Ўзбекистон Фанлар академиясининг Зоология институти директори Бахтиёр Холматов Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлигида ўтказилган брифингда термитлар томонидан кучли зарарланган ҳудудлар ва тарихий обидалар ҳақида маълумот берган эди.
Унинг қайд этишича, бутунжаҳон маданий мероси рўйхатига киритилган, ЮНЕСКО муҳофазасидаги Ичан-қалъа тарихий ёдгорлик мажмуидаги 33 та тарихий обиданинг ёғоч ўймакорлиги ишланмаларига термитлар жиддий даражада зарар етказмоқда. Жумладан, Жума масжид музейи, Паҳлавон Маҳмуд мақбараси, Муҳаммад Иноқ ва тарихий обидалар термитлардан кучли зарарланган.
Хоразм Маъмун академияси катта илмий ходими, термитлар тарқалишини олдини олиш ва уларга қарши курашиш лабораторияси мудири Зафарбек Матёқубов Хивадаги тарихий мажмуаларда термитларнинг кўпайиш сабаблари ва унга қарши курашиш борасидаги ишлар ҳақида «Дарё» мухбири Миролим Исажоновга интервью берди.
Зафарбек Матёқубовнинг таъкидлашича, ҳозирги кунда Ичан қалъада 57 та тарихий обида бўлиб, шундан 33 тасига термитлар зарар етказмоқда.
«Биз турган мазкур Жума масжидида ҳам термитлар бор. Бу ерда термитларнинг пайдо бўлиши ва кўпайишининг асосий сабаби шуки, ушбу бинога ҳаво кирмайди. Аваллари масжиднинг тепа қисмидан иккита жой очиқ бўлган. Кейинчалик таъмирлаш натижасида бу очиқ жойлар ёпиб қўйилган ва ҳозирги кунда фақат ёруғлик тушиб туради холос. Бино атрофидаги дарчалар ҳам ойна билан беркитилган. Натижада шамоллатиш тизими деярли йўқ бўлган, фақат битта эшик кундузи очиқ туради холос. Аммо ҳаво айланмайди.
Масжид ичида иккита жойга гуллар экилган. Уларга сув қуйилиши оқибатида намлик яна-да юқори бўлади ва бу орқали термитларнинг кўпайишига қулай шароит яратилади», — дейди у.
Биология фанлари бўйича фалсафа докторининг айтишича, бу зараркунанда ҳашаротлар асосан баҳор ва кузда кўпаяди.
«Термитлар кўпайишининг олдини олиш мақсадида бу масжиддаги 213 та устунни ҳар ҳафта мониторинг қилиб борамиз. Кимёвий, биологик ва физикавий усуллар орқали курашяпмиз. Бу усуллар яхши самара беряпти.
Ичан қалъадаги термитлар мавжуд бўлган 33 та тарихий обидаларда ҳам шамоллатиш тизими йўқ, ҳаво кирмайди. Қисқаси, уларда термитларнинг кўпайиши учун қулай шароитлар туғилган. Шунга қарамай, биз бир қанча усуллар орқали буларга қарши курашяпмиз, олдини оляпмиз.
ЮНЕСКО ва Инновацион ривожланиш вазирлигига термитлар кўпаймаслиги, намлик миқдорини камайтириш бўйича бир қанча таклифлар билан чиққанмиз. Мисол учун, Жума масжиднинг ёруғлик тушиб турувчи тепа қисмларига шамоллатиш тизимларини жорий қилиш, атрофдаги дарчаларга ҳам вентиляторларни ўрнатиш таклифларини билдирганмиз», — дейди Зафарбек Матёқубов.
У интервью давомида термитлар тарқалишини олдини олиш ва уларга қарши кўрилаётган чора-тадбирлар хусусида ҳам гапирди.
«Бугунги кунда биноларда термитларни масофадан аниқлаш детектори ва сонини бошқарувчи қурилма яратилмоқда. Шунингдек, лаборатория шароитида термитларда касаллик чақирувчи замбуруғларнинг янги штаммларини ажратиб олиш бўйича тажрибалар олиб бориляпти.
«Калта минор», «Янги турмуш», «Ичан қалъа» каби маҳаллаларда термитлар тарқалишини аниқлаш бўйича маҳалла раислари билан мониторинг олиб бориш режалари ишлаб чиқилди. Хива шаҳридаги «Локоматив» истироҳат боғида дарахтларни зараркунанда ва касалликлардан ҳимоя қилиш юзасидан илмий изланишлар ҳам қилинмоқда.
Шуни алоҳида айтиш керакки, термитлар тарқалишининг олдини олиш учун ҳозирда 20 та чумоли турини аниқладик. Бу чумолиларнинг иккита тури термитлар билан озиқланиб, уларга қирғин келтиришини ва танасида замбуруғ сақлашини ўргандик. Термитларда ноқулай шароит юзага келганда бу замбуруғлар ўзларини патогенлик хусусиятини намоён қилиб, термитларда касаллик чақиради. Айни пайтда Жума масжидда термитларга қарши курашиш учун чумолилардан фойдаланганимиз натижасида яхши самарадорликка эришилмоқда», — дейди Хоразм Маъмун академияси катта илмий ходими.
Изоҳ (0)