Шаки — Озарбайжон шимоли-ғарбидаги шаҳар бўлиб, атрофи шу номдаги туман билан ўралган. У Катта Кавказ тоғ тизмасининг жанубий қисмида, Бокудан 240 км узоқликда жойлашган. Шаҳар маркази ва Шаки хонлари саройи ўзининг бетакрор меъморчилиги ва Буюк ипак йўли бўйлаб муҳим савдо маркази бўлганлиги туфайли 2019 йилда ЮНЕСКОнинг Бутунжаҳон мероси рўйхатига киритилган. «Дарё» фотомухбири Дилруҳ Исомиддинова Озарбайжоннинг ушбу қадим ўлкасида ҳам бўлиб, асосан портрет тасвирларидан иборат фотогалерея тайёрлади.
Озарбайжон тарихчиларининг фикрига кўра, шаҳарнинг номи милоддан аввалги VII асрда ҳозирги Озарбайжон ҳудудига кириб келиб, бир неча аср давомида у ерда яшаган саклар (!) этнонимига бориб тақалади. Ўрта аср манбаларида номи Шеке, Шеки, Шака, Шакки, Шакне, Шакен, Шаккан, Шекин каби турли шаклларда учрайдиган шаҳар 1968 йилнинг 15 февралига қадар Нуха номи билан аталган.
Шаки милоддан аввалги VIII асрда ташкил этилган. I асрда Кавказ Албаниясининг энг йирик шаҳарларидан бири бўлган. Шаки подшолиги 11 маъмурий вилоятга бўлинган. Араблар истилосидан олдин муҳим сиёсий ва иқтисодий шаҳарлардан бири бўлган Шаки босқин натижасида учинчи амирликка қўшилди. Араб халифалиги заифлашган даврда мустақил Грузия князлиги – Ҳерети ташкил топди. Шаҳар, шунингдек, Озарбайжон отабеглари ва Хоразм империяси томонидан ҳам бошқарилган.
Шаҳарда кўплаб черков ва масжидлар мавжуд. Шарқдаги илк ибодатхоналардан бўлган Киш Альбан черкови каби баъзи ибодатхоналарнинг ёши тахминан 1500 йил дейилади.
Хон масжиди, Умар афанди масжиди ва Гилейли минора шаҳардаги муҳим зиёратгоҳлардан саналади.
Шаҳарнинг марказий ва асосий очиқ шаҳар майдонларида иккита совет минораси ҳукмронлик қилади. Шакидаги кўплаб жамоат жойлари ва хусусий уйлар елимсиз ёки бирорта ҳам михсиз бир-бирига ёпиштирилган рангли шиша бўлакларидан ясалган ёғоч панжарали «шебеке» билан безатилган. Ушбу техника мураккаб ва фақат бир нечта ҳунармандларга маълум бўлиб, улар бу нозик ҳунармандчилик сирларини авлоддан авлодга ўтказадилар.
Шаки хонлари саройи ҳанузгача шаҳарнинг энг кўзга кўринган, диққатга сазовор жойларидан бири бўлиб қолмоқда. 1762 йилда бирорта ҳам мих ишлатмай қурилган бу сарой ўз даврининг энг ажойиб ёдгорликларидан биридир.
Шаки қалъаси Ҳожи Челебихон томонидан Кавказнинг жанубий этакларидаги Нуха қишлоғи яқинида қурилган. Қалъа деворлари узунлиги 1200 метрга яқин, қалинлиги икки метрдан ошади. Кўп йиллар давомида шаҳарни ҳимоя қилган қалъа аскарларининг душманга қарши курашда кўрсатган жасоратлари кўплаб тарих китобларида битилган. Лев Толстойнинг машҳур «Ҳожимурод» романида воқеа жойи сифатида Шаки қалъаси танланган.
XVIII асрдан бошлаб Шакида бешта йирик карвонсарой (Исфахон, Табриз, Лазги, Эрмени ва Тазе) фаолият кўрсатган, аммо улардан фақат иккитаси сақланиб қолган. Юқори ва қуйи карвонсаройлар ҳам XVIII асрда қурилган бўлиб, савдогарлар ўз молларини ертўлаларда сақлаб, биринчи қаватда савдо қилган, иккинчи қаватда эса яшаган.
Изоҳ (0)