Яшаш нархи ҳақида жамоатчилик шов-шувига дуч келган сиёсатчилар нархларнинг кўтарилиши глобал ҳодиса эканлигини таъкидлашни яхши кўради. The Economist нашри Шарқий Осиё инфляцияси ҳақида сўз юритди.
«Дунёдаги ҳар бир мамлакат бу инфляциядан азият чекмоқда», — деди президент Жо Байден 10 июнь куни. Америка 1981 йилдан бери энг катта инфляцияга учрамоқда (истеъмол нархлари май ойида ўтган йилга нисбатан 8,6 фоизга ошди).
Февраль ойида Россия Украинага бостириб киргандан сўнг ҳамма ерда ёнилғи, ўғит, дон ва бошқа маҳсулотлар нархи кўтарилгани рост.
Аммо ҳамма жойда ҳам инфляция кескин ошиб кетгани йўқ. Бутун дунёдаги 42 та йирик иқтисодиётдан саккизтасида инфляция даражаси ҳали ҳам 4 фоиздан паст. Ушбу саккизта давлатдан олтитаси Шарқий ёки Жануби-Шарқий Осиёда жойлашган.
Бу Шарқий истисно нима билан боғлиқ?
2018 йилдан 2021 йилгача чўчқа гриппи авж олган Хитойда чўчқалар кўпайишини тушириб юборди.
Баъзи маълумотларга кўра, бу давр ичида Хитойда 200 млн чўчқа йўқ қилинди. Бу Шарқий Осиёда асосий озиқ-овқат бўлган чўчқа гўшти нархини кескин оширди.
Кейинчалик нарх кескин тушиб кетди. Масалан, Хитойда чўчқа гўшти нархи май ойига қадар йил давомида 21 фоиздан кўпроққа тушди.
Бу иқтисодиётнинг бошқа жойларида инфляция босимини бартараф этишга ёрдам берди.
Шунингдек, Шарқий Осиё, дунёнинг бошқа қисмларидан фарқли ўлароқ, буғдойдан кўра кўпроқ гуруч истеъмол қилади. Россиянинг Украинага бостириб киришидан кейин гуруч нархи 8 фоизга, буғдой нархи эса 17 фоизга ошган.
Минтақадаги бошқа инфляцияга қарши таъсир бу — COVID-19. Осиёнинг кўп давлатлари Ғарбга қараганда секинроқ ва ўзлари истамаган ҳолда вирус билан яшашга ўтди.
Масалан, Индонезия 22 мартгача халқаро ташрифлар учун карантиндан бутунлай воз кечмади.
Goldman Sachs банки томонидан ишлаб чиқилган ижтимоий чекловлар индексига кўра, Малайзияда саёҳат ва ҳаракат май ойининг бошигача нормал ҳолатга қайтмади.
Хитой инфекциялар пайдо бўлган жойда одамларнинг ҳаракатланиши ва тўпланишига қаттиқ чекловлар қўйишда давом этмоқда.
Шанхай ва бошқа жойларда сўнгги блокировкалар иқтисодиётнинг товарларни етказиб бериш қобилиятига ҳам, истеъмолчиларнинг уларни сотиб олишга тайёрлигига ҳам тўсқинлик қилди.
Талаб ва таклифнинг бузилиши назарий жиҳатдан нархларни ҳар қандай тарзда ўзгартириши мумкин. Аммо истеъмол харажатларига етказилган зарар янада жиддий ва доимий бўлиб туюлади.
Май ойида, Шанхай блокировкасининг иккинчи ойи, саноат ишлаб чиқариши 0,7 фоизга ошган бўлса ҳам, чакана савдо ўтган йилга нисбатан деярли 10 фоизга (реал кўринишда) камайди.
Саёҳатга қўйилган чекловлар Гонконг ва казиноларини тўлдириш учун меҳмонларга таянадиган Макао иқтисодиёти учун ҳалокатли бўлди.
Жорий йилнинг дастлабки уч ойида Макаонинг ялпи ички маҳсулоти 2019 йилнинг худди шу ойларида эришилган ҳажмнинг ярмидан камроқ эди.
Ғарбда юқори инфляция кўплаб иқтисодий сиёсатчиларни таҳликага солиб қўйди. Масалан, Американинг Федерал захира тизими 15 июнь куни фоиз ставкаларини режалаштирилганидан тезроқ 0,75 фоиз пунктга оширишга мажбур бўлди.
Америкадаги юқори фоиз ставкалари глобал капитал оқимларини жалб қилади ва Осиё валюталарига босим ўтказади. Ўз валютасини Америка долларига боғлаб қўйган Гонконг ва ўз валютасини Гонконгга боғлаган Макао ҳам асосий ставкаларни бирданига оширди.
JPMorgan Chase банки маълумотларига кўра, Малайзия ва Тайван ҳам бу йил фоиз ставкаларини оширган. Асосий ставкаси 3,5 фоиз бўлган Индонезия ҳам келгуси ойда уларни ошириши прогноз қилинмоқда.
Малайзия ва Индонезия ҳам нархларнинг ошишига нисбатан камроқ экспорт тақиқини қўйди. Индонезия палма ёғини чет элга сотишни қисқа муддатга тақиқлади ва Малайзия тирик товуқларни экспорт қилиш тақиқини сақлаб қолди.
Мақсад мамлакатнинг барча таъминотини ўз халқи учун сақлаб қолишдир. Аммо нархларнинг пасайиши маҳаллий фермерларни ишлаб чиқаришни қисқартиришга ундаса, сиёсат тескари натижа бериши мумкин.
Ушбу кескинлашув тенденциясига истиснолардан бири Япониядир. 17 июнь кунги йиғилишида Япония банки ўн йиллик давлат облигацияларини уларнинг даромадлилигини 0,25 фоиздан кўп бўлмаган даражада ушлаб туриш учун зарур бўлган миқдорда сотиб олиш мажбуриятини яна бир бор тасдиқлади.
Япон иенаси 1998 йилдан бери энг паст даражага тушиб кетди. Заиф иена импорт нархларини оширади, бу эса Япониядаги инфляцияга ҳисса қўшади. Агар юқори инфляция давом этса, одамлар кўпроқ маош талаб қила бошлайди.
Осиёнинг кўп қисмларида бундай иш ҳақи кўтарилиши қўрқув уйғотади. Аммо Японияда бу сиёсатчилар узоқ вақтдан бери кутаётган нарсадир.
Кўп йиллар давомида заиф талаб ва нархларнинг пасайишидан сўнг, инфляция кутилмалари хавфли даражада паст бўлиб қолди, бу эса Япония банкининг инқироз шароитида иқтисодиётни жонлантириш ва дефляцияни олдини олишни қийинлаштирди.
Изоҳ (0)