Тарихдаги энг қийин вазифа: Россия Европа Иттифоқини ўз газини сотиб олишга мажбурлаш йўлини қидирмоқда

Россия ҳукумати «Шимолий оқим»нинг портлаган қувурларидан экспортни тиклаш учун Қора денгиз орқали Туркияга газ қувурларини кенгайтириш масаласини кўриб чиқмоқда. Бу ҳақда «Коммерсантъ» хабар берди.

Россия президенти Владимир Путиннинг сўзларига кўра, Туркия ва Европа Иттифоқи чегарасида йирик газ хаби яратилиши мумкин.

Россия 2014 йилда ҳам худди шундай дипломатик манёврни амалга оширган эди, бу эса Германия билан «Шимолий оқим-2» қурилиши бўйича келишиб олишга имкон берган.

Аммо ҳозирги вазиятда европалик истеъмолчилар Россия газига қизиқиш билдирмаслиги мумкин, айниқса ҳозир буни амалга ошириш учун улардан катта янги сармоя талаб этилади.

Россия шикастланган «Шимолий оқим» ва «Шимолий оқим 2» газ қувурларидан келаётган газ оқимини Туркияга йўналтиришга тайёр. Бу орқали Европага 14 миллиард куб метр газ ташиш мумкин, — деди президент Владимир Путин.

Унга кўра, йўқолган транзит ҳажмини Болтиқ денгизи туби бўйлаб «Шимолий оқим» орқали Қора денгиз минтақасига кўчириш, шу тариқа уни Европага етказиб беришнинг асосий йўлига айлантириш ва Туркиядаги энг йирик газ марказини яратиш мумкин.

Сентябрь ойидаги саботаж «Шимолий оқим» газ қувурлари тизимининг тўртта линиясидан камида учтасини ишдан чиқарди.

Владимир Путин «Газпром» ширкати «Шимолий оқим 2» газ қувурининг сақланиб қолган Б линияси орқали газ етказиб беришга тайёрлигини, бироқ бунинг учун қувурни сертификатлаштириш зарурлигини айтди.

Германия ҳукумати Украинада уруш бошланиш арафасида бу жараённи тўхтатган. Энди Россия гази Европага фақат Украина ва «Турк оқими» орқали етказиб берилмоқда.

«Шимолий оқим» линияларининг ҳолати номаълум, чунки лойиҳа оператори уларни ўрганишни ҳали бошлай олмади.

Шунга қарамай, «Газпром» раҳбари Алексей Миллернинг таъкидлашича, «Шимолий оқим» ишини қайта тиклаш йиллар талаб қилиши, шу сабабли, қувватларни Қора денгиз йўналишига тезроқ ўтказиши мумкин.

Анапани Туркиянинг Европа қисми билан тўғридан-тўғри боғлайдиган «Турк оқими»нинг қурилиши уч йил давом этади.

Алексей Миллернинг таъкидлашича, газ қувури фақат иккита иқтисодий зонадан — Россия ва Туркиядан ўтади. У ердаги чуқурлик Болтиқбўйидаги каби эмас, афтидан, янги газ қувурига диверсантларнинг бориши қийинроқ бўлади.

«Газпром»нинг бундай газ қувурларини ётқизиш учун техник имконияти борми ёки йўқлиги аниқ эмас, чунки 2021 йилда Россиянинг «Академик Черский» ва «Фортуна» кемалари томонидан «Шимолий оқим-2» даги ишлар анча саёзроқ (100 метрдан кам) чуқурликда амалга оширилган ва ўртача ётқизиш тезлиги аввалги пудратчи Швейцариянинг Allseas компаниясиникидан бир неча баравар паст эди.

Владимир Путин Ғарбий Европа харидорлари билан мулоқотда ўз позициясини мустаҳкамлаш учун Туркия билан газ бўйича ҳамкорликни кенгайтириш имконияти ҳақидаги аргументдан биринчи марта фойдаланаётгани йўқ.

Шундай қилиб, 2014 йилда Россия ва Европа ўртасидаги муносабатлар совуқлашганидан сўнг, «Жанубий оқим» лойиҳаси бекор қилинди. Бу лойиҳа Россиядан Қора денгиз орқали Болгарияга ва ундан кейин Марказий Европага йилига 64 миллиард кубометр қувватга эга газ қувурини қуришни назарда тутган.

Бунинг ўрнига «Газпром» «Турк оқими»ни тўғридан-тўғри Туркияга ётқизишга қарор қилган.

Бироқ олти ой ўтгач, Россия ва Германия «Шимолий оқим-2» қурилиши бўйича келишиб олган, шундан сўнг «Турк оқими»нинг ўтказувчанлиги икки баравар камайтирилиб, ҳозирги 32 миллиард куб метрга етган.

«Газпром» кейинчалик Россияда газни Ғарбий Европа мижозларига, асосан, «Шимолий оқим» орқали сотиш учун электрон савдо майдончасини ишга туширган.

Vygon Consulting компаниясидан Мария Белованинг қайд этишича, Туркиянинг газ марказига айланиш борасидаги илк уринишлари 1980 йиллар охирида Қатар газини режалаштирилган Қатар—Ироқ—Туркия—Европа газ қувури орқали транзит қилиш имконияти ҳақидаги муҳокамалардан бошланган.

Кейин музокаралар муваффақиятсизликка учради ва Қатар газни LNG шаклида экспорт қилишни танлади.

Ҳозир Туркия ривожланган газ транспорти инфратузилмасига эга — мамлакат Россия, Озарбайжон, Эрон, Ироқ ва Марказий Осиё газининг транзит мамлакатига айланишга интилмоқда.

Европанинг сиёсий манфаати юзага келган тақдирда Туркия уни «шахссиз» газ билан таъминлай олади, бироқ бунинг учун минтақанинг жанубий-шимолий йўналишидаги газ қувурлари инфратузилмасига кенг кўламли сармоя киритиш керак, — деб ҳисоблайди таҳлилчи.

Энергетика ва молия институти ходими Сергей Кондратиевнинг фикрича, ҳозирги вазиятда Европа давлатлари Туркия орқали Россия гази харидини оширишга тайёр бўлиши даргумон: янги газ қувурларини қуриш учун йиллар керак.