Самолёт ва парвоз билан боғлиқ асоссиз уйдирмалар кўп учрайди. Lifehacker шулар ичида энг машҳурлари ҳақида маълумот берди. «Дарё» уни ўзбек тилига ўгирди.
Самолёт бутунлай автопилотда учади
Интернетда «самолёт автопилотда бошқарилади, учувчилар эса шунчаки ўзини шу ишни қилаётгандай кўрсатиб ўтиради» қабилидаги фикрлар учраб туради. Шу билан бирга, учувчилар фақат фавқулодда вазиятларда аралашиши, одатий парвоз жараёнида эса ҳаво кемаси ўзини ўзи бошқариши айтилади.Умуман олганда, замонавий автопилот тизимлари назарий жиҳатдан парвозни инсон аралашувисиз амалга ошира олади. Лекин бу фақат назарий жиҳатдан. Амалда, тажрибасиз учувчилар самолётга ҳаддан ташқари ишониб юборса, бу фалокатга олиб келиши мумкин.
Масалан, 2009 йилда Air France авиакомпанияси самолёти Атлантика океанига қулаб, 228 киши ҳалок бўлади. Маълум бўлишича, тезлик датчиклари музлаб қолган, автопилот ақлдан озган ва ҳаво кемасини пастга шўнғита бошлаган. Кабинада ўтирган экипаж аъзолари компьютер ёрдамисиз бошқарувни эплай олмаган.
Компьютерга буткул ишониб бўлмайди, чунки унда учувчилар самолётни бошқариш қобилиятини йўқотади. Ҳар қандай фавқулодда вазият, ҳатто кеманинг техник ҳолати яхши бўлса ҳам, фалокатли тугаши мумкин. Шу сабабли учувчиларга автоматиканинг турли даражаларида ва у тўлиқ ўчирилган пайтда самолётни бошқариш ўргатилади.
Парвоз вақтида самолёт эшигини очиш мумкин
Бу ҳолат кино ва мультфильмларда кўп учрайди. Қаҳрамон самолётни ҳеч кимга сездирмай тарк этишни истайди. У парашютни олиб, салондан чиқиб, эшикни очади, кейин эса сакраб, пастга шўнғийди.Асли сиз супермен бўлмасангиз ёки ёнингизда керагича кучли гидравлик домкрат бўлмаса, эшикни очолмайсиз. Атмосферанинг ички босими эшикни корпусга маҳкам тираб, самолётни ҳаво ўтказмайдиган қилиб қўяди.
Бундан ташқари, Купер белкураги деган нарса парвоз вақтида зинапояни пастга туширишга имкон бермайди, уни шитоб билан сирпаниб ўтаётган ҳаво оқими ёрдамида блокланган ҳолатда ушлаб туради.
Ушбу қурилма номи Ден Купер деган кимсанинг исмидан олинган. У 1971 йилда АҚШда бир самолётни ўғирлаб кетади.
Агар қўл телефони ўчириб қўйилмаса, самолёт қулайди
Мобил телефонлар парвоздан олдин ўчирилиши кераклигини ҳамма билади. Акс ҳолда, улар тарқатадиган электромагнит тўлқинлар самолёт навигация тизимларига зарар етказади ва у ҳалокатга учрайди.Лекин аслида бортдаги мобил телефонлар самолётларга эмас, балки ер юзи инфротузилмасига халақит беради. Самолёт ускуналари бошқа частоталарда ишлайди ва смартфонлар унга ҳеч қандай таъсир кўрсатолмайди. Шу сабабли парвоз вақтида ундан фойдаланишга тўғридан-тўғри тақиқ йўқ.
Лекин АҚШ Федерал комиссияси 1991 йилда телефонларни ҳавода ўчириш ёки самолёт режимига ўтказишни талаб қиладиган тавсиянома чиқарди. Комиссия улардан чиқаётган сигнал ердаги алоқа тизимига ортиқча юк бўлиши мумкинлигини тахмин қилган. Мантиқ шундай: кўп сонли йўловчилар қуруқлик узра учиб кетаётган вақтда уларнинг телефонлари ер усти мобил алоқа минораларига уланишга ҳаракат қилади ва бир минорадан бошқасига ўтиш ўта тез юз беради. Натижада инфроструктура сигналлар тўпламига дош бера олмайди.
Лекин бу фақат назарий жиҳатдан тