Ўзбекистонда сотқинлар бўлмаслигини хоҳлаган Ислом Каримов, СССРда гўшт нархи ошишига одамлар муносабати, «Ельциндан кейинги Россия президенти диктатор бўлади». Ўзбек матбуоти 2 июнда нималар ҳақида ёзган?

Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир беқиёс устозлигича қолаверади.

Ўзбекистон ва жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Ўн йиллар муқаддам айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, ушбу воқеа-ҳодисаларга жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — бари «Кун матбуоти тарихи» рукни материалларида.

90 йил аввал. 1932 йил 2 июнь, пайшанба

«Ёш ленинчи» газетасининг шу кунги сонида эълон қилинган катта материаллардан бири — Япониянинг Сибирни босиб олиш истакларини фош этувчи таржима мақола. Унда, жумладан, Япониянинг «Нихан» газетаси ва унда чоп этилган мақоланинг тафсилотлари ҳақида сўз боради:

«‘Агар Манчжурия Япония учун ҳаёт ёки мамот ўрнини тута турган бўлса, Шарқий Сибир Манчжурия ва Монголия учун ҳаёт ёки ўлим ўрнини тутади... Японияга ҳеч қандай фашизм ёрдам қилмаяжак. Японияга ёрдам қила турган бирдан бир восита — Сибир дарвозасини очишдир’. Одам зотидан рашк қилувчи ана шу империалист йиртқич, денгиз бўйи вилоятларини ва Шарқий Сибирни босиб олиш мақсади юзасидан СССРга қарши урушувни талаб қилади. Бутун дунё кўз олдида у сира тортинмасдан ‘шу программани амалга ошириш вақти келди, фурсатни қўлдан қочирмаслик керакки, бундай қулай моментнинг ҳеч қачон қайтиб келмаслиги мумкин’, дейди... Гўё СССР устидан ғалаба қозонгандай бўлиб, Япония Шарқий Сибирни қўлга киргизганидан кейин, ‘ўзининг иқтисодий тўғриларида қолган бутун дунёга боғлиқ бўлмаслигини тўла таъмин қилажак’ эканини айтади. ‘Манчжурия, Монголия ва Сибир бўлганда, бутун дунё ёппасига ёв бўлиб келганида ҳам Япония сира қўрқмаса бўлади’, дейди шу газета».

«Жаҳон капитализмининг танглиги. Капитализм орқага қайтмоқда» деган катта рукн остида АҚШ, Германия, Франция каби мамлакатлардаги бойларнинг қандай хонавайрон бўлаётгани-ю, ишсизлар қандай тўполонлар кўтараётгани ҳақида хабарлар берилган.

«Бадриддиновчилар иши» бўйича суд ўз ишини давом эттириб, Ўзбекистон Олий суди собиқ прокурори Шамсиддин Бадриддиновга қарши янги айбловларни «ёпиштирмоқда»:

60 йил аввал. 1962 йил 2 июнь, шанба

СССРда гўшт нархи ошган. Биз буни «Халқ манфаатларини кўзлаб» сарлавҳаси остида берилган уч хатбошидан иборат хабар орқали билиб оламиз. Хабарнинг дастлабки икки хатбошиси ҳамд-саноларга тўла, ҳатто миннатдорлик сўзлари бор, ахир қанд-шакар ва маълум бир турдаги газлама нархи пасайтирилган, буни эътироф этмаса ношукрлик бўлар. Учинчи хатбоши эса шундай гап билан бошланади: «Гўшт ва гўшт маҳсулотлари, шунингдек, ёғ нархининг бир оз оширилганлиги — вақтинчадир, албатта». Тамом, бор-йўғи шу. Лекин жуда информатив.

Москвада 1 июнь — Халқаро болаларни ҳимоя қилиш кунида янги Ўқувчилар саройи очилган. Унинг очилишида СССР етакчиси Никита Хрушчёв ҳам иштирок этиб, нутқ сўзлаган. Болалар олдида бу нутқ ҳам пропагандадан, Ғарб давлатларига қарши гаплардан холи эмас: «Буржуа мамлакатларида турмушнинг ўзи ҳар бир кишини тирикчилик ўтказиш ҳуқуқи учун, очдан ўлмаслик учун кураш олиб боришга мажбур қилмоқда».

Эртакдаги маликанинг гапини бироз ўзгартириб, гўшт нархи ошган бўлса, балиқ тановул қилиш мумкин, деса ҳам бўлади. Балиқни қаерда овлаш мумкин? «Қизил Ўзбекистон» газетаси шу ҳақда ахборот беради:

Янгийўллик мактаб директори хотини ва беш боласи бўла туриб, ёш ҳамшира қизга уйланиб олгани, бироқ уларнинг оилавий ҳаёти 17 кунга чўзилгани ҳақида «Қизил Ўзбекистон»да танқидий материал берилган:

Хорижда нима гап? Исроилда «Холокост меъмори» Адолф Эйхман осилган — Исроил махсус хизматлари уни Аргентинада тутиб, ўғирлаб олиб келган эди.

30 йил аввал. 1992 йил 2 июнь, сешанба

Вазирлар Маҳкамасида «1992—1993 йилларда республика корхоналарида энг зарур ашёвий моллар ишлаб чиқаришни кўпайтириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги масала муҳокамасига бағишланган мажлис бўлиб ўтган. Мажлисда президент Ислом Каримов ҳам сўзга чиқиб, «долзарб масалалар қандай ҳал этилаётганини ёритишда матбуотнинг ўрни ҳақида», «оммавий ахборот воситалари ишида йўл қўйилаётган камчиликлар» ҳақида батафсил тўхталган: «Телевидение ўз дастуридан ишлаб чиқариш муаммоларига кам вақт ажратмоқда. Мусиқавий кўрсатувлар ҳаддан зиёд кўп. Телевидение ходимлари корхоналарга онда-сонда боради... Экран минбари бир хил тоифадаги одамларга бериб қўйилган».

«Халқ сўзи» газетасида президент Ислом Каримовнинг кадрлар бўйича давлат маслаҳатчиси Мавлон Умрзоқовнинг «Мустақиллик кўзгусида кадрлар сиёсати» сарлавҳали мақоласи берилган (президент маслаҳатчиси бу мақола учун ажратилган гонорарни «Халқ сўзи»нинг обуна фондига ўтказишни сўраган). Умрзоқов ҳокимларни танлашдаги қийинчиликлар, фитна чиқаришга уринаётган кучлар ҳақида тўхталиб, жумладан, шундай деб ёзган: «Аллоҳ ҳам: ‘Фалон шаҳарда фақат ақллилар туғилади‘, деб уқтирган эмас. Раҳбар уруғи — элатига, миллатигаю туғилган жойига қараб эмас, фаҳму фаросатига, ақлу заковатига қараб танланади. Ислом Абдуғаниевич Каримов: ‘Ўзбекистонда сотқинлар бўлмасин‘ деб юртимизни ичдан емирмоқчи бўлганлардан огоҳ қилгани ёдимизда».

АҚШнинг Ўзбекистондаги биринчи элчиси тайинланган — шу вақтгача АҚШнинг Исроилдаги элчихонасида иқтисодий масалалар бўйича маслаҳатчи бўлиб ишлаган Генри Кларк энди Тошкентдаги элчихонага раҳбарлик қилади.

Фозила Сулаймонованинг ёзишича, христианларни ўзбек тилида «носаролар» деб аташ тўғри эмас:

Хорижда нима гап? Филиппинда 32 ёшли Карло исмли эркак ҳомиладор бўлибди. «Мана энди шу нарса аён бўлдики, у гермофродит, яъни хунаса экан», — деб ҳайратланиб ёзади «Халқ сўзи» газетаси.

Борис Ельцин аввалроқ «Комсомольская правда» газетасига берган интервьюсида 1996 йилги президент сайловида қатнашмасликка қарор қилганини айтганди. Энди шу гапни «Америка овози»га берган интервьюсида ҳам такрорлаган. Буниси майли, аммо КГБнинг разведка бўлими собиқ раҳбари Леонид Шебардиннинг 1992 йилда айтган қуйидаги гаплари ғаройиб: «Ельциндан кейин ҳокимият тепасига ким чиқишини аниқ айта олмайман, лекин ишончим комилки, у, албатта, мустабид бўлади! Чунки Россия экстремал вазиятда яшашга ўрганган мамлакат. Бу ерда қадимдан диктатура анархия билан, сўнг эса анархия мустабидлик билан доимо алмашиб келаверади». Авлиёмисан, кимсан, Шебардин?!

Ушбу материал ҳуқуқлари муаллифларида сақланган ҳолда эълон қилиш шарти билан «Дарё» интернет-нашрига тақдим этилди