Nafaqat pul topish, balki uni to‘g‘ri sarflash va saqlash ham muhim — O‘zbekistondagi omonatlar haqida asosiy ma’lumotlar

Moliyaviy tomondan yaxshi yashashda yuqori daromad topishdan tashqari uni to‘g‘ri sarflash ham muhim omil sanaladi.

Afsuski, aholining katta qismi moliyaviy savodxonlikdan xabardor emas.

Yana hayot faqat bugundan iboratdek yashaydiganlar, topgan pulini kerak-kerakmas narsalarga behuda sarflaydiganlar ham kam emas.

Biroz bo‘lsa-da iqtisodiyotdan xabardor, mamlakatdagi inflyatsiya holatini kuzatib borayotgan aholining ma’lum qismi esa omonatlarga qiziqish bildirib, daromadining ma’lum qismini bankka topshirmoqda.

Bugun “Daryo” nashri omonat o‘zi nima, uning qaysi turlari foydali va omonat ochayotgan iste’molchi nimalarni bilishi kerakligi haqida muhim ma’lumotlar bilan bo‘lishadi.

Banklarga qo‘yiladigan omonatlar o‘zi nima?

Omonat — biror shaxsning ma’lum miqdordagi pul mablag‘larini bankka belgilangan muddatga foizli yoki foizsiz, ma’lum shartlar asosida joylashtirishdir.

U xalq tilida omonat, rasmiy tilda esa depozit deb yuritiladi.

Aholida omonatlarga qiziqish kun sayin ortib bormoqda. Ular mablag‘larini saqlash va ko‘paytirish maqsadida bankka “omonat” topshiradilar.

Omonat ochayotgan shaxs bankka ma’lum muddatga pul qo‘yadi. Muddat tugagach, pulini foizi bilan qaytarib oladi. Omonat turi to‘g‘ri tanlanib, joylanadigan pul katta summani tashkil etsa, u tushum manbaiga ham aylanishi mumkin.

O‘zbekistonda ko‘p foydalaniladigan omonat turlari

Talab qilib olinganda qaytariluvchi omonatlar — ushbu omonat turida topshirilgan pul mablag‘lari uchun qat’iy cheklangan muddat belgilanmaydi.

Ya’ni iste’molchi istalgan vaqtda omonatini qaytarib olishi mumkin. Biroq bu turdagi omonatlar odatda kam foizlar asosida yoki foizsiz bo‘ladi.

Muddatli omonatlar — ular ma’lum muddatga – 3, 6, 9 oy, bir yil yoki undan ko‘p muddatga qo‘yiladi.

Bunda mablag‘lar bank va mijoz o‘rtasida tuzilgan shartnomada belgilangan muddat tugagach qaytariladi. Hisoblangan foizlar esa omonatlar muddati davrida — har uch, olti oyda yoki muddat tugagach to‘lanishi mumkin.

Jamg‘arma omonatlar — bu turdagi omonatlarning o‘ziga xosligi — uni ma’lum maqsadlarda to‘plash va sarflash mumkin.

Undan asosan o‘qish uchun yoki mashina, kvartira olish maqsadida ko‘p foydalaniladi.

Omonat odatda uzoqroq muddatga qo‘yiladi va uni istalgan vaqtda to‘ldirish imkoni bo‘ladi. Bu imkon barcha omonat turlarida ham bo‘lavermaydi.

Aytaylik, besh million oylik maosh bilan ro‘zg‘or tebratayotgan tadbirkorning maosh miqdori 10 millionga yetsa, uni ham “joyi chiqib”, keyingi oylikkacha tugatilishi mumkin.

Ya’ni teng yarim miqdorida yetgan oylik, ikki barobar ko‘p bo‘lganida ham o‘shancha muddatda sarflanadi.

Ana shunday pul ishlatishda ehtiyotsizlik qiladiganlar uchun omonatlar to‘g‘ri va foydali yechim bo‘la oladi.

Muddatli va jamg‘arma omonatlar pullarni nafaqat tejash, balki ko‘paytirish uchun ham yaxshi va ishonchli usul sanaladi.

Bankka ma’lum miqdordagi mablag‘ni joylab, o‘sha muddat foizlarini qo‘shimcha mablag‘ ko‘rinishida olish mumkin.

Masalan, yillik 14% inflyatsiya darajasi holatida mablag‘ni yillik 18% stavkali bank omonatiga qo‘yish orqali, uni nafaqat inflyatsiyadan himoyalash, balki 4% qo‘shimcha daromad qo‘lga kiritish mumkin bo‘ladi.

Qolaversa, qo‘yilgan omonatlar davlat kafolati ostida himoyalanadi.

Omonat bo‘yicha foizlar nima degani?

Omonat bo‘yicha foizlar — bank tomonidan omonatchining mablag‘i ishlatilganligi uchun to‘lanadigan pul miqdori hisoblanadi.

Hisob-kitoblarni soddalashtirish uchun “yillik foiz stavkasi” tushunchasi qo‘llaniladi.

Foizlar qo‘yilgan omonat miqdori va oydagi kunlar soniga qarab o‘zgaradi.

Qanday foiz stavkalari iste’molchi uchun foydaliroq sanaladi?

Oddiy foizlar — omonat foiziga asoslangan foizlar sanaladi.

Masalan, ikki yillik muddatga yillik 18% stavkasida oddiy foizlarda hisoblash sharti bilan 1 mln so‘m miqdorda omonat ochilsa:

• Bir yildan so‘ng omonat 1,1 mln so‘mga aylanadi;
• Omonat muddati tugagach, ya’ni ikki yildan keyin, pul miqdori 1,3 mln so‘mni tashkil etadi.

Murakkab foiz stavkasida foizlarni kapitalizatsiya qilish belgilangan davrlarda (oylik, choraklik, yillik) hisoblangan foizlarni omonatning asosiy summasiga qo‘shilishi hisoblanadi.

Masalan, ikki yil muddatga yillik 18% stavkasida murakkab foizlarda (yillik kapitalizatsiya) hisoblash sharti bilan 1 mln so‘m miqdorda omonat ochilsa:

• Bir yildan so‘ng mablag‘ 1,18 mln so‘mga aylanadi;
• Omonat muddati tugaganidan, ya’ni ikki yildan so‘ng 1,39 mln so‘m miqdorida qaytarib olish mumkin, chunki ikkinchi yilda 18% boshlang‘ich boshlang‘ich 1 million so‘m uchun emas, balki 1,18 mln so‘mga nisbatan qo‘llaniladi.

Omonatchi uchun muhim!Banklar omonat shartnomasi muddati tugagunga qadar omonat foiz stavkasini va foizlarni hisoblash usulini o‘zgartirish huquqiga ega emas!

Shartnoma omonatchining mablag‘i bank hisobiga tushgan kundan boshlab kuchga kiradi.

Bank shartnomasida “Fuqarolarning banklardagi omonatlarini himoyalash kafolatlari to‘g‘risida”gi qonuniga muvofiq kafolatlanganligi haqidagi ma’lumotlar bo‘lishi kerak.

Bank tomonidan bank omonat shartnomasi shartlariga omonatchining huquqlari va qonuniy manfaatlariga taalluqli bir tomonlama o‘zgartirishlar kiritilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.

Omonatchi uchun muhim!

Bank mutaxassisining maslahatiga murojaat qilingandagi kutish vaqti 30 daqiqadan oshmasligi kerak.

Maqolada Markaziy bankning “Finlit.uz” saytidagi ma’lumotdan foydalanildi.