Катталарнинг иммунитетини қандай яхшилаш мумкин? Умуман олганда, уни кўтаришнинг иложи борми? Кимдир совуқ об-ҳаво бунга салбий таъсир қилади деб, кимдир эса у билан умуман алоқаси йўқ, деб ўйлайди. Келинг, буни мутахассис билан бирга аниқлаймиз.
Инсон иммунитетини қандай ошириш мумкин — бу савол ҳамон долзарбдир. Иммунитетимиз организмни патогенлардан ҳимоя қилади. Аммо баъзида у кучсизланади: организмга микроб муваффақиятли кириб, бизни касал қилади. Бу жараёнга аралашиб, иммунитетингизни мустаҳкамлаш мумкинми? Озиқ-овқат маҳсулотлари ёрдам берадими? Маълум витаминлар ёки қўшимчалар керакми? Ёки турмуш тарзини ўзгартириш керакми?
Иммунитет тизимини мустаҳкамлаш учун нима қилиш лозим?
Илмий нуқтаи назардан “иммунитетни ошириш” деган нарса йўқ. Дарҳақиқат, иммунитет доимий равишда мустаҳкамланиши бизга керак эмас. Гап шундаки, у микробларга реакцияга киришадиган кўплаб турдаги ҳужайраларни ўз ичига олади. Ушбу туғма иммунитет реакцияси вирус организмнинг тери, нафас олиш йўллари ва шиллиқ пардалар каби ҳимоя воситалари орқали кириб, ҳужумга тайёр бўлганда пайдо бўлади. Агар иммунитет реакциялари биз хоҳлаган вақтда “кўтарилиши” мумкин бўлса, организм доимий ҳужум ҳолатида бўлар эди ва биз доимо ўзимизни ёмон ҳис қила бошлардик. Мисол учун, астма, экзема, озиқ-овқат аллергиялари каби муаммолар “заиф” эмас, балки ҳаддан ташқари фаол иммунитет тизимининг белгиларидир.
Гарчи кўплаб маҳсулотлар умумий маркетинг сўзига айланган иммунитетни “кўтаради” деб даъво қилинса-да, бу тушунча тўлақонли илмий тасдиқланмаган. Иммунитетимиз оқ қон таначалари ва лейкоцитлар каби ҳужайралардан иборат. Айни пайтда олимлар тизимнинг муваффақиятли ишлаши учун ҳужайраларнинг қайси бирикмаси оптимал миқдор эканлигини ҳам билишмайди.
Кейинги гал маълум бир витамин иммунитет тизимини “мустаҳкамлаш”га ёрдам беришини ўқиганда, билингки, у ҳақиқатан ҳам уни мувозанатда сақлашга ёрдам беради. Масалан, C витамини туғма ва мослашувчан иммунитет тизимининг ҳужайра функцияларини рағбатлантириш орқали уни қўллаб-қувватлаши маълум. Бошқача қилиб айтганда, бундай дориларнинг вазифаси кучайтириш эмас, балки мувозанатни топишдан иборат.
Аммо уларнинг иммунитетга ҳеч қандай таъсири йўқ, дегани эмас. Тадқиқотчилар организмнинг иммунитетини қандай оширишни фаол равишда ўрганмоқда: овқатланиш, жисмоний машқлар, ёш, психологик стресс ва бошқа омилларнинг иммунитетга таъсири ва ҳоказо.
Ёш ва иммунитет бир-бирига қандай боғлиқ?
Ёш улғайиши билан иммунитет заифлашади — бу 70 ёшдан ошган одамларнинг касаллик ва инфекцияларга кўпроқ мойил бўлишининг асосий сабабидир. Баъзан кекса қариндошлардан: “Тез-тез касал бўлиб қоламан, иммунитетни қандай ошириш керак?” деган шикоятларни эшитамиз. Бироқ бу ҳаммада ҳам содир бўлмайди. Яхшиси шуки, иммунологик соатни орқага қайтариш усуллари мавжуд. Иммунитет тизимининг пасайиши балоғат ёшида бошланади, бу жараён турмуш тарзи омиллари билан тезлашиши мумкин. Мисол учун, чекувчи, семириб кетган ёки ҳаракатсиз ҳаёт тарзи билан шуғулланадиган одамларнинг иммунитети биологик ёшига қараганда “қари” бўлади.
Инсон иммунитетини қандай мустаҳкамлаш мумкин: 6 усул
- Тўлиқ соғлом уйқу
Уйқу пайтида организм дам олади ва тикланади. Уйқу бузилиши (уйқусизлик, кам уйқу, тез-тез уйғониш) билан организмнинг тўлиқ дам олиши ва тикланиши учун вақти бўлмайди. Бунинг оқибатида асаб тизими доимий зўриқишда бўлади. Уйқу етишмаслиги билан меҳнат қобилияти, ҳиссий ҳолат бузилади, хотира, ақлий қобилиятлар бузилади ва организм иммунитет ҳимояси пасаяди. Бу ҳолатнинг узоқ муддат давом этиши билан иммунокомпетент ҳужайраларнинг функсионал фаоллиги пасаяди, уларнинг тикланиш қобилияти пасаяди.
- Турли хилдаги озиқ-овқатлар
Озиқ-овқат билан нафақат озуқа моддаларини, балки организмга зарур бўлган витаминлар, минераллар ва клетчаткани ҳам оламиз. Иккинчиси иммунитет тизимининг нормал ишлаши учун, айниқса, муҳимдир. Организмдаги клетчатка ичак бактериялари томонидан парчаланади. Булар патоген бактерияларнинг кўпайишига тўсқинлик қилади ва иммунитет тизимига ижобий таъсир кўрсатади. Шунинг учун ичак микрофлорасини яхшилаш учун тўғри овқатлантиринг!
- Д витаминини профилактика мақсадида қабул қилиш
Деярли ҳар бир одамда Д витамини етишмаслиги кузатилади. Бу модда иммунитет тизимининг ишлаши, шунингдек, умуман организмнинг тўлиқ ишлаши учун зарур. Д витамини ўзига хос иммуномодулятор таъсирга эга: унинг фаол шакллари иммунитетни ҳимоя қилишнинг барча механизмларини тартибга солади. Д витаминининг рецепторлари иммунитет тизимида ва иммунокомпетент ҳужайраларда топилган. Д витамини нафақат иммунитет тизимини мустаҳкамлайди, балки унинг турли алоқаларини тартибга солади, уйғунлаштиради.
- Стрессни минималлаштиринг
Стресснинг ҳаётимиздаги ролини камайтириш жуда қийин. Стресс пайдо бўлганда стероид гормонлар, асосан, кортизол ишлаб чиқарилади. Уларнинг вазифаларидан бири иммунитет тизимини туширишдир. Сурункали стресс остида ўсмага қарши кузатув учун масъул бўлган НК ҳужайралари сони деярли икки баравар камаяди, иммунитет ҳужайралари ситокинларга нисбатан сезгир бўлиб қолади. Шу боис улар патогенларга қарши кураша олмайди.
- Эмлаш
Бу усул бизнинг иммунитет тизимимизни ўргатишдир. Эмлашнинг моҳияти шундаки, заифлашган ёки ўлдирилган патогенлар ёки уларнинг таркибий қисмлари организмга киради. Бу миқдор касалликни келтириб чиқармасдан жавоб бериш учун етарли бўлиши керак. Эмланганда иммунитет тизими юқумли агентни таниб олишни ўрганади, махсус қурол — антитаначаларни ишлаб чиқаради, бундай антиген билан такрорий учрашган тақдирда хотира ҳужайраларини яратади. Натижада сунъий орттирилган фаол иммунитет ҳосил бўлади.
Совуқ иқлим иммунитетни заифлаштирадими?
Ҳар бир онанинг боласига қарата: “Қалпоғингни кий, йўқса, шамоллаб қоласан!” деган даъватини эшитганмиз. Улар ҳақми?
Ўртача паст ҳарорат инфекцияга мойиллигимизни оширмайди. Қишнинг “шамоллаш ва грипп мавсуми” бўлишининг иккита сабаби бор. Қишда одамлар кўпроқ вақтини ёпиқ жойларда, микробларини юқтириши мумкин бўлган бошқа одамлар билан яқин муносабатда ўтказадилар. Бундан ташқари, ҳаво совуқ ва намлик камроқ бўлса, грипп вируси ҳавода узоқроқ туради.
Аммо тадқиқотчилар касал бўлмаслик учун иммунитет тизимини қандай мустаҳкамлаш билан бирга бу масалани ҳамон ўрганишмоқда. Сичқонлар билан ўтказилган баъзи тажрибалар шуни кўрсатдики, совуқ шароит инфекцияни енгиш қобилиятини ҳам камайтириши мумкин. Аммо одамлар хусусида нима дейиш мумкин? Олимлар кўнгиллилар совуқ сувда қисқа вақт чўмилган ёки нолдан паст ҳароратларда қисқа вақт давомида яланғоч ҳолда ушлаб турилган тажрибалар ўтказдилар. Натижалар ноаниқ чиқди. Мисол учун, тадқиқотчилар совуқда чанғи учишни фаол машқ қиладиганларда юқори нафас йўллари инфекциялари кўпайганини қайд этди. Аммо бу инфекциялар совуқ иқлим ёки бошқа омиллар, масалан, кучли жисмоний машқлар туфайли келиб чиқадими, буниси номаълум.
Канадалик бир гуруҳ тадқиқотчилар совуқ иқлимнинг ўртача таъсиридан хавотирланишнинг ҳожати йўқ — бу инсон иммунитет тизимини пасайтирмайди, деган хулосага келди.
Хўш, ташқари совуқ бўлса, ўраниб олиш шартми? Борди-ю, ўзингиз ноқулай бўлсангиз ёки совуққонлик ёки гипотермия каби муаммолар хавфи мавжуд бўлса, узоқ вақт очиқ ҳавода бўлишни хоҳласангиз, жавоб “ҳа”. Бошқа ҳолларда иммунитет ҳақида хавотирланишингиз шарт эмас.
Мавзуга доир: