Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев 23 март куни “Истеъмол бозорларида нархлар барқарорлигини таъминлашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги фармонни имзолади. Ҳужжатга кўра, 36 турдаги товарларга нисбатан 2024 йилгача божхона божи қўлланилмайди. “Дарё” мухбири “Маkrо” супермаркетлар тармоғининг операцион директори ўринбосари Талаб Холбековдан божлари ноллаштирилган товарлар нархи қай даражада ўзгараётгани тўғрисида интервью олди.
— Қайси маҳсулотларнинг нархлари қай даражада ўзгарди?
Масалан, сут маҳсулотларига келсак, бизда импорт қилинадиган товарларимиз бор, улар асосан Россия ва Нидерландиядан келади. Уларга максимал даражада, 30 фоизгача нархларни пасайтиришга эришдик.
— Аввал нархлар қимматлик қилармиди, одамларда мана шу маҳсулотларни олиш даражаси қанақа эди?
Албатта, импорт божи бўлгандан кейин ҳар битта нархга қўшимча қиймат қўшилади. Баъзи божлар 30 фоизгача эди, бу биз сотиб оладиган якуний нархларга таъсир қиларди. Чунки диструбютор ёки импортёр бу божхона божини товарнинг таннархига қўярди ва автоматик равишда бизга қимматроқ келарди. Ҳозирги кунда у ставка ноллаштирилгандан кейин, биз улардан арзон нархда оляпмиз. Бундан ташқари, ўзимиз ҳам максимал равишда нархларни туширдик.
— Сут маҳсулотларига талаб қанақа бўлган?
Талаб юқори эди, лекин нарх туширилгандан кейин яна ҳам ошди. Чунки биз ўзимиз ҳам бозорларга чиқиб аудит қилдик, нархларни ўргандик. Харидорлар билан гаплашдик, уларга ҳам жуда маъқул. “Инсон қадри” акциясига қўшилганимиз учун баъзи ўзимизда ишлаб чиқарилган маҳсулотларга ҳам нарх пасайтиришлар амалга оширдик.
— Цитрус мевалар неча фоизга арзонлашди, айнан қайси турлари?
Цитрус мевалар 30 фоизгача арзонлашди. Масалан, грейфрут, апелсин, манго, мандаринларнинг нархлари максимал равишда тушди. Мана бу апелсинимиз Мисрдан келади (Миср апелсини), бунинг нархи ҳозир 30 фоизгача арзонлашди. Аввал 31 минг сўмдан сотганмиз. Ҳозир 24 минг 950 сўм бўлган. 6 минг сўмга арзонлашган.
— Истеъмол бозорида одамлар кўпроқ банан сотиб олади. Банан нархлари орада бир арзонлашганди. Ҳозир эса қимматлаб, 22 минг сўм бўлган. Бунинг сабаби нима?
Бунинг асосий сабаби, биринчидан, логистикаси қимматлашиб кетган. Чунки олдин Россиянинг Санкт-Петербург шаҳридан келарди, ҳозир бевосита Нидерландиянинг Роттердам шаҳридан олиб келиняпти айланма йўллар билан. Шунинг ҳисобига таннархи кўпайиб, бироз қимматлашган. Украина ва Россия ўртасидаги уруш таъсирини кўрсатган.
— Нол ставка қўлланган кўп маҳсулотларни Россиядан сотиб олардик. Ноллаштиришдан олдин ҳам Украина ва Россия ўртасидаги ҳолат табиий равишда нархларнинг ошишига олиб келаётганмиди?
Ҳа, Россиядан чит импорт қиладиган ҳамкорларимиз, катта компаниялар ўзининг штаб-квартиралари ва ишлаб чиқаришларини мамлакатдан олиб чиқиб кетишни бошлади. Табиийки, бу Европа ва бошқа давлатларга жойлаштиришни бошлади. Натижада геополитика оқибатида логистика ҳам қимматлашди. Олдин, масаласан Россиядан 5 минг долларга келадиган нарса ҳозир Европадан 11 минг долларга келмоқда. Шунинг учун нархлар автоматик тарзда қимматлашиб кетганди. Мана бу ставкаларни ноллаштириш нафақат божхонада фойдага олиб келяпти, балки импортёрларга логистикасини қоплаб беришга ҳам ёрдам беряпти. Чунки президентимизнинг логистика бўйича ҳам алоҳида қарорлари бор, адашмасам, 50 фоизгача компенсация қилиб беради харажатларини.
— Демак, импортёрларга икки баравар енгиллаштириш бўлдими?
Ҳа, албатта. Нафақат логистика қимматлашди, биринчи навбатда ресурсларнинг нархи ошиб кетганди. Билсангиз, Россияга санкция қўлланиб, нефть, газ, ҳамма нарса автоматик тарзда қимматлашиб кетди. Уруш ҳам бор, ресурсларнинг қимматлашиши ҳам бор, логистиканинг ошиши ҳам бор. Бу импортёрга уч томонлама таъсир қилди, бунинг ортидан бизга таъсир қилди, биз эса нархларни ушлашга қийналиб қолдик. Фармон қабул қилинмаганда нархлар ҳозиргидан ҳам кўтарилиб кетиши мумкин эди. Бананни истеъмолчига авваллари 15–16 минг сўмга берилган бўлса, ҳозир мана уруш оқибатида 22 минг сўмга етган. Божхона божлари бекор қилинмаганда, 25–26 минг сўмгача чиқиб кетарди, чунки қимматлашади автоматик тарзда.
— Ўзимизнинг ишлаб чиқарувчиларга бу фармон қай даражада таъсир қилади?
Ўзимизнинг ишлаб чиқарувчиларга қачон таъсир қилиши мумкин? Агар улар ўзига маҳсулотни ишлаб чиқаришда керак бўладиган ингредиэнтлар ва буларни божхона билан олиб келадиган бўлса, улар ҳам енгиллаштирилган ва нархлари ҳам пасаяди. Мисол учун, шоколаднинг ингредиэнти бўлиши мумкин, шоколадни қанақадир пирожникка қўшиш мумкин. Шоколадга божхона ноллаштирилгандан кейин Ўзбекистонда ишлаб чиқариладиган маҳсулотнинг нархи ҳам автоматик равишда тушади. Меваларнинг нархи пасайиши ҳам кейинги процедураларга ҳам таъсир қилади. Импорт қилинадиган сут маҳсулотларининг нархи тушгандан сўнг кофеинларнинг нархига ҳам таъсир қилиши керак.
— Фармон яна кўриб чиқилиши, рўйхат кенгайиши мумкин деган эҳтимоллар бор. Кўряпмиз, бу синов тариқасида қилинган. Назарий жиҳатдан яна қайси маҳсулотларга нисбатан божхона божларини олиб ташлаш керак, деб ўйлайсиз?
Халқимизга ҳар битта товар категорияларида максимал равишда божхона божларини ноллаштиришса ёки миқдори пасайтирилса, бу истеъмол бозоридаги ҳаммага таъсир қилади. Нафақат тармоқларга, балки бозорларга ҳам таъсир қилади.
— Одамлар сезяптими нархлар тушганини?
Одамлар сезяпти, чунки кечаги аудитимизда ҳам кўрдик, ҳар битта харидларида ҳар битта бозорлигидан 10 фоизгача иқтисод қиляпти оилалар . Менимча, ҳозирги кунда нархлар барқарорлаштирилгани тўғри қарор бўлди.
Изоҳ (0)