Atom bombasidan voz kechish uchun imzo chekkan Qozog‘iston va Ukraina, Marg‘ilonning 1962-yilgi omborchi-millioneri, 23-mayda yangragan so‘nggi qo‘ng‘iroq. O‘zbek matbuoti 25-mayda nimalar haqida yozgan?

Tarix — hayot takrorlardan iborat ekani haqida saboq beruvchi eng yaxshi ustoz; har kunlik bu saboqlardan doim ham vaqtida va to‘g‘ri xulosalar chiqarilmasa-da, tarix baribir beqiyos ustozligicha qolaveradi.

O‘zbekiston va jahonning bundan 90, 60 va 30 yil avvalgi manzarasiga o‘zbek matbuoti ko‘zi bilan imkon qadar nazar solish ham qiziq, ham foydali ko‘rindi. O‘n yillar muqaddam aynan bugungi sanada nimalar bo‘lgan, davr matbuoti ular haqida nima deb yozgan, ushbu voqea-hodisalarga jamoatchilikning munosabati qanday edi — bari “Kun matbuoti tarixi” rukni materiallarida.

90 yil avval. 1932-yil 25-may, chorshanba

1932-yil 25-may kuni O‘zbekistonda markaziy gazetalar chop etilmagan.

60 yil avval. 1962-yil 25-may, juma

24-may kuni O‘zbekistonga Mali prezidenti Modibo Keyta kelgan. “Rahmonqul Qurbonov (O‘zbekiston hukumati raisi) va Modibo Keytaning nutqlari ko‘p marta qarsaklar bilan bo‘linib turdi. Modibo Keyta Yodgor Nasriddinova (O‘zbekiston parlamenti raisi) va Rahmonqul Qurbonov bilan birgalikda ochiq avtomashinaga tushadi va mototsiklchilarning faxriy eskorti kuzatib borgani holda o‘zi uchun ajratib berilgan rezidensiyaga jo‘naydi. O‘zbekiston poytaxtining ming-minglab mehnatkashlari butun yo‘l bo‘yi hurmatli mehmonni va uning yo‘ldoshlarini samimiy tabrikladilar”, — deyiladi “Qizil O‘zbekiston” reportajida.

Shu kunlarda O‘zbekiston kutayotgan yana bir muhim tadbir — milliy maktablarda rus tilini o‘qitish masalalariga bag‘ishlangan ikkinchi respublikalararo konferensiya. Shu munosabat bilan markaziy gazetalarda har kuni shu konferensiya va umuman rus tili haqida maqolalar berib borilmoqda. Toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalash injenerlari instituti rus tili kafedrasi mudiri A.Bo‘ribekovning “Rus tili — bilim kaliti” maqolasida shunday deyiladi: “Rus tili respublikamizda boshqa qardosh respublikalardagi kabi boshlang‘ich maktabdanoq o‘rganila boshlaydi va o‘rta maktabning oxirgi sinfigacha davom etadi. Shunga qaramay, o‘rta maktabni bitirit chiqqanlar orasida rus tilini yetarli darajada bilmaydiganlar ko‘p uchraydi. Afsuski, ko‘p vaqtdan buyon davom etib kelayotgan bu holga chek qo‘yish uchun respublika Maorif ministrligi tegishli chora ko‘rmayotir... Agar o‘rta maktabni bitirgan kishilar rus tilini programma hajmida durust bilganlarida, oliy o‘quv yurtlarida rus tilini o‘rgatishning hojati ham yo‘q edi. Haqiqatda esa bunday emas, shuning uchun studentlar oliy o‘quv yurtida rus tili o‘rganishlari zarur”.

Marg‘ilonda shahar partiya qo‘mitasining plenumi bo‘lib o‘tgan. Unda “sotsialistik mulkni talon-toroj qilish, o‘g‘irlik, poraxo‘rlik kabi yaramas hollar”ga yo‘l qo‘yganlar fosh qilingan. Masalan, ta’kidlanishicha, “Gorchakovo ‘zagotzerno’sining omborchisi T.Egamberdiyev uzoq vaqt davlat mulkini o‘g‘irlab kelgan. U bir million so‘mga yaqin donni talon-toroj qilgan. T.Egamberdiyev dang‘illama uylar qurgan, yengil mashinalar sotib olgan. Shahar partiya komiteti masalani atroflicha o‘rganish, Egamberdiyevning partiya a’zosi degan yuksak nomga butunlay nomunosib xatti-harakatlarini qattiq qoralash va jinoiy javobgarlikka torttirish o‘rniga, unga vigovor berishdan nariga o‘tmagan”.

Ukrainadagi urush boshlangunicha G‘arb matbuoti “Rossiya urushga, qo‘shnisining hududiga bostirib kirishga tayyorlanyapti” deb qancha va qanday yozdi? 1962-yil yozi arafasida sovet matbuoti Laos va uning atrofida yuzaga kelgan vaziyat haqida shunday tahlikada edi: “Urush to‘g‘risidagi ma’lumotlarga juda o‘xshab ketayotgan ana shu xabarlarning hammasi shundan dalolat bermoqdaki, Laos ustida, shuningdek, butun Sharqi-Janubiy Osiyo rayoni ustida urushning qora bulutlari to‘planmoqda... Amerika propagandasi Laosni kommunistlar bosib oldi, ana shu aslida yo‘q xatar Tailand va boshqa mamlakatlarga ham yoyilib bormoqda, deb baravariga ayyuhannos sola boshladi... Vashingtonning propaganda maqsadida ishlatayotgan nayranglari — zamini bo‘sh nayranglardir. Patet-Lao (hukumatga qarshi partizan) qo‘shinlari amalga oshirgan operatsiyalar faqat mudofaa xarakteriga ega edi... Amerika matbuotining sharhlari bilan tanishar ekansan, AQSh hukmron doiralarining Laos va butun Sharqi-Janubiy Osiyo rayoni xususida tuzgan hamda mustamlakachilikdan iborat bo‘lgan planlari bu sharhlarda naqadar oshkora ravishda surbetlik bilan bayon qilinayotganligini ko‘rib, taajjublanasan kishi”.

30 yil avval. 1992-yil 25-may, dushanba

Bugun 25-may, lekin 1992-yili Toshkentning barcha maktablarida so‘nggi qo‘ng‘iroq 23-may kuni yangragan. “Endi darslar, ustaxonadagi mashg‘ulotlar ortda qoldi, oldinda ba’zi yoshlar uchun ta’til kunlari, ba’zi yoshlar uchun esa hayot yo‘lini tanlash turibdi”, — deyiladi “Toshkent oqshomi”ning “So‘nggi qo‘ng‘iroq” nomli suratli axborotida.

Ziyoratchilarni Haj safariga olib borish boshlangan. “Bugun Il-62 tayyorasi Saudiya Arabistoniga bo‘lajak hojilarni olib uchdi... 1-iyungacha hammasi bo‘lib 18 reys bajarilishi ko‘zda tutilmoqda. Shundan so‘ng biroz tanaffusdan keyin uchuvchilar hojilarni yurtlariga qaytarib olib keladilar. Haj safariga chiqqanlarga havo kemalarining eng yaxshi jamoalari xizmat ko‘rsatishadi”, — deyiladi “Haj safariga” xabarida.

“O‘z rayoningizdan olasiz” xabarini ko‘rib, ba’zi davlat tashkilotlari bilan bog‘liq “urf-odatlar” hech qachon, hatto oradan 30 yil o‘tsa ham o‘zgarmaydi, deb o‘ylab qolasan kishi: “Keyingi kunlarda muharririyatimizga ko‘pchilik transport vositalarining egalari qo‘ng‘iroq qilishyapti, maktublar yo‘llashyapti. Sababi — ogohlantirish taloni olishdagi qiyinchiliklar, DANning imtihon va ro‘yxatga olish bo‘limi joylashgan Fayzobodda haddan tashqari odam ko‘pligi tufayli fuqarolar ish vaqtini yo‘qotmoqdalar. Ogohlantirish talonini tarqatishning kishilar uchun osonroq bo‘lishi to‘g‘risida biror bir chora-tadbirlar ko‘rilyaptimi?”.

Toshkent jamoat transporti mas’ullari va xodimlari yo‘lovchilar orasida yo‘l haqini to‘lamaslik odati kuchayib borayotganidan norozi. “Sartaroshxonaga kirsangiz, 10—15 so‘m indamay tashlab ketasiz. Lekin yiroq manzilingizni yaqin qiladigan transport uchun arzimagan chaqa to‘lashni o‘zingizga ep bilmaysiz”, — deb o‘z fikrini bildirgan 1-avtokorxona bosh muhandisi Rahmatulla Hamidullayev.

Zamon og‘ir, lekin madaniy hayot tirik. Masalan, Muqimiy nomli o‘zbek davlat musiqali teatrida taniqli dramaturg Rixsivoy Muhammadjonovning “Davlat bolalari” tomoshasini sahnalashtirilgan. Unda bosh rollarni, suratda ko‘rib turganingizdek, Zulayho Boyxonova va Boirjon Xolmirzayev o‘ynagan. Oradan 30 yil o‘tib, Zulayho Boyxonova taniqli xonanda, Boir Xolmirzayev esa Turkiyada serialda suratga tushmoqda.

Zamon og‘ir, lekin sayohat qilish imkoniga egalar uchun takliflar hali ham bor:

Dunyoda nima gap? “Yaqin vaqt ichida Qozog‘istonning ham o‘z valyutasi bo‘lishi to‘g‘risida bayonot berildi. Bu milliy pul birligi tanga deb nomlanadi”.

“Portugaliya poytaxti — Lissabonda Belarus, Qozog‘iston va Ukraina tashqi ishlar vazirlari ham sobiq SSSR o‘z vaqtida AQSh bilan imzolagan strategik hujum qurol-yarog‘lari bo‘yicha shartnomaga qo‘shilganliklari to‘g‘risidagi shartnomaga imzo chekdilar”, — deyiladi “Toshkent oqshomi”dagi xabarda. Xuddi shu shartnoma Ukraina va Qozog‘istonni yadroviy quroldan mahrum qilgan.

Ushbu material huquqlari mualliflarida saqlangan holda e’lon qilish sharti bilan “Daryo” internet-nashriga taqdim etildi