Лондонда жадидларга бағишланган кўргазма очилди
26 октябрь куни Буюк Британия пойтахти Лондондаги Asia House галереясида Ўзбекистон драматургия санъати тимсоли Сара Эшонтўраева ва унинг жадид интеллектуал ҳаракати вакиллари билан алоқаси ҳақида ҳикоя қилувчи фотокўргазма очилди.
«Ҳаёт ва таълим билан боғланган: Сара Эшонтўраева ва Ўзбекистондаги жадидчилик ҳаракати» деб номланган кўргазмадан Ўзбекистондан ташқарида илк бор намойиш этилаётган Эшонтўраевалар оиласи архивидан олинган 70 дан ортиқ тарихий фотосуратлар, шахсий хатлар ва ҳужжатлар ўрин олган. Сўнгги йилларда Ўзбекистон таълим тарихига бағишланган биринчи хорижий кўргазма Лондон жамоатчилигида катта қизиқиш уйғотди ва очилиш куни 150 дан ортиқ меҳмонлар, жумладан, таниқли рассомлар, профессорлар, дипломатлар, жамоат арбоблари, журналистлар иштирок этди.
Ўзбекистондаги биринчи профессионал актриса, театр ва кино юлдузи, актёр Аброр Ҳидоятовнинг рафиқаси Сара Эшонтўраева Совет Иттифоқининг «Санъат ва маданият соҳасидаги хизматлари учун» ордени билан тақдирланган. Эшонтўраева энг ёрқин ролларни, жумладан Уильям Шекспирнинг «Отелло» асарида Дездемона ролида 400 та спектаклни ижро этган.
Ижодий фаолиятининг бошида ва 1920 йилларнинг охиригача унинг тақдири маънавий қадриятлар ва замонавий тенденцияларнинг уйғунлигига ишонган, ижтимоий муаммоларни ҳал қилишда санъат ва илм-фандан фойдаланишга интилган зиёлилар гуруҳи жадидлар билан чамбарчас боғлиқ эди. Бу саъй-ҳаракатларнинг бир қисми сифатида драматургия санъати жамиятда билим тарқатиш, янги миллий ўзликни шакллантиришнинг қудратли қуролига айланди.
Кўргазма номи асардаги Дездемонанинг бош сатрларидан олинган бўлиб, Эшонтўраеванинг жадидлар билан ўз тарбияси билан ҳам, умумий ўтмиши, қувончли ва фожиали ҳам боғланганлигига ишора қилади.
Ўзбекистоннинг Лондондаги элчиси Саид Рустамов кўргазманинг очилишида кириш сўзи билан чиқди: «Жадидларнинг миллий тикланиш ва ўз тақдирини ўзи белгилаш борасидаги илғор ғоялари, умуминсоний инсонпарварлик қадриятларига асосланган жамият қуриш йўлидаги саъй-ҳаракатлари бугунги замонавий Ўзбекистон учун муҳим илҳом манбаига айланди. Шу боис, Сара Эшонтўраева каби тарихий шахсларни асраб-авайлаш ва чуқур англаш катта аҳамиятга эга. Умид қиламизки, британиялик олимлар Ўзбекистон тарихидаги ушбу ўзгаришлар даврини ўрганишга ҳисса қўшадилар».
«Аёл ва жамоат арбоби сифатида 1920 йилларнинг охиридан эътиборда бўлган Эшонтўраева ўзининг мафкуравий мансублиги ва жадидлар билан алоқасини паст кўрсатишга мажбур бўлди – ҳеч бўлмаганда бошқаларга ҳам шундай туюлди. Бу мажбурий босимдан сўнг ўз воқелигини тиклаш учун у ўша даврдаги фаолиятидан далолат берувчи деярли барча фотосуратлар ва ҳужжатларни сақлаб қолди», — дейди Кўргазма куратори Нилуфар Эдмондс.
Бугунги кунда Ўзбекистонда жадидлар мавзуси ва улар фаолиятининг тарихий аҳамияти фаол ёритилмоқда. Шундай қилиб, 2022 йил апрель ойида Тошкентда Сара Эшонтўраева ва жадидлар, кейинчалик жадидчилик ҳаракати етакчиларидан бири Маҳмудхўжа Беҳбудий фаолиятига бағишланган кўргазма бўлиб ўтди.
Лондондаги кўргазма Bourse & Bazaar Foundation томонидан ташкил этилди.
«Тўпламнинг тарихий-маданий аҳамияти мен учун НБУ тасвирий санъат галереясида бўлиб ўтган Тошкентдаги кўргазмага ташриф буюрганимда аён бўлди. Эшонтўраева ва унинг жадидлар билан алоқаси Ўзбекистоннинг бугунги кундаги жадал мамлакатга айлангани ҳақида бир оз тушунча беради. Лондонда кенгайтирилган кўргазма ташкил эта олганимиздан фахрланаман. Кўргазма доирасида биз ажойиб музей сифатида қилинган каталогни ҳам тайёрладик. Ушбу каталогни ўзбек тилига таржима қилиш орқали жадидлар ҳақидаги адабий манбаларнинг кўпайишига ҳисса қўшишни режалаштирганмиз», — дейди Фонд директори Эсфандияр Батмангҳелидж.
«Ҳаёт ва таълим билан боғланган» кўргазмаси Лондондаги Asia House’да 30 октябрга қадар давом этади.
