«Лондондан ўзиб кетамиз» — СССРнинг тезда оғизга тушиб, тезда унутилган антиқа троллейбус ва кабриолетлари

Автобус ва троллейбуслар ҳаётимизнинг ажралмас қисмига айланиб кетган. СССРда ҳам бундай катта сиғимли, қулай транспорт воситаларидан кенг фойдаланилган. Ўша вақтда ишлаб чиқарилган айрим моделлар ўзининг ғайриоддийлиги билан одамларни ҳайратга солганига қарамай, баъзи ноқулайликлари туфайли тез унутилган. «Kulturologiya.ru» нашри шундай моделлар ҳақида маълумот берди. «Дарё» эса уни ўзбек тилига ўгирди.

Икки қаватли ЯТБ-3 — Лондондаги каби автобус хоҳлаймиз

Буюк Британия кўчаларидаги икки қаватли троллейбуслар совет муҳандисларининг тинчини ўғирлаганди. Улар инглизларники билан беллаша оладиган икки қаватли моделни яратмоқчи эди. Дарвоқе, британиялик муҳандислар АЭC-664Т прототипини тақдим қилади ва унинг асосида Ярославл заводида ЯТБ-3 ишлаб чиқарилади. У ташқи кўринишидан инглиз ҳамкасбига ўхшаб кетарди. Лекин, бахтга қарши, у каби сифатли ва қулай бўлмаган. Совет троллейбуси тезликни оширишга ҳам, тўхташга ҳам қийналарди. Бу унинг оғирлиги билан боғлиқ эди. У инглиз «баҳодир»идан икки тонна оғирроқ бўлган.

Бурама шаклдаги зина ноқулайлик туғдирарди. Иккинчи қаватга чиқиш осон бўлмаган, керакли бекатда тушиб қолиш учун эса аввалдан пастки қаватга тушиб туриш талаб этилган. Шифтлар пастлиги ҳам одамни хуноб қиларди. Агар йўловчининг бўйи узун бўлса, гавдасини букиб юришига тўғри келган. Бундан ташқари, энг ёқимсиз ҳолат — баҳайбат троллейбуснинг мувозанат сақлаши қийин бўлган. Яхшиямки, бахтсиз ҳодисалар қайд этилмаган. Бундай моделларни алоқа тармоғига ўтказишни исташган, аммо икки қаватли гигантларнинг ҳаддан ташқари узун бўйи бу режани кенг кўламда олиб боришга тўсқинлик қилган. ЯТБ-3 паст қаватли модель бўлиб, ичи кенг ва паст, зинапояси эса умуман йўқ эди. Бу ўзгачалик йўловчиларга ёқиб тушганди.

У 74 ўринга эга бўлиб, тезлиги соатига 55 километрни ташкил қиларди. ЯТБ-3 Москвада пайдо бўлганда уни ҳаяжон билан кутиб олишган, лекин одамлар қувончи узоққа чўзилмаган. Улар бундай имиллаган транспортга тобора камроқ чиқа бошлаган. Кейин эса ишлаб чиқариш тўхтатилган.

НАМИ-0159 — ҳайдовчига биринчи қаватда жой йўқ

Тажриба сифатида яратилган яна бир автобус — НАМИ-0159. У 1974 йилда ишлаб чиқарилган. Ушбу модель иккинчи қаватдан туриб бошқарилади. Бу қулай эди: йўловчиларга кўпроқ жой қоларди, ҳайдовчи эса ён-атрофни юқоридан кузатиш имкониятига эга бўларди. Лекин бошқарув тизимини иккинчи қаватга ўтказиш улар ўйлаганчалик осон эмаслиги ойдинлашади, шу сабабли НАМИ-0159 оммавий равишда ишлаб чиқарилмайди. Дарвоқе, автобус «Нами» илмий тадқиқот институтида ишлаб чиқарилган, шу сабабли ундан, асосан, ушбу институт лаборантларига хизмат кўрсатишда фойдаланилган. Лекин бу узоққа чўзилмаган, автобуслар ҳаракати тўхтатилган.

Техник хусусиятлари ҳақида қисқача: НАМИ газ турбинали двигателга эга эди, бу эса қувватнинг сезиларли даражада (икки баравар) ошишини таъминлаган. Ўшанда СССРда биринчи марта бундай двигатель автомашинага ўрнатилганди. Яна бир ажралиб турадиган хусусияти: икки босқичли автоматик гидравлик узатмалар қутиси ва соатига 150 километрдан юқори тезликка эришиш имконини берувчи махсус шиналарга эга эди. Ва ниҳоят, фақат иккита педали (тормоз ва газ) борлиги, албатта, бугунги кундаги автомобиль ишқибозларини ҳам хурсанд қила олган бўларди.

20 дона ишлаб чиқарилган кабриолет ГЗА-654 «Сочи» ва улкан кабриолет Икарус-255

ГЗА-654 «Сочи» автобус кабриолети чекланган миқдорда ишлаб чиқарилган. Мамлакатда бундай машиналар атиги 20 донани ташкил қиларди. ГЗА 651 автобуси асосида яратилган ажойиб экскурсия кабриолет автобуси Қрим ва Кавказ курортларида фойдаланиш учун махсус ишлаб чиқилган. Салон 23 ўриндиққа эга бўлиб, улар беш қаторга жойлаштирилган. Ўнг томонида тўртта эшиги бор эди. Машина очиқ бўлганлиги сабабли ёмон об-ҳаво шароитида йўловчиларга қулайлик туғдириш мақсадида юқори қисми брезент билан қопланган.

Икарус 255 (ўнгда)" data-action="zoom" class="border lazyload" />

Яна бир қизиқарли автобус — Икарус 255 кабриолет. У жуда катта ва қулай транспорт воситаси бўлиб, ҳатто кинода ҳам суратга олинган. Автобус ўриндиқлари сув ўтказмайдиган фанерлардан ишланган. Афсуски, йўловчилар об-ҳаводан ҳимояланмаганди, чунки дизайнда чодир назарда тутилмаганди. Автобус Ривера–Кичик Охун йўналишида ҳаракатланган ва бетакрор Сочи бўйлаб саёҳатлар ташкил қилишда фойдаланилган. Баъзан бу Икарус шаҳар байрамлари ва бошқа оммавий тадбирлар учун ҳам ишлатиб туриларди. Бундай моделлар бир мунча вақт мобайнида Совет Иттифоқи бўйлаб тарқалади, аммо саксонинчи йиллар охирида ғойиб бўлади. Икарус 255 нинг кейинги тақдири қандай кечгани ҳақида ҳеч қандай маълумот йўқ.

Автобус ёки поезд: ЛАЗ-695М

ЛАЗ-695М автобуси жуда ноодатий кўринишга эга бўлган. У 1979 йилда Киевда (ГосавтотрансНИИпроект) ишлаб чиқарилган бўлиб, иккита автобусдан иборат эди. Аслида уни автомобиль поезд деб аташ мумкин. Автобуслар трамвай вагонлари каби бир-бирига боғланганди. Ўз навбатида, икки баравар кўпроқ йўловчини сиғдира оларди. Олдинги моделлардан фарқли равишда, ЛАЗ-695М автопоезди синхронлаштирилган бошқарув тизимига эга бўлган. Тиркамадаги двигатель олиб ташланмаган, бошқарув эса пневматик электр узатмалар ёрдамида масофадан амалга оширилган. Аммо бошқаришдаги барча афзалликларга қарамай, ундан ҳеч қачон кенг миқёсда фойдаланилмаган, чунки тиркамани бошқаришда муаммолар юзага келади. Бу, айниқса, юқори тезликка чиққанда ва нотекис йўллар бўйлаб ҳаракатланганда сезиларди.

Яна бир ЛАЗ — 360Э модели. У ғилдиракларнинг кичиклиги ва тушиб-чиқиш қулайлиги билан ажралиб турарди. Йўловчилар ушбу автобусни қадрларди, чунки ичкарисида ғилдирак аркалари деярли сезилмасди. Тўртта ўқ бу моделни Совет Иттифоқида ишлаб чиқарилган барча автобуслардан ажратиб турарди. Афсуски, ЛАЗ-360Э синовлардан ўта олмайди. Тўрт ўқдан фойдаланиш ғояси муваффақиятсизликка учрайди. Шундай бўлса-да, бундай моделлар оз миқдорда ишлаб чиқарилган.