқлими ҳар хил бўлган учта ҳудудини танладилар: Қорақалпоғистон Республикаси, Қашқадарё ва Фарғона вилоятлари. AquaCrop, СPHН ва WЕAP моделларидан фойдаланган ҳолда улар 2059 йилгача ушбу ҳудудлардаги асосий экинлар, боғдорчилик, чорвачилик ва қишлоқ хўжалигидаги суғориш сувларига тўртта сценарий – ўртача, иссиқ-қуруқ, илиқ-нам ва қуруқ иқлим ўзгариши таъсирининг прогнозларини ишлаб чиқдилар.
Уларнинг натижалари шуни кўрсатдики,
- 2050 йилга бориб ҳарорат 1 дан 2,5 даражага кўтарилади,
- ёғингарчилик миқдори +/-20% га ўзгаради,
- ойлик суғориш учун сув эса 20-35% га камаяди.
- Картошка ҳосилдорлиги 2050 йилга келиб 50% гача камайиши мумкинлиги аниқланди.
- Пахта, ғалла, олма, картошка ва помидор ҳосилдорлиги 12-50 % га камайиши кутилмоқда.
- Илиқ нам сценарийсининг таъсири юмшоқроқ, аммо барибир ҳосилнинг 10% пасайишини кўрсатди.
- Табиий яйлов ва беда ҳосилдорлиги кўп ҳолларда юқори бўлиши кутилмоқда, айниқса беда экини иқлим ўзгаришига чидамли эканлиги аниқланди.
Шунга қарамай, Қашқадарёдаги қуруқ яйловларнинг ҳосилдорлиги иссиқ-қуруқ сценарийсида ҳам 50 фоизга камайиши мумкин. ASK Facility гуруҳи раҳбари Адриан Нилнинг айтишича,
“Таҳлиллар шуни кўрсатадики, ҳозирги вақтда Ўзбекистонда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштирилаётган ушбу майдонларнинг 50% дан ортиғи, агар оқибатларни юмшатиш ёки мослаштириш чоралари кўрилмаса, келгуси 20-30 йил ичида ҳосилдорликнинг сезиларли камайишига дуч келади.”
Иқлим ўзгаришини яна кун тартибига қўйиш
Шунинг учун ҳам Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалигини ривожлантиришнинг 2020 — 2030 йилларга мўлжалланган стратегиясининг тўққизта устувор йўналишларидан бири “Табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш ва атроф-муҳит муҳофазасини таъминлаш” деб белгиланган. Иқлим ўзгариши оқибатларини юмшатиш бўйича ҳаракат қилиш зарурлигини эътироф этган Европа Иттифоқи иқлим ўзгаришига қарши курашни ўзининг устувор вазифаси қилиб белгилаган. Масалан, яқинда қабул қилинган Европа Яшил келишувининг мақсадларидан бири 2050 йилга келиб углерод нейтраллигига эришишдир. Бу мақсадга эришишнинг муҳим йўлларидан бири фермерликни биологик хилма-хиллик ва иқлимга мосроқ қилишдир. Иқлимга мос келадиган амалиётларни тўғри жорий этиш орқали фермерлик нафақат иссиқхона газлари чиқиндиларини камайтириши, балки углеродни секвестрлаши, биологик хилма-хилликни ошириши ва экотизимларни қайта тиклашга ёрдам бериши мумкин.
Европа Иттифоқи Ўзбекистон ҳукумати билан ҳамкорлиги орқали иқлим ўзгариши каби эътибордан четда қолган масалаларни яна кун тартибига қўйишга ёрдам бермоқда. Бу соҳадаги кўп йиллик тажрибасини ҳисобга олсак, у сиёсат бўйича маслаҳатлар ва техник маълумотлар учун ажойиб манба ҳисобланади.
“Табиий ресурслардан самаралироқ фойдаланиш бўйича чора-тадбирлар кўришимиз зарур, бунинг учун ҳамкор давлатларнинг ёрдами ва илғор тажрибасидан фойдаланишимиз зарур. Бу амалиётлар қаторига Европада ишлаб чиқилган, ресурслардан энг барқарор ва самарали фойдаланиш мумкин бўлган амалиётлар киради”, - дейди Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий маркази бош директори Алишер Тўраев.
Жумладан, Европа Иттифоқи томонидан молиялаштириладиган ASК Facility 2020 йилдан буён Ўзбекистонга қишлоқ хўжалигини ривожлантириш стратегиясини амалга оширишда техник кўмак кўрсатиб келмоқда. Қишлоқ хўжалиги вазирлиги билан ҳамкорликда ASК Facility “Қишлоқ хўжалигидаги иқлим хавфи ва мослашувини баҳолаш” таҳлилий ва маслаҳат дастурини ишга туширди. Ушбу дастур иқлим ўзгаришининг потенциал таъсирини таҳлил қилиш ҳамда қишлоқ хўжалиги ва чорвачилик соҳаси учун мослашув ва оқибатларни юмшатиш чораларини ишлаб чиқиш орқали Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги секторининг маҳсулдорлиги ва барқарорлигини оширишга қаратилган.
