Канадаликлар учун Қўқон пайпоқлари, «тест синовлари порахўрликка чек қўяди» деган умид, «бир чўқишда қочирадиган пропаганда» билан мақтанган Хрушчёв. Ўзбек матбуоти 30 майда нималар ҳақида ёзган?

Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир беқиёс устозлигича қолаверади.

Ўзбекистон ва жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Ўн йиллар муқаддам айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, ушбу воқеа-ҳодисаларга жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — бари «Кун матбуоти тарихи» рукни материалларида.

90 йил аввал. 1932 йил 30 май, душанба

Тўрткўлда — Қорақалпоғистоннинг биринчи пойтахтида — Қорақалпоғистон автоном совет социалистик республикасининг биринчи таъсис қурултойи очилган (аввалроқ бу қурултой Ўзбекистон раҳбариятининг табриклари йўллангани ҳақида ёзилганди). «Мухториятли вилоятнинг мухториятли жумҳуриятга айлантирувчи ана шу муассасан қурултой қорақалпоқ халқининг истиқлоли ва миллий ташкилоти йўлида тарихий маёқдир», — дейилади «Қизил Ўзбекистон» хабарида.

Ҳар баҳор бўлганидек, 1932 йилда ҳам Ўзбекистоннинг турли ҳудудларида сел ва тошқинлар кузатилмоқда. Масалан, Ғузордаги сел бир кўприкнинг бир қисмини ювиб кетган, 22 майдан бери Қорадарё ва Оқдарёда сув тошқинлари юз бермоқда.

«Бадриддиновчилар» устидан суд эса давом этмоқда:

60 йил аввал. 1962 йил 30 май, чоршанба

Ўзбекистонда пахта етиштириш билан боғлиқ ҳолат, афтидан, яхши эмас, шу боис марказий газеталарнинг сўнгги сонларидаги бош мақолалар колхоз ва совхозларни ҳушёрликка чақириш, фаолликни ошириш мавзусида. «Мўл ҳосилнинг тақдири — мамлакатга 3 миллион 350 минг тонна пахта етиштириб берамиз, деб олган социалистик мажбуриятимизнинг бажарилиш тақдири ҳал этиладиган шу қизғин, ғоят муҳим ва масъулиятли пайтларда кўпчилик колхоз ва совхозларда, районлар ва областларда аҳвол қониқарли эмас», — дейилади «Қизил Ўзбекистон»нинг бош мақоласида.

1962 йил 28 май куни Москвада Италия фирмаларининг кўргазмаси очилган. Унда СССР етакчиси Никита Хрушчёв қатнашиб, нутқ сўзлаган. Унинг нутқи, ҳар доимгидек, қизиқарли жиҳатларга тўла. Масалан, у СССРга қарши савдо санкцияларидан фойда йўқлигини, шундай санкциялар остида бўлишига қарамай, СССР дунёда биринчи бўлиб инсонни космосга учира олганини таъкидлайди:

Хрушчёв қўшимча қилишича, агар айрим капиталистик мамлакатлар «булар коммунист, уларга сотмаймиз, булар капиталист, уларга сотамиз», деб ажратмай, «манфаатлими, фарқи йўқ, ҳаммага сотамиз», деган тамойил билан яшаганида эди, СССР ҳозир ўзи ишлаб чиқараётган кўплаб нарсаларни ҳам ишлаб чиқармаган бўларди — уларни тайёрича капиталистик мамлакатлардан сотиб олаверган бўларди.

Хрушчёв нутқи давомида бир неча йил аввал Москвада ташкил этилган АҚШ саноат маҳсулотлари кўргазмасида АҚШ вице-президенти Ричард Никсон бўлган ва тарихга «Ошхона дебатлари» номи билан кирган мунозарани ҳам эслаб ўтган ва, жумладан, шундай деган: «Ўша виставка совет кишиларида яхши таассурот қолдирмади, чунки бу виставка бошдан-оёқ пропагандадан иборат эди, холос. Пропагандада эса, бизнинг ўзимиз ҳам ҳар қандай одамни бир чўқишда қочирамиз».

«Қизил Ўзбекистон»да эълон қилинган «Эстония — жаҳонга» хабаридан иқтибос: «‘Картошкахона’. Буржуазия ҳукмронлик қилган даврда ғарб матбуотида Эстонияни шундай деб аташарди. Чунки у чет элларга асосан картошка чиқарарди. Советлар даврида ҳар жиҳатдан юксалган республика ҳозир жаҳоннинг ҳамма бурчакларига кўплаб саноат маҳсулоти юбормоқда».

Беларусда сотувчиларига маош тўланмайдиган китоб дўкони очилган (Беларусда ҳали ҳам шундай қизиқ ишлар бўлиб туради):

30 йил аввал. 1992 йил 30 май, шанба

Тошкентда Италия маҳсулотлари кўргазмаси очилган. 28 май куни Ўзбекистон бош вазири Абдулҳошим Муталов ва бош вазирнинг биринчи ўринбосари Исмоил Жўрабеков кўргазма иши билан танишган:

Андижонда яна табиий офат — жала оқибатида пахта далалари яна сув остида қолган, сув остида қолмаганини эса дўл уриб кетган:

«Андижонлик саховатли бойлар» хабарида таъкидланишича, вилоятдаги бундан аввалги табиий офатлардан зарар кўрганларга ёрдам бериш учун «Андижонбанк»да махсус ҳисоб рақам очилган, унга банкнинг ўзи 100 минг сўм пул ўтказган.

Сурхондарё далаларига чигиртка ва чумчуқ галаларининг ҳужум қилиш хавфи туғилган (худди 90 йил аввалгидек):

«Канадаликлар учун маҳсулот» хабаридан иқтибос: «Қўқон ип-йигирув пайпоқ ишлаб чиқариш бирлашмасининг жамоаси канадаликлар учун 50 минг жуфт эркаклар пайпоғини тайёрлаб қўйди... Йил охиригача Канадага 5 миллион жуфт пайпоқ жўнатилади».

«Халқ сўзи» газетасида ҳозирги Давлат тест марказининг аждоди — Талаба танлов маркази директори Исломжон Турсунов билан суҳбат уюштирган (сабаби — яқиндагина мактабларда сўнгги қўнғироқ чалинди, энди олий ўқув юртларига кириш имтиҳонлари бўлиб ўтади, айрим олийгоҳларда бу имтиҳонлар Ўзбекистон тарихида биринчи марта тест шаклида бўлади, бу янгиликни эса ҳали кўпчилик тушунмаяпти). Марказ директорининг айтишича, «тест усули абитуриентларни олий ўқув юртига қабул қилишда энг адолатли, холисона, гумонлардан холи, таниш-билиш ва қариндош-уруғчилик, энг ёмони — порахўрликка чек қўядиган тўғри йўлдир».

Ушбу материал ҳуқуқлари муаллифларида сақланган ҳолда эълон қилиш шарти билан «Дарё» интернет-нашрига тақдим этилди