26-oktabr kuni Buyuk Britaniya poytaxti Londondagi Asia House galereyasida O‘zbekiston dramaturgiya san’ati timsoli Sara Eshonto‘rayeva va uning jadid intellektual harakati vakillari bilan aloqasi haqida hikoya qiluvchi fotoko‘rgazma ochildi.
“Hayot va ta’lim bilan bog‘langan: Sara Eshonto‘rayeva va O‘zbekistondagi jadidchilik harakati” deb nomlangan ko‘rgazmadan O‘zbekistondan tashqarida ilk bor namoyish etilayotgan Eshonto‘rayevalar oilasi arxividan olingan 70 dan ortiq tarixiy fotosuratlar, shaxsiy xatlar va hujjatlar o‘rin olgan. So‘nggi yillarda O‘zbekiston ta’lim tarixiga bag‘ishlangan birinchi xorijiy ko‘rgazma London jamoatchiligida katta qiziqish uyg‘otdi va ochilish kuni 150 dan ortiq mehmonlar, jumladan, taniqli rassomlar, professorlar, diplomatlar, jamoat arboblari, jurnalistlar ishtirok etdi.
O‘zbekistondagi birinchi professional aktrisa, teatr va kino yulduzi, aktyor Abror Hidoyatovning rafiqasi Sara Eshonto‘rayeva Sovet Ittifoqining “San’at va madaniyat sohasidagi xizmatlari uchun” ordeni bilan taqdirlangan. Eshonto‘rayeva eng yorqin rollarni, jumladan Uilyam Shekspirning “Otello” asarida Dezdemona rolida 400 ta spektaklni ijro etgan.
Ijodiy faoliyatining boshida va 1920-yillarning oxirigacha uning taqdiri ma’naviy qadriyatlar va zamonaviy tendensiyalarning uyg‘unligiga ishongan, ijtimoiy muammolarni hal qilishda san’at va ilm-fandan foydalanishga intilgan ziyolilar guruhi jadidlar bilan chambarchas bog‘liq edi. Bu sa’y-harakatlarning bir qismi sifatida dramaturgiya san’ati jamiyatda bilim tarqatish, yangi milliy o‘zlikni shakllantirishning qudratli quroliga aylandi.
Ko‘rgazma nomi asardagi Dezdemonaning bosh satrlaridan olingan bo‘lib, Eshonto‘rayevaning jadidlar bilan o‘z tarbiyasi bilan ham, umumiy o‘tmishi, quvonchli va fojiali ham bog‘langanligiga ishora qiladi.
O‘zbekistonning Londondagi elchisi Said Rustamov ko‘rgazmaning ochilishida kirish so‘zi bilan chiqdi: “Jadidlarning milliy tiklanish va o‘z taqdirini o‘zi belgilash borasidagi ilg‘or g‘oyalari, umuminsoniy insonparvarlik qadriyatlariga asoslangan jamiyat qurish yo‘lidagi sa’y-harakatlari bugungi zamonaviy O‘zbekiston uchun muhim ilhom manbaiga aylandi. Shu bois, Sara Eshonto‘rayeva kabi tarixiy shaxslarni asrab-avaylash va chuqur anglash katta ahamiyatga ega. Umid qilamizki, britaniyalik olimlar O‘zbekiston tarixidagi ushbu o‘zgarishlar davrini o‘rganishga hissa qo‘shadilar”.
“Ayol va jamoat arbobi sifatida 1920-yillarning oxiridan e’tiborda bo‘lgan Eshonto‘rayeva o‘zining mafkuraviy mansubligi va jadidlar bilan aloqasini past ko‘rsatishga majbur bo‘ldi – hech bo‘lmaganda boshqalarga ham shunday tuyuldi. Bu majburiy bosimdan so‘ng o‘z voqeligini tiklash uchun u o‘sha davrdagi faoliyatidan dalolat beruvchi deyarli barcha fotosuratlar va hujjatlarni saqlab qoldi”, — deydi Ko‘rgazma kuratori Nilufar Edmonds.
Bugungi kunda O‘zbekistonda jadidlar mavzusi va ular faoliyatining tarixiy ahamiyati faol yoritilmoqda. Shunday qilib, 2022-yil aprel oyida Toshkentda Sara Eshonto‘rayeva va jadidlar, keyinchalik jadidchilik harakati yetakchilaridan biri Mahmudxo‘ja Behbudiy faoliyatiga bag‘ishlangan ko‘rgazma bo‘lib o‘tdi.
Londondagi ko‘rgazma Bourse & Bazaar Foundation tomonidan tashkil etildi.
“To‘plamning tarixiy-madaniy ahamiyati men uchun NBU tasviriy san’at galereyasida bo‘lib o‘tgan Toshkentdagi ko‘rgazmaga tashrif buyurganimda ayon bo‘ldi. Eshonto‘rayeva va uning jadidlar bilan aloqasi O‘zbekistonning bugungi kundagi jadal mamlakatga aylangani haqida bir oz tushuncha beradi. Londonda kengaytirilgan ko‘rgazma tashkil eta olganimizdan faxrlanaman. Ko‘rgazma doirasida biz ajoyib muzey sifatida qilingan katalogni ham tayyorladik. Ushbu katalogni o‘zbek tiliga tarjima qilish orqali jadidlar haqidagi adabiy manbalarning ko‘payishiga hissa qo‘shishni rejalashtirganmiz”, — deydi Fond direktori Esfandiyar Batmanghelidj.
“Hayot va ta’lim bilan bog‘langan” ko‘rgazmasi Londondagi Asia House’da 30-oktabrga qadar davom etadi.
Izoh (0)