“Сув ва тупроқ каби табиий ресурслардан барқарор фойдаланишга йўналтирилган изчил миллий сиёсат асосини яратиш, шунингдек, далилларга асосланган материалларни тақдим этувчи маълумотлар ва ахборот тизимларини тўғрилаш ҳамда аҳоли, хусусий сектор ва давлат органларининг иқлим ўзгариши ҳақидаги хабардорлигини ошириш жуда муҳим.”, - дейди Адриан Нил, ASК Facility гуруҳ раҳбари.
Иқлим бўйича оқилона амалиётларни тадбиқ этиш
Ўзбекистон қишлоқ хўжалигини ривожлантириш стратегиясининг ўзи ҳам Европа Иттифоқи мутахассислари кўмагида ишлаб чиқилган. Стратегиянинг қабул қилинган баъзи чора-тадбирлари фермерларнинг иқлимга мос технологияларни ўзлаштирган ер гектарлари сонини кўпайтиришига олиб келди: 2017 йилдаги нол гектардан 2020 йилдаги 200 минг гектаргача. Тавсия этилган чора-тадбирлар мевали дарахтларни кўпайтириш, қишлоқ хўжалиги жараёнларининг энергия самарадорлигини ошириш ва ўғитлардан янада оқилона фойдаланишни ўз ичига олади. Ушбу ўзгаришлар экин етиштиришда кўпроқ хилма-хилликни рағбатлантиришга ёрдам беради ва шунинг учун фермерларнинг иқлим ўзгариши билан боғлиқ хавфлар таъсирига чидамлилигини оширади.
Бундан ташқари, Европа Иттифоқининг Ўзбекистон учун Кўп йиллик индикатив дастурига (2021-2027) кўра, рақамли воситалар ва Европа Иттифоқининг сунъий йўлдош маълумотлари билан улашиш, шунингдек, иқлим бўйича ақлли амалиётларда, озиқ-овқат хавфсизлиги ва овқатланишни яхшилаш ҳамда иқлим билан боғлиқ хавф-хатарларга чидамлиликка ёрдам беради. Европа Яшил келишуви ва унинг қишлоқ хўжалиги ва озиқ-овқат бўйича стратегияси, “Фермадан вилкагача” стратегиясига мувофиқ, қўшимча салоҳиятни ошириш ҳаракатлари инвестиция ва бизнес муҳитини яхшилашга, иқлимга мос яшил инвестицияларга ва аёллар ҳамда ёшлар учун яшил молиядан фойдаланишни осонлаштиришга қаратилган бўлади.
Ниҳоят, Ўзбекистонда қишлоқ хўжалиги барқарорлигини таъминлашнинг устувор йўналиши чорвачилик соҳасидир, чунки у иқлим ўзгаришига катта ҳисса қўшмоқда. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг FAO тадқиқотига кўра, барча антропоген иссиқхона газлари чиқиндиларининг 14,5 фоизи чорвачилик маҳсулотларидан чиқади. 2020 йилда Ўзбекистон ҳукумати Европа Иттифоқининг техник кўмагида чорвачилик бўйича янги стратегия ва йўл харитасини тайёрлади. Стратегия янада мустаҳкам, инклюзив ва барқарор чорвачилик соҳасига йўл очади. Бу нафақат иқлим ўзгариши оқибатларини юмшатишга ёрдам беради, балки Ўзбекистонда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлашга ҳам хизмат қилади.
Иқлим ўзгаришига ечим топиш учун биргаликда ишлаш
Иқлим ўзгариши жуда катта муаммо бўлиб, уни ҳеч бир муассаса ва ҳеч бир шахс ёлғиз ҳал қилишга умид ҳам қила олмайди. Адриан Нил таъкидлаганидек, Қишлоқ хўжалиги вазирлиги иқлим ўзгаришига мослашиш ва унинг таъсирни юмшатиш учун Сув хўжалиги вазирлиги, Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш давлат қўмитаси, балиқчилик ва ўрмон хўжалиги тармоқлари ва халқаро ҳамкорлар каби турли шериклар билан ҳамкорлик қилиши керак.
“Европа Иттифоқи кўмагида биз ушбу ҳамкорларни давра суҳбати орқали муаммоларни топилмаларни муҳокама қилиш ва кейин … Сиёсатни ўзгартиришга олиб келиши мумкин бўлган қонунчилик базасини тайёрлаш учун бирлаштиришга ҳаракат қилдик. Ва энг муҳими, турли минтақалардаги ривожланиш бўйича ҳамкорлар билан ушбу асос доирасида қандай пилот ҳаракатлар бошлаш мумкинлигини кўришга ҳаракат қилмоқдамиз”.
Улар 2023 йилда ушбу пилот ҳаракатларга амалий ёнадшишни мақсад қилган бўлсалар, 2024 йилда иқлим ўзгаришининг келажакдаги оқибатларини юмшатиш ва Ўзбекистон қишлоқ хўжалигининг исиб бораётган иқлимга яхши мослаша олиши учун ҳақиқий натижаларга олиб келади.
Реклама ҳуқуқи асосида.
Изоҳ (0)