Молиявий томондан яхши яшашда юқори даромад топишдан ташқари уни тўғри сарфлаш ҳам муҳим омил саналади.
Афсуски, аҳолининг катта қисми молиявий саводхонликдан хабардор эмас.
Яна ҳаёт фақат бугундан иборатдек яшайдиганлар, топган пулини керак-керакмас нарсаларга беҳуда сарфлайдиганлар ҳам кам эмас.
Бироз бўлса-да иқтисодиётдан хабардор, мамлакатдаги инфляция ҳолатини кузатиб бораётган аҳолининг маълум қисми эса омонатларга қизиқиш билдириб, даромадининг маълум қисмини банкка топширмоқда.
Бугун «Дарё» нашри омонат ўзи нима, унинг қайси турлари фойдали ва омонат очаётган истеъмолчи нималарни билиши кераклиги ҳақида муҳим маълумотлар билан бўлишади.
Банкларга қўйиладиган омонатлар ўзи нима?
Омонат — бирор шахснинг маълум миқдордаги пул маблағларини банкка белгиланган муддатга фоизли ёки фоизсиз, маълум шартлар асосида жойлаштиришдир.
У халқ тилида омонат, расмий тилда эса депозит деб юритилади.
Аҳолида омонатларга қизиқиш кун сайин ортиб бормоқда. Улар маблағларини сақлаш ва кўпайтириш мақсадида банкка «омонат» топширадилар.
Омонат очаётган шахс банкка маълум муддатга пул қўяди. Муддат тугагач, пулини фоизи билан қайтариб олади. Омонат тури тўғри танланиб, жойланадиган пул катта суммани ташкил этса, у тушум манбаига ҳам айланиши мумкин.
Ўзбекистонда кўп фойдаланиладиган омонат турлари
Талаб қилиб олинганда қайтарилувчи омонатлар — ушбу омонат турида топширилган пул маблағлари учун қатъий чекланган муддат белгиланмайди.
Яъни истеъмолчи исталган вақтда омонатини қайтариб олиши мумкин. Бироқ бу турдаги омонатлар одатда кам фоизлар асосида ёки фоизсиз бўлади.
Муддатли омонатлар — улар маълум муддатга – 3, 6, 9 ой, бир йил ёки ундан кўп муддатга қўйилади.
Бунда маблағлар банк ва мижоз ўртасида тузилган шартномада белгиланган муддат тугагач қайтарилади. Ҳисобланган фоизлар эса омонатлар муддати даврида — ҳар уч, олти ойда ёки муддат тугагач тўланиши мумкин.
Жамғарма омонатлар — бу турдаги омонатларнинг ўзига хослиги — уни маълум мақсадларда тўплаш ва сарфлаш мумкин.
Ундан асосан ўқиш учун ёки машина, квартира олиш мақсадида кўп фойдаланилади.
Омонат одатда узоқроқ муддатга қўйилади ва уни исталган вақтда тўлдириш имкони бўлади. Бу имкон барча омонат турларида ҳам бўлавермайди.
Омонат жойлашнинг афзалликлари нимада?
Инсон ҳаёт экан, унинг эҳтиёжлари кун сайин ортса ортадики, камаймайди.Айтайлик, беш миллион ойлик маош билан рўзғор тебратаётган тадбиркорнинг маош миқдори 10 миллионга етса, уни ҳам «жойи чиқиб», кейинги ойликкача тугатилиши мумкин.
Яъни тенг ярим миқдорида етган ойлик, икки баробар кўп бўлганида ҳам ўшанча муддатда сарфланади.
Ана шундай пул ишлатишда эҳтиётсизлик қиладиганлар учун омонатлар тўғри ва фойдали ечим бўла олади.
Муддатли ва жамғарма омонатлар пулларни нафақат тежаш, балки кўпайтириш учун ҳам яхши ва ишончли усул саналади.
Банкка маълум миқдордаги маблағни жойлаб, ўша муддат фоизларини қўшимча маблағ кўринишида олиш мумкин.
Масалан, йиллик 14% инфляция даражаси ҳолатида маблағни йиллик 18% ставкали банк омонатига қўйиш орқали, уни нафақат инфляциядан ҳимоялаш, балки 4% қўшимча даромад қўлга киритиш мумкин бўлади.
Қолаверса, қўйилган омонатлар давлат кафолати остида ҳимояланади.
Омонат бўйича фоизлар нима дегани?
Омонат бўйича фоизлар — банк томонидан омонатчининг маблағи ишлатилганлиги учун тўланадиган пул миқдори ҳисобланади.
Ҳисоб-китобларни соддалаштириш учун «йиллик фоиз ставкаси» тушунчаси қўлланилади.
Фоизлар қўйилган омонат миқдори ва ойдаги кунлар сонига қараб ўзгаради.
Қандай фоиз ставкалари истеъмолчи учун фойдалироқ саналади?
Оддий фоизлар — омонат фоизига асосланган фоизлар саналади.
Масалан, икки йиллик муддатга йиллик 18% ставкасида оддий фоизларда ҳисоблаш шарти билан 1 млн сўм миқдорда омонат очилса:
- Бир йилдан сўнг омонат 1,1 млн сўмга айланади;
- Омонат муддати тугагач, яъни икки йилдан кейин, пул миқдори 1,3 млн сўмни ташкил этади.
Мураккаб фоиз ставкасида фоизларни капитализация қилиш белгиланган даврларда (ойлик, чораклик, йиллик) ҳисобланган фоизларни омонатнинг асосий суммасига қўшилиши ҳисобланади.
Масалан, икки йил муддатга йиллик 18% ставкасида мураккаб фоизларда (йиллик капитализация) ҳисоблаш шарти билан 1 млн сўм миқдорда омонат очилса:
- Бир йилдан сўнг маблағ 1,18 млн сўмга айланади;
- Омонат муддати тугаганидан, яъни икки йилдан сўнг 1,39 млн сўм миқдорида қайтариб олиш мумкин, чунки иккинчи йилда 18% бошланғич бошланғич 1 миллион сўм учун эмас, балки 1,18 млн сўмга нисбатан қўлланилади.
Омонатчи учун муҳим!Банклар омонат шартномаси муддати тугагунга қадар омонат фоиз ставкасини ва фоизларни ҳисоблаш усулини ўзгартириш ҳуқуқига эга эмас!
Омонатчи қандай молиявий ҳуқуқларни билиши керак?
Банк ва омонатчи ўртасидаги шартнома ёзма шаклда тузилгани маъқул. Истеъмолчи шартномани имзолашдан аввал ҳар бир пунктни алоҳида эътибор билан ўқиб чиқиши керак.Шартнома омонатчининг маблағи банк ҳисобига тушган кундан бошлаб кучга киради.
Банк шартномасида «Фуқароларнинг банклардаги омонатларини ҳимоялаш кафолатлари тўғрисида»ги қонунига мувофиқ кафолатланганлиги ҳақидаги маълумотлар бўлиши керак.
Банк томонидан банк омонат шартномаси шартларига омонатчининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларига тааллуқли бир томонлама ўзгартиришлар киритилишига йўл қўйилмайди.
Омонатчи учун муҳим!
Банк мутахассисининг маслаҳатига мурожаат қилингандаги кутиш вақти 30 дақиқадан ошмаслиги керак.
Мақолада Марказий банкнинг «Finlit.uz» сайтидаги маълумотдан фойдаланилди.
Изоҳ (0)