Филиппинда 4 минг одам ўлимига сабаб бўлган паром тўқнашуви, Гитлернинг қамоқдан озод этилиши ва Панамага бостириб кирган АҚШ ҳарбийлари. Кун хронологиясида 20 декабрь

20 декабрь санасига боғлиқ диққатга сазовор воқеалар қаторидан Филиппинда 4 мингдан ортиқ инсон умрига зомин бўлган паром тўқнашуви, Гитлернинг қамоқдан озод этилиши ҳамда Панамага бостириб кирган АҚШ ҳарбийларига оид фактлар ўрин олган.

Филиппинда 4 минг инсон умрига зомин бўлган паром тўқнашуви

1987 йил 20 декабрь куни Филиппинга тегишли «Доня Пас» паромининг «Вектор» танкери билан тўқнашуви оқибатида 4 мингдан ортиқ инсон ҳалок бўлганди.

«Доня Пас» пароми Япония компанияси томонидан қурилган ва 1963 йилда сувга туширилган эди. Кеманинг узунлиги 93 метрни ташкил этиб, у 1518 нафар йўловчига мўлжалланган. У вақтда паром «Химеюри Мару» деб номланган ва япон сувларида ҳаракат қилган, аммо 1975 йилда уни йўловчи ташиш билан шуғулланувчи Филиппин компанияси сотиб олган.

1979 йили Маниладан Себуга йўл олган паромда ёнғин чиққан. 1164 нафар йўловчи ва экипаж аъзоларининг барчаси қутқарилган бўлса-да, кемага жиддий шикаст етган ва таъмирталаб аҳволга келиб қолган. 1981 йилда таъмирлаш ишларидан кейин у яна йўловчи ташишни давом эттирган — бу сафар «Доня Пас» номи остида.

1987 йил 20 декабрь куни паром Манила—Катбалоган—Таклобан йўналишида ҳафтасига икки марта ҳаракатланган. Эрта тонгда «Доня Пас» Таклобандан Катбалоган томон сузган, кечки соат 22:30 ларга бориб паром Таблас кўрфазидан сузиб ўтаётганида денгиз нотинч эди.

Йўловчиларнинг аксарияти уйқуга кетган пайтда «Доня Пас» Батаандан Масбат томон кетаётган «Вектор» танкер билан тўқнашган. Унинг бортида 1050 метр куб бензин ва бошқа нефть маҳсулотлари бўлган, тўқнашувда эса улар тўкилиб, ёнғин келиб чиққан.

«На матрослар ва на офицерлар содир бўлаётган воқеага чора кўрган. Ҳамма қутқарув нималари ва қайиқларини талаб қиларди, аммо улар йўқ эди. Нимчалар сақланган шкафларга қулф осилган, унинг калитини эса топиб бўлмасди. Қайиқлар сувга ҳеч қандай тайёргарликсиз, шундай ташланган. Ваҳима, тартибсизлик ҳукмрон эди», — дейди омон қолган йўловчилардан бири Пакито Осабел.

Орадан икки соат ўтгач, паром чўкиб кетган. Яна икки соатдан кейин «Вектор» ҳам сувга ғарқ бўлган. Ҳукумат расмийларига содир бўлган ҳалокат тўғрисидаги маълумот 8 соатдан кейин етиб борган. «Доня Пас»нинг фақат 24 нафар йўловчи ва «Вектор» экипажининг икки аъзоси омон қолган. Уларнинг деярли барчаси куйишдан жароҳат олган. Шунингдек, акулалар томонидан ғажилган 300 га яқин жасад кейинги кунлар давомида қирғоққа чиқиб қолган. Қолган минглаб қурбонларнинг жасадлари эса топилмаган.

Кейинроқ тергов давомида аниқланишича, тўқнашув иккала кема жамоасининг масъулиятсизлиги оқибатида келиб чиққан. На «Доня Пас» ва на «Вектор»даги навиация қурилмалари текширилмаган, танкернинг денгиз ташувларини амалга ошириш учун умуман лицензияси ҳам бўлмаган. Тўқнашув аввалида «Доня Пас»нинг капитан кўпригида жамоанинг бир аъзоси қолган, қолганлар эса пиво ичиш ва телевизор кўришга кетганди.

Ёнғин бошланганида уларнинг ҳеч бири оловни ўчиришга ёки йўловчиларни қутқаришга ҳаракат қилмаган. Афтидан кемада радиостанция ишламаган — уларнинг ҳеч бири СОС сигналини бермаган.

Паромга эгалик қилган Sulpicio Lines компаниясининг маълум қилишича, кема портида 1553 киши бўлган — 1493 нафар йўловчи ва 60 нафар экипаж аъзоси. Аммо ҳақиқий рақамлар кутилгандан анча кўп чиққан. Компаниянинг аноним манбаларига кўра, кема бортида расмий рўйхатларга киритилмаган йўловчилар бўлган. Омон қолганларнинг айтишича, паромда одам шу қадар кўп бўлганидан улар палуба ва коридорларга жойлашган. Филиппин Вакиллар палатаси депутати Рауль Дазанинг таъкидлашича, паромда расмий келтирилган рақамлардан ташқари яна камида 2 минг киши бўлган.

Тергов билан шуғулланган комиссия 1999 йилда якуний рақамларни эълон қилган: паром бортида 4341 киши бор эди. Фожиа жами 4386 кишининг умрига зомин бўлиб, тинчлик вақтидаги энг даҳшатли ҳалокатга айланган.

Sulpicio Lines вакиллари ҳалок бўлганларнинг оиласига 20 минг Филиппин песосидан ваъда қилган. Оилалар компенсацияни 2017 йил мартга келибгина олган.

Қамоқдан озод этилган Гитлер

1924 йил 20 декабрь куни Ландсберг шаҳри қамоқхонасидан Адолф Гитлер озод этилганди. Тўққиз ой давомида қамоқда сақланган вақтида фюрер ўз ёрдамчиси Эмир Моррисга китоби мазмунини айтиб турган, у эса оққа кўчирилган. Кейинчалик мазкур китоб «Майн кампф» номини олиб, Учинчи рейх фуқароларининг асосий китобига айланган.

1924 йил февраль—март ойларида омадсиз якунланган «Пиво исёни»дан кейин Адолф Гитлер омадсиз давлат тўнтаришининг қолган раҳбарияти билан бирга суд қилинган. Бўлажак фюрер давлатга хиёнатда айбланган ва беш йилга озодликдан маҳрум этилган, бироқ тўққиз ойдан кейин у муддатидан олдин озодликка чиқарилган.

Ландсберг қамоқхонаси раҳбарияти Миллий-социалистик немис ишчилар партияси (MSNИП) тарафдори бўлган, шу боис Адолф Гитлер ва партиянинг бошқа аъзолари тўққиз ой давомида қамоқда анча қулай ҳаёт кечирган. Хусусан, иккита камера Гитлернинг ихтиёрида бўлган, улардан бири ётоқхонага айлантирилган, биттасида меҳмон кутилган. Маҳбуснинг овқатланиш рациони ҳам жойида бўлган: унга ташқаридан мевалар, дудланган гўшт, колбаса ва ҳатто торт ва конфетлар етказиб турилган.

Гитлернинг Ландсбергдаги қамоқхонада сақланиши нафақат қулай, балки самара ҳам келтирган. Гитлернинг олдига бошқалардан кўра кўпроқ дўсти ва қўриқчиси Эмиль Морис кириб турган — у ҳам исённинг бошқа иштирокчилари каби жазо муддатини ўтарди. Гитлер унга китобини ёздирган ва натижада «Майн кампф» («Менинг курашим») китоби пайдо бўлган. Унда бўлажак фюрер болалигини тасвирлаган, сиёсий қарашлари қандай шаклланганини тушунтирган. Китобда асосий мавзу «яҳудийлар хавфи» ғоясига қаратилганди. Адолф Гитлернинг фикрича, немис халқининг барча фалокатларига, жумладан, Германия империяси ва Австра-Венгриянинг Биринчи жаҳон урушидаги мағлубиятига ҳам айнан яҳудийлар айбдор.

Гап бунда Гитлер ёки MSNИПга бўлган қизиқиш ортганидан эмасди, балки китоб кўплаб фуқароларга ўқиш мажбурий бўлган адабиёт сифатида бепул тарқатилган. Масалан, партия аъзолари ёки оила қураётган ёшларга. Шу билан бирга, айрим немис оилалари хавфсизлик нуқтаи назаридан уни фюрернинг портрети ёнида, кўзга ташланадиган жойда сақлашни маъқул кўрган.

Иккинчи жаҳон уруши ва Адолф Гитлернинг ўлимидан кейин китобга эгалик ҳудуди Бавария ҳукуматига ўтган, чунки фюрер расман Мюнхенда рўйхатдан ўтганди. Китобни чоп этиш билан шуғулланган партиянинг марказий нашриёти ҳам айнан шу шаҳарда жойлашганди. Тўғридан-тўғри тақиқ йўқлигига қарамай, у 70 йил давомида чоп этилмаган. 2016 йилга келибгина муаллифлик ҳуқуқи муддати якунлангач, Мюнхен Замонавий тарих институти ходимлари «Майн кампф»ни қайта нашрдан чиқарган. Муаллиф матнидан ташқари янги нашрда Гитлер томонидан илгари сурилган тезисларни йўққа чиқарувчи танқидий изоҳлар ҳам келтирилган.

Панамага бостириб кирган АҚШ ҳарбийлари

1989 йил 20 декабрь куни АҚШ қўшинлари Just Cause операциясини бошлаб, Панамага бостириб кирганди. Экспертларнинг фикрича, ушбу можаро давомида америкаликлар биринчи марта «демократияни тиклаш» борасидаги ўз агрессиясини асослаган. Қўшма Штатлар ушбу давлатни ўз таъсир доирасидан чиқариб юбора олмасди, чунки унинг ҳудудидан стратегик муҳим транспорт артерияси — Панама канали ўтган.

20 декабрь куни АҚШ қуролли кучлари Панама ҳудудига кенг кўламли ҳужумларни бошлаган. Вашингтон расман ушбу операцияни Панама канали ҳудудидаги Америка фуқароларини ҳимоя қилиш, шунингдек, «демократияни тиклаш» дея оқлаган. «1989 йилги воқеалар мақсадини тушуниш учун америкаликларнинг ўзи уни Панама каналини қуриш учун уни Колумбиядан ажратиб олганини эслаш кифоя», — деганди АҚШ ва Канада Ҳарбий-сиёсий тадқиқот маркази раҳбари Владимир Батюк.

Панама каналини қуриш билан 1879 йилда Сувайш канали устида ишлаган Фердинанд де Лессепс шуғулланган. Аммо у иш кўламини тўғри баҳолай олмаган ва охир-оқибат банкрот бўлган. 1902 йилда француз консессияси канал қурилишини Қўшма Штатларда сотиб олган. Аммо ўша вақтда замонавий Панама ҳудуди таркибига кирган Колумбия сенати АҚШ учун фойдали битимни ратификация қилишдан бош тортган.

1987 йилда Панама АҚШга Қўшма Штатлар мамлакатнинг ички ишларига аралашойтгани юзасидан норозилик нотасини юборган. Шундан кейин Вашингтон Панамага иқтисодий ва ҳарбий ёрдам кўрсатишни тўхтатган, АҚШ Адлия вазирлиги эса «Panama Che Gevarasi» ҳисобланган Мануэль Нореганинг гиёҳванд моддалар савдоси ва бошқа жиноятларга алоқадорлиги масаласини кўтарган.

Шу йилнинг 3 октябрь куни Панамада омадсиз ҳарбий тўнтариш рўй берган. Фитначиларнинг катта қисми ҳалок бўлган ёки ҳибсга олинган, икки нафари Америка ҳарбий базаси ҳудудига беркинган. Тўнтаришга тайёргарликни яшириш айблови бўйича Гилермо Эндара қўлга олинган АҚШ Панама ҳукуматининг ҳаракатларини қоралаб, уни демократик йўлдан юрмасликда айблаган.

Параллел равишда расмий Вашингтон Панама ҳудудига ҳарбий босқинни бошлаган. 15 декабрь куни Норега мамлакат АҚШ билан уруш ҳолатида эканини маълум қилган. Эртаси куни панамалик аскарлар АҚШ денгиз пиёдалари лейтенанти Роберт Пасни отиб ташлаган, бир неча америкалик калтакланган. 20 декабрда америкаликлар Норегани ағдариш бўйича ҳарбий опресатияни бошлаган.

АҚШ авиацияси Панама шаҳарларига зарбаларни амалга оширган, шунингдек, аэропортларга шахсий таркиб ва техникаларини ташлаган. Панама телевидение ва радиоси блокланган. Гилермо Эндара АҚШ ҳарбий базасида президент сифатида қасамёд қилган.

21 декабрь куни америкалик ҳарбийлар Панама Бош штаби биносини эгаллаган. Нореганинг ўзи эса 1990 йилда ҳибсга олинган ва АҚШга юборилган. 1992 йилда у гиёҳванд моддалар савдоси ва товламачилик учун 40 йилга озодликдан маҳрум этилган. Кейинроқ эса унинг жазо муддати 30 йилга қисқартирилган.

2010 йилда Норега Францияга экстрадиция қилиниб, «пул ювиш» айблови билан яна 7 йилга қамалган. Бир йилдан кейин француз ҳукумати уни Панамага топширган ва 1995 йилда Норега сиёсий қотиллик учун 20 йилга озодликдан маҳрум этилган. У 2017 йилда вафот этган.

Босқинчилик вақтида Америка генералларидан бири Майк Снелл Норега тез-тез бориб турган уйларнинг биридан 50 фунт кокаин бор қопчалар топилганини маълум қилган. ОАВда унинг гиёҳванд моддалар савдосига алоқадорлиги бонг урилган. Бироқ кўп ўтмай америкаликлар бу оддий ун бўлганини тан олган.

«Кун хронологияси» лойиҳаси доирасида ҳар куни эрталаб соат 09:30 да ушбу санага боғлиқ энг муҳим ва қизиқарли воқеалар ёритиб борилади.