Марказий банк асосий ставкани ўзгаришсиз қолдирди — сабаблар, оқибатлар ва унинг ҳозиргача ўзгариш жараёни

Марказий банк асосий ставкани ўзгаришсиз — 15 фоизлик даражада қолдирди. Бунинг Ўзбекистон ҳаётига таъсири, энди нималар бўлиши кутилаётгани ва ҳозиргача асосий ставканинг ўзгариш жараёни «Дарё» шарҳида.

Асосий ставка ўзи нима ва унинг таъсири қандай?

Асосий ставка Ўзбекистон ҳаётига жиддий таъсир қилади. Мазкур ставкага мамлакатдаги қолган барча ставкалар (омонатлар, кредитлар ва бошқалар) боғлиқдир.

Ставка талаб ва таклифни ўзгартиради, улар эса, ўз навбатида, аҳоли ва бизнес қарорларини. Буларнинг барчаси эса нархларга ўз таъсирини кўрсатади. 

Одатда мамлакатда юқори инфляция юз берганда Марказий банклар асосий ставкани оширади. Натижада аҳоли истеъмол ва инвестицион қарорларига таъсир ўтказилади. Бу эса ички талаб ва инфляция даражаси ўзгаришида муҳим аҳамият касб этади. 

Асосий ставка нега ўзгаришсиз қолдирилди?

У инфляцион кутилмалар ҳамда келгуси ойларда нархлар ва иқтисодий кўрсаткичларнинг кутилаётган вазиятидан келиб чиқиб ўзгартирилади.

Марказий банкнинг асосий вазифаси — бозорнинг барча иштирокчилари ва барча жараёнлар (инфляция, иқтисодий фаоллик ва молиявий барқарорлик) ўртасида мувозанатни топишдир.

Ўзбекистон Марказий банки асосий ставка ўзгаришсиз қолдирилганини бир нечта сабаблар билан изоҳлади. 

Июль—август ойларида нархларнинг йиллик ўсиш суръатларини мўътадиллашиши кузатилиб, ўтган йилнинг мос давридаги кўрсаткичлардан баланд шаклланди. 

Шунингдек, иқтисодиётдаги инфляцион кутилмалар май ойида кузатилган юқори даражасига нисбатан пасайишига қарамасдан, ҳамон 14-15 фоизни ташкил этмоқда.

Келгуси ойларда иқтисодий фаолликнинг янада ортиши ва қишлоқ хўжалиги соҳаларида мавсумий пул тушумларининг кўпайиши ҳисобига ялпи талабнинг ўсиши, энергия таъминоти ва ички бозорда айрим маҳсулотлар таклифи билан боғлиқ инфляцион хатарлар сақланиб қолмоқда.

Юқоридагиларни инобатга олиб, асосий ставкани йиллик 15 фоиз даражасида сақлаб қолиш бўйича қарор қабул қилинди. 

Асосий ставкани ўзгаришсиз қолдирилиши оқибатлари

Банкларнинг асосий ставкадаги ўзгаришларга жавоб бериш муддати бир кундан бир ойгача бўлиши мумкин.

Марказий банк асосий ставкани ўзгартиришга қарор қилса, бозорни мумкин бўлган ўсиш ёки пасайиш ҳақида аввалдан хабардор қилади. 

Июль ойида асосий ставка пасайтирилгандан сўнг кредитлар бўйича фоиз ставкаларининг пасайиши кутилган эди. 

Аҳолига ажратилган кредитлар бўйича фоиз ставкаси 0,1 фоизга ошган бўлса ҳам, тадбиркорлар учун бу кўрсаткич 0,9 фоизга пасайди. 

Асосий ставканинг ўзгариши банклардаги омонатлар бўйича фоизларга ҳам таъсир қилади. Одатда агар у ўзгармаса, омонатлар бўйича ҳам фоизлар деярли ўзгармайди.

Бироқ бу барча кредитларга тааллуқли эмас. Масалан, олий таълим ташкилотларида тўлов-контракт асосида ўқиш учун кредит ажратиш тартибига мувофиқ, таълим кредити банклар томонидан кредит олувчига Марказий банкнинг асосий ставкаси миқдорида ажратилади.

Бунда асосий ставка пасайтирилган тақдирда, таълим кредити бўйича фоиз ставкаси мутаносиб равишда пасаяди, асосий ставкаси оширилган тақдирда эса таълим кредити бўйича фоиз ставкаси ўзгаришсиз қолади.

Банклар ва мижозлар ўртасида тузилган ўзгарувчан фоиз ставкали, хусусан, Марказий банк асосий ставкасига боғланган ҳолда тузилган фоиз ставкалари шартномаларга таъсири эса ушбу шартномада келишилган шартлар ёки кредит ажратиш бўйича тегишли низом талабларига мувофиқ бўлади, — деган эди у.

Асосий ставканинг ҳозиргача ўзгариш жараёни

Ўзбекистонда асосий ставка энг паст бўлиб 2015—2017 йиллар оралиғида қайд этилган — 9 фоиз. 

Асосий ставка 14 фоиз кўринишида энг кўп 2006 йил 15 июлдан 2010 йил 31 декабригача деярли 4 йил сақланиб қолган.