Мингбулоқда ишлатилган танклар, Тошкент трамвайида бомба олиб юрганга 20 сўм жарима, «Ерда жаннат барпо этган зот»нинг юбилейи. Ўзбек матбуоти 17 апрелда нималар ҳақида ёзган?

Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир энг яхши устозлигича қолаверади.

Ҳам Ўзбекистоннинг, ҳам жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Бундан ўн йиллар аввал айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — буларнинг барини «Кун матбуоти тарихи» номли янги рукн орқали кузатиб бориш мумкин.

90 йил аввал. 17 апрель, якшанба

«Ўзбекистон бўйича ер ҳайдашда ҳануз бурилиш йўқ, — деб бошланади ‘Қизил Ўзбекистон’нинг якшанба сонидаги ‘Ҳайдашда суръат, суръат керак’ сарлавҳали хабар. — Дала ишларининг кетиши ҳақида районлардан олинган маълумотлар жуда оладир. Ҳали биринчи ва 5 апрелдан кейин маълумот бермаган районлар кўп. Ҳаволарнинг жуда яхши бўлишига қарамасдан, экиш ишлари ҳам секин кетаётир. Фақат Андижон ва Косон районларидагина шартланган майдоннинг ярмидан ортиғи экилди. Бутун трактор ва от-уловларни ишга солиш, колхоз бригадаларининг чинакам тўғри ташкил қилиш ва якка хўжаликларга яхши аҳамият бериш билан ҳайдаш ва экиш суръатини шундай ошириш керакки, натижада 5 майдан қолдирмай пахта экилиб бўлсин».

«Ошхона — корхонанинг муҳим цехи» номли материалда таъкидланишича, Тошкентнинг Ленин районидаги «Қизил Тонг» фабрикаси ишчилари ошхонасида ҳар куни икки маҳал овқат ҳозирланиб турадир, аммо «овқат сифатларига келганимизда, ишчиларнинг талабига жавоб бера олмайди. Ошхонада ишчилар таъминотига хиёнат бор. Ишчилар томонидан бригада тузилиб текширилганда, ошхонада ишчилар учун 200 грамм берила турган нон ўрнига 100 граммдан берилгани сезилди. Хиёнатчилар ишдан бўшатилиб, судга берилди». Қўшимча қилинишича, шаҳарнинг Сталин районида фабрика мактаби бор, унда 300 нафар хотин-қиз ишлайди. «Бу хотин-қизлар учун ошхона очиб берилмаган. Ҳатто буфет ҳам йўқ… Фабзавуч хотин-қизлари учун тездан ошхона очиб бериш керак».

Халқаро майдонда Япониянинг Хитойга босқини ва қуролсизланиш конференцияси ҳамон асосий мавзулардан. «Қизил Ўзбекистон» Лондоннинг «Морнинг Пост» газетасига таяниб ёзишича, «Манчжуриянинг бутун маъмурий аппарати японлар қўлида. Хитойлар япон ҳукмдорларига хизматни давом қилдирадиларми ёки қўзғолон кўтарилажакми, буни келажак кўрсатади. Чунки Хитой халқи ўз мамлакатининг японлар томонидан босиб олинишига жуда аччиқлангандир». Хитойликлар қанчалик аччиқланмасин, хабарларга кўра, Япония Хитойдаги қўшинлари сонини кўпайтириш ҳаракатида — «Симбун Ренго» газетасига таянган ҳолда ёзилишича, «Симоносекидан икки уруш кемасида Манчжурияга 10-дивизиянинг қисмлари ҳамда яқин кунларда 8-дивизиянинг қисмлари юборилди».

60 йил аввал. 17 апрель, сешанба

«Улуғ айём — меҳнаткашларнинг халқаро бирдамлик куни, барча мамлакатлар ишчиларининг бирлик ва қардошлик куни — 1 Май яқинлашмоқда», деб бошланади «Қизил Ўзбекистон»нинг сешанба сони бош мақоласи. Унда таъкидланишича, «революциягача чор Россиясининг қолоқ чекка ўлкаси бўлган Ўзбекистон эндиликда Иттифоқимизнинг энг илғор, гуллаб-яшнаётган республикаларидан бирига айланди. Ўзбекистонда саноатнинг деярли барча тармоқлари ривож топди, завод ва фабрикаларимизда йил сайин кўплаб маҳсулот ишлаб чиқарилмоқда. Қишлоқ хўжалигимизда эволюцион ўзгариш ясалди... Шунинг учун ҳам республикамиз меҳнаткашлари улуғ айём арафасида партия ва ҳукуматимизга чин қалбдан раҳмат айтмоқдалар ва миннатдорчилик билдирмоқдалар».

Бундан бошқа байрамлар ҳам бор — Москвада кеча, 16 апрель куни Бутуниттифоқ Ленинчи Коммунистик Ёшлар Союзи (ВЛКСМ, Комсомол)нинг XIV съезди очилган. «Қизил Ўзбекистон»нинг икки саҳифаси (газета ўзи тўрт саҳифалик) ташкилот раиси Сергей Павловнинг нутқига ажратилган. Бундай нутқларда ҳеч ким хафа қилинмайди, мақтовлар ҳаммага етади. Жумладан, Ўзбекистонга ҳам: «Ўзбекистон комсомоли катта майдонларда чигитни квадрат-уялаб экиш ва пахтани машинада териш ташаббускори бўлди. Республикада комсомол-ёшларнинг комплекс механизация бригадалари сони тўрт баробар кўпайди... Тожикистон, Туркманистон, Озарбайжон, Арманистон комсомоли Ўзбекистон комсомолларининг тажрибаларини амалда кенг ёйишлари керак».

Газетанинг бу сонида СССР саноатининг 1962 йил биринчи чорагида давлат планини бажариш якунлари эълон қилинган. «Саноат ишлаб чиқариши ҳажми ўтган йилнинг биринчи кварталидагига нисбатан 9 процентдан зиёд ўсди», — дейилади хабарда. Таъкидланишича, Калининград, Архангелск, Вологда, Ставропол вилоятларидан бошқа барча ҳудудлар, жумладан, Ўзбекистон ҳам ялпи маҳсулот ишлаб чиқариш планини тўла бажарган. СССР Министрлар Совети ҳузуридаги Марказий статистика бошқармаси ахборотига кўра, 1962 йил январь—март ойларида СССРда, жумладан, 143,6 минг дона автомобиль (ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 4 фоизга кўп), 361 та тепловоз (+2 фоиз), 147 та электровоз (+22 фоиз), 521 минг дона телевизор (+13 фоиз), 196 минг дона холодилник (+23 фоиз), 401 минг дона кир ювиш машинаси (+43 фоиз) ишлаб чиқарилган.

30 йил аввал. 17 апрель, жума

«Халқ сўзи» муқовасидаги асосий хабарлардан бири Мингбулоқ нефть кони ҳақида: «Мингбулоқ конида яна бир муҳим юмуш — фаввора оғзини тозалаш ишлари ниҳоясига етказилди. Олов мутахассислар кутганидек кон атрофида ёйилиб эмас, балки фақат унинг оғзида ерга нисбатан тик ва тобора тиниқ ёна бошлади. Натижада кон оғзидаги ускунанинг устига қўйилган энг пастдаги анжом яққол кўринганидан сўнг танкчилар мутахассислар ёрдамида уни аниқ нишонга олиб, кетма-кет ўн марта ўқ уздилар. Бу билан эскириб қолган, ёниб ишдан чиққан провентер (жумрак ўлди тўсқич) қирқиб ташланди. Қудуқ оғзида қолган ўша металларни олиб ташлаш билан тозалаш ишлари ниҳоясига етди... Яқин кунлар ичида ҳал қилувчи вазифа — қудуқ оғзини ёпиш уддаланади».

«Тошкент оқшоми»нинг ёзишича, 1992 йил 1 майдан Тошкент автобус ва трамвайларида чиптасиз юрганларга 30 сўмдан, олиб кетаётгани юки учун ҳақ тўламаганларга 10 сўмдан, автобус ё трамвайда портловчи, заҳарли, бадбўй модда ва буюмларни олиб юрганларга эса 20 сўмдан жарима солинади. «Жарима тўлаш йўловчини кира ҳақи ва юк учун ҳақ тўлашдан озод этмайди», — дейилади хабарда. Газета Тошкент шаҳар ИИБга таяниб хабар беришича, «7 апрель уни эрталаб ДАН ходимлари оқ ‘Жигули’ автомашинасини тўхтатиб, ҳайратдан донг қотиб қолдилар. Гап шундаки, шаҳримиздаги олий ўқув юртларидан бирида таҳсил олувчи хорижлик талаба қалбаки ҳайдовчилик гувоҳномаси билан бемалол сайр қилиб юрган экан». Яна, хабар беришларича, «ўтган якшанба куни ‘Отчопар’ бозорида чайқовчилик қилганликда айбланиб 81 киши ушланган. Улардан 101 026 сўмлик маҳсулотлар олиниб, мусодара қилинган».

«Халқ сўзи»да босилган хориж хабарлари бир-биридан қизиқ. «Россия президенти Борис Ельцин билан ҳукумат раисининг биринчи муовини Егор Гайдар телефон орқали гаплашдилар. Суҳбат чоғида президент ҳукуматни тўла-тўкис қўллаб-қувватлашини билдирди ва кабинетнинг истеъфосини қабул қилмаслигини айтди». «Фидел Кастро Куба ҳокимияти тепасида турар экан, АҚШ билан Куба ўртасидаги муносабатларни нормаллаштириш ҳақида гап ҳам бўлиши мумкин эмас, деди АҚШ президенти Жорж Буш». «Пхеньянда КХДР асосчиси, 1948 йилдан буён доимий президент, ‘корейс халқининг отаси’, ‘миллат қуёши’, ‘Америка империализми устидан ғолиб чиққан’, ‘Чучхе ғоялари асосида Ер юзидаги жаннат — корейсча социализмни барпо этган’ зот — Ким Ир Сеннинг 80 йиллиги нишонланмоқда».

«Халқ сўзи» газетаси 17 апрель сонида «ИТАР-ТАСС»га таяниб (у, ўз навбатида, Reuters’га, у эса Эрон радиоси асосланган ҳолда) «Афғонистон президенти Нажибулло 16 апрель куни мамлакат пойтахти Кобулдан чиқди ва номаълум томонга учиб кетди. Бошқа манбалар орқали бу хабар ҳали тасдиқланганича йўқ», деб ёзган. Худди шу куни чоп этилган «Тошкент оқшоми» қўшни давлат раҳбари ҳақида шундай ёзади: «Парижда Франциянинг Афғонистондаги элчиси маълумотларига асосланиб, бу мамлакат президенти Нажибулло истеъфога чиққанлиги маълум қилинди. Кеча куннинг иккинчи ярмида Афғонистонда ҳокимият ‘афғон генераллари коалицияси’га ўтганлиги хабар қилинди. Афғонистон ташқи ишлар вазири Абдул Вакил эса матбуот конференциясида президент Нажибулло мамлакатни тарк этишга уринганда қамоққа олинганлиги айтди». Шу билан Нажибулло кейинги тўрт йилни, то «Толибон» Кобулни эгаллаб, уни қатл этгунига қадар, БМТ ваколатхонасида ўтказади.

Ушбу материал ҳуқуқлари муаллифларида сақланган ҳолда эълон қилиш шарти билан «Дарё» интернет-нашрига тақдим этилди