«Қўмита нафақат ўзбекистонлик аёллар, ҳукумат учун ҳам кераксиз тузилма». Жамоатчилик фаоллари хотин-қизлар қўмитаси ҳақида

Ўзбекистонда хотин-қизларга кўмаклашиш, ижтимоий оғир аҳволга тушиб қолган аёлларга ёрдам бериш, шунингдек, гендер тенгликни таъминлаш мақсадида ташкил этилган Оила ва хотин-қизлар қўмитаси ўзбекистонлик аёлларга қай даражада ёрдам бермоқда? «Дарё» нашри бот-бот кун тартибига чиқувчи, шунингдек, кўпчиликни қизиқтирган мавзуни ўрганиш мақсадида жамоатчилик фаоллари ҳамда хотин-қизлар қўмитаси масъулини суҳбатга чорлади.

«Дарё» журналисти билан суҳбатда бўлган иқтисодчи-блогер Отабек Бакировнинг айтишича, Оила ва хотин-қизлар қўмитаси нафақат ўзбекистонлик аёллар, ҳукумат учун ҳам энг кераксиз тузилма ҳисобланади. Блогернинг ҳисоб-китобига кўра, мазкур тузилмага ажратилаётган маблағлар тўғридан-тўғри хотин-қизларнинг ўзига берилса ёки уларни қўллаб-қувватлаш учун сарфланса мақсадга мувофиқ бўлади.

Хотин-қизлар қўмитаси бизга иккита диктатура — совет ва ўзимизнинг эски давр деб аталадиган диктатурадан қолган мерос ҳисобланади. Ҳар бир диктатура аёллар масаласини ечишга ҳаракат қилинмайди. Аёллар масаласини хаспўшлашга уринади. Хотин-қизлар қўмитаси шу тизимнинг яққол ифодаси. Ҳозир бутун дунёга қарайдиган бўлсангиз, агар яхшилаб ўрганиб чиқилса, айнан хотин-масаласи билан шуғулланадиган вазирлик ё Шимолий Кореада ёки Туркманистонда бўлиши керак. Бошқа давлатларда бўлишини тасаввур қилолмаймиз, — дейди блогер Отабек Бакиров.

Табиийки, блогернинг бу гапини Оила ва хотин-қизлар қўмитаси раисининг биринчи ўринбосари Озода Парпибоева кескин рад этди ва қўмитанинг мавжудлиги ўзбекистонлик аёллар учун айни муддао эканини таъкидламоқда.

Қўмита нафақат ўзбек хотин-қизлари учун, ўзбек оилалари учун ҳам, албатта, керак. Мурожаатчи бирор бир муаммо билан келганда муаммони тингловчи аёл киши бўлиши керак. Чунки, аёл дардини аёл кўпроқ тушунади. Қолаверса, аёл муаммосини тўғри келган одамга айтолмайди, — дейди Оила ва хотин-қизлар қўмитаси раисининг биринчи ўринбосари Озода Парпибоева.

Отабек Бакиров қўмитанинг тайинли иши ҳам йўқлигини айтмоқда.

Хотин-қизлар қўмитаси қандай масалаларни бажариши керак деган саволга жавоб йўқ. Нормал давлатда бундай қўмита бўлмаслиги керак. Бу функцияларни ижтимоий-ҳимоя вазирлиги бажариши лозим. Бу тўғрисида юз марта, минг марта гапирилди. Ўзбекистонга энг керакли вазирлик, ижтимоий-ҳимоя билан шуғулланувчи вазирлик. Тўғридан-тўғри, профессионал шуғулланувчи вазирлик керак, — дейди у.

Мазкур масала ҳақидаги фикрларини давом эттирган Отабек Бакировнинг айтишича, қўмита тугатилиб, улар учун сарфланаётган сарф-харажатлар тўғридан-тўғри хотин-қизларга берилса энг камида 10-15 минг уйида ўтирган ўзбекистонлик аёллар бола пули олишга муваффақ бўлади.

Бизда ишсиз, уйда ўтирган аёлларнинг ягона даромади болалар пули. Деярли бошқа даромади йўқ. Хотин-қизлар қўмитаси аёл-қизлар масаласи билан шуғулланганда ҳукумат олдига шу муаммони кўндаланг қўйган бўларди. Аёллар қашшоқлигини исботлаш учун маҳаллага бориб сарғаймасди. Ишсизми аёл, уйида ўтирибдими тўғридан-тўғри тўсиқлардан ўтмасдан туриб унга пул берилиши керак. Биз кўраётган, биз эшитаётган воқеаликлардан ҳам билсангиз бўладики, хотин-қизлар қўмитаси хотин-қизлар муаммоси билан шуғулланиш ўрнига уни ёпишга, билдирмасликка уринади. Гўёки уларнинг муаммолари қанчалик кам гапирилса, шунчалик яхши ишлаётгандек акс этади, — дейди блогер.

Сир эмаски, ижтимоий тармоқларда деярли ҳар куни ўзбекистонлик аёллардан бири ё зўравонликка учрагани ёки турмуш ўртоғи томонидан аёвсиз калтаклангани ёхуд жамиятда ўз ўрнини тополмаётгани билан боғлиқ хабарлар, видеолар тарқалади. Шундай пайтда мазкур муаммоларнинг жамоатчилик эътиборига ҳавола қилиниши ва уларнинг ижобий ечим топишида хотин-қизлар қўмитасининг роли қандай?

Аёлларнинг ҳақ-ҳуқуқлари бузилаётгани, хўрланаётгани ёки ижтимоий муаммолари билан боғлиқ бирон-бир масалани кўрайлик. Жамоатчилик бор, аммо хотин-қизлар қўмитаси йўқ. Мисол келтирилса, аёллар масалалари бўйича Ўзбекистондаги муаммони 50 нафар аёл ишлаётган хотин-қизлар қўмитасидан кўра, Азиза Умарова кўпроқ ёзади ва кўпроқ гапиради. Ёки Мадина Турдиевани олайлик, аёллар муаммолари, гендер тенглик ва зўравонликлар бўйича улар кўпроқ масалани кўтариб чиқмоқда.

Мен ҳеч ким бу масала билан шуғулланмасин демоқчимасман. Шуғулланиши керак. Лекин бу нодавлат-нотижорат ташкилотларнинг иши бўлиши керак. Шу тўғрисида ҳукуматнинг олдига вазифа қўядиган одамлар иши бўлиши керак. Давлат қўллаб-қувватламоқчи бўлса, грантлари, донорлиги билан қўллаб-қувватлаши керак, — дейди Отабек Бакиров.Жамоатчилик фаоли Шоҳира Ҳамро хотин-қизлар қўмитасидан кўп натижа кутмаётганини айтиб, аёллар муаммосини аёлларга ташлаб қўйиш, жамиятда зўравонликка учраган аёлни ҳимоя қилишни аёллар зиммасига юклашнинг ўзи хато демоқда.

Бир аёл ўлдирилибди, яна бир аёл болалари билан кўчада қолибди, бошқа аёл эса калтакланибди деган хабарлар чиққанида, изоҳларни ўқисак, ҳамма хотин-қизлар қўмитаси қаерга қараяпти деган гапларни ёзади. Ўзи аёлларни ҳимоя қилишни аёлларнинг ўзига топшириб қўйилишининг ўзи нотўғри-ку. Аёлларнинг муаммоси эркаклар билан боғлиқ, жамият билан боғлиқ. Уларни эркак-аёлга бўлиб, ниманидир ҳал қилиб бўлади деб ўйламайман. Ҳал қилиб бўлганда, бу пайтгача кўп нарсага эришган бўлар эдик. Шунинг учун мен хотин-қизлар қўмитасидан унча кўп нарса кутмайман. Чунки уларнинг ҳам олдида ўзларининг ҳисоботлари, қилиниши керак бўлган режалари, тадбирлари бор. Ўшаларни қилиб туришибди, лекин биз кутган натижага ҳали етиб келмадик. Балки бу ишга бунақа қўмиталарни кўпайтирмасдан, самара берадиган бошқа бир ишларни қилишимиз керак деб ўйлайман, — дейди жамоатчилик фаоли Шоҳира Ҳамро.

Ёдингизда бўлса, 2020 йилнинг февралида Ўзбекистон президентининг «Жамиятда ижтимоий-маънавий муҳитни соғломлаштириш, маҳалла институтини янада қўллаб-қувватлаш ҳамда оила ва хотин-қизлар билан ишлаш тизимини янги даражага олиб чиқиш чора-тадбирлари тўғрисида»ги фармонига мувофиқ бош вазир ўринбосари, Вазирлар Кенгаши раиси ўринбосари, тегишли ҳоким ўринбосарлари саналган хотин-қизлар қўмиталари раиси лавозимлари тугатилганди. 2022 йилнинг март ойида айрим сабабларга кўра, тузилма қайта шакллантирилиб, Оила ва хотин-қизлар қўмитаси сифатида иш бошлади.

Қўмитанинг марказий аппаратида 49 нафар ходим ишлайди. Ундан ташқари ҳар бир вилоятларимиз ва Тошкент шаҳри, шунингдек Қорақалпоғистон республикасида қўмитанинг бошқармалари, 208 та туман-шаҳарда эса бўлимлари фаолияти йўлга қўйилди. 2022 йилнинг май оийдан бошлаб 9370 та маҳаллада хотин-қизлар фаоллари иш бошлади», — дейди Оила ва хотин-қизлар қўмитаси раисининг биринчи ўринбосари Озода Парпибоева.

Озода Парпибоеванинг айтишича, қўмита жойларда хотин-қизларнинг ижтимоий-сиёсий фаоллигини ошириш, хотин-қизларнинг муаммоларини ўрганиш ва ҳамкор ташкилотлар билан ушбу муаммоларни «маҳаллабай», «хонадонбай» тарзида ўрганиб, жойида ҳал этиш мақсадида ташкил этилган.

Оддий тил билан айтганда қўмита ўзбек аёлининг оила ва жамиятда ўз ўрнини топишига кўмаклашиш мақсадида ташкил этилган, — дейди қўмита раиси ўринбосари.

«Дарё»нинг Наманган вилоятидаги мухбири Азизбек Абдувалиевнинг ўрганишича, қўмитанинг Наманган вилоятида 12 та штат бирлигидан иборат Оила ва хотин-қизлар бошқармаси мавжуд. Мазкур бошқармага ҳозирча алоҳида бино ажратилмаган ва вилоят Мономарказидан қўним топган.

Бошқарма ходимлари ўртача 3-4 миллион сўм маош олади. Вилоят ҳокими ўринбосари мақоми берилган бошқарма бошлиғига хизмат автомобили сифатида Gentra машинаси ажратилган. Намангандаги 14 та шаҳар-туманнинг ҳар бирида Оила ва хотин-қизлар бўлимлари бўлиб, уларга 3 тадан штат бирлиги мавжуд. Ушбу бўлимлар ходимларининг ойлиги ўртача 2-3 миллион сўмни ташкил қилади. Шаҳар-туман ҳокимларининг ўринбосари мақомидаги бўлим бошлиқларининг ҳар бирига Nexia-3 машинаси берилган.

Ҳоким ўринбосарлари ҳисобланадиган бошқарма ва бўлим бошлиқларининг хизмат автомобилларига, ҳокимлик томонидан ҳайдовчи ажратилган ва ёқилғи лимити белгиланган. Шунингдек, Намангандаги 788 та маҳалланинг ҳар бирида хотин-қизлар фаоли штати бўлиб, улар ҳудудидаги хонадонлар сонидан келиб чиқиб, ўртача 3 миллион сўмдан 4 миллион сўмгача маош олади. Биргина Наманган вилоятининг ўзида оила ва хотин-қизлар тизимида 842 нафар ходим фаолият олиб боради. Уларга сарфланаётган харажатларни эса юқоридаги факт-рақамлардан келиб чиқиб, ўзингиз ҳисоблаб олишингиз мумкин, — дейди Азизбек Абдувалиев.«Дарё»нинг Қорақалпоғистондаги вакили Шуҳрат Саидаҳмадовнинг маълумот йиғилишича, республикада қўмитанинг 12 штат бирлигидан иборат бошқармаси, 17 та туман шаҳар бўлимларида 3 тадан жами 51 штат бирлигидаги бўлимлари мавжуд. Шунингдек, 424 та МФЙда шунча миқдорда хотин-қизлар фаоли лавозими мавжуд.

Яқинда Сурхондарёдаги оилаларнинг бирида бўлдим. Қийин аҳволда яшаётган оиланинг оилабошиси Тошкентда машиналарни ювиш билан шуғулланар экан. Аёли икки нафар ногирон боласи билан жудаям хароба жойда яшайди. Унга «аёллар дафтари»га киритилганидан кейин, уй қуриб берилган. Уйи чиройли жиҳозланган. Ҳамма нарса яхши, лекин у аёл камбағалликдан чиққан эмас-да. Бу аёлни камбағаллар сафидан кетди деб, «аёллар дафтари»дан чиқаришган. Уйига битта тикув машина ҳам беришибди. Биз битта тикув машина бериб, 10 та товуқ бериб, уларни бой қилиб қўёлмаймиз. Бу билан иш ҳал бўлмайди. Мен айтаётган муаммолар ҳақида ҳамма гапиради, гапирган. Лекин бугун биз унинг ечимлари ҳақида ўйлашимиз керак. Қизларимизни янги касбларга ўргатишимиз керак. Тикувчиликдан кўра ёшларимизни техникага ўргатайлик, тез ўрганади. Ёки дастурчилик борасида таълим берайлик, — дейди Шоҳира Ҳамро.

Отабек Бакиров қўмита масъуллари хотин-қизлар муаммосини хаспўшлаш ёки овоза қилмасликка ўтиб олганини, бу уларнинг асосий вазифаси бўлиб қолганини айтмоқда.

Бизда кўпинча ажримлар масаласида сукут сақланади. Ажримлар масаласи, аёлларга нисбатан зўравонликлар ишлатишга боғлиқ масала. Норасмий, тўғридан-тўғри вилоят, туманлар кесимида ажрим бўйича лимитлар бор. Бу ажримлар сонини хотин-қизлар қўмитаси белгилаб беради. Чунки мукофоти шунга боғлиқ. Қаерда ажрим ошиб кетса, судья мукофотдан қуруқ қолади. Қўмитада муаммоларни хаспўшлаш ёки овоза қилмаслик асосий функцияга айланиб қолган. Хотин-қизлар муаммолар билан жамоатчилик, кўпроқ нодавлат-нотижорат ташкилотлари шуғулланиши керак. Шундагина самара беради, ечими бўлади, — дейди блогер Отабек Бакиров.

Оила ва хотин-қизлар қўмитаси масъули қўмита нафақат аёллар, эркаклар муаммосини ҳам тинглаётганини айтмоқда.

Биринчи навбатда оиланинг муаммоси бу — аёлнинг муаммоси. Чунки оилада эркак бош бўлса, аёл бўйин. Авваллари қўмитага эркаклар мурожаат қилмас эди. Ҳозир оиласида муаммоси бор эркаклардан жуда кўп мурожаатлар келяпти. Улар психологлар, юристлар хизматидан фойдаляпти, — дейди масъул.

Қўмита вакилининг айтишича, бугун Ўзбекистондаги хотин-қизларни қийнаётган муаммоларнинг энг асосийлари бу — уларнинг бандлик масаласи, ёшларнинг оилавий ҳаётга тайёр эмаслиги ва аёллар саломатлиги ҳисобланади. Отабек Бакировнинг наздида эса айни кундаги ўзбек хотин-қизларини қийнаётган муаммолар бошқа.

Тошкент шаҳрида таълим ва тиббиёт соҳасида кўп аёллар ишлайди. Ўзбекистонда энг кам ойлик иш ҳаққи ҳам шу соҳаларда. Нимага Тошкент шаҳрига эътибор беряпманки, шаҳарда яшаш даражаси ҳаддан ташқари юқори. Ўртача вилоятлар билан солиштирганда 2 ёки 2,5 баробар юқори. Бутун дунёда шунақа, пойтахт вилоятларга нисбатан юқори юради ва шунинг ҳисобига пойтахт ҳудудларида таълим ва тиббиёт соҳасида бюджет ҳисобидан қўшимча устамалар тўланади. Ўзбекистон бўйича Тошкент шаҳри энг бой бюджетга эга, триллионлаб ортиқча даромадга эга шаҳар ҳисобланади. Лекин кўприк қуришга, гул экишга, ободонлаштиришга пул бор, аёллар масаласига эса пул йўқ.

Ваҳоланки, мактаблар, тиббиёт пунктлари фақат аёллардан иборат бўлиб қолди. Шунинг учун эътибор берсангиз пойтахтда тиббиёт сифати пасайиб бормоқда. Нега? Сабаби профессионаллар кетяпти. Чунки бу маошга яшаб бўлмайди, нормал фаолият ёки ҳаёт кечириб бўлмайди. Нега хотин-қизлар қўмитаси ҳукуматга шу масалани кўндаланг қўймаган?, — дейди блогер.Бугун Ўзбекистондаги янги тузилмалардан бири — Ўзбекистон хотин-қизлар қўмитасининг хотин-қизларга қай даражада кўмаклашаётгани ҳақида жамоатчилик фаоллари ва айнан шу қўмита масъулининг фикрини ўқидингиз. Хўш, сиз бу борада қандай фикрдасиз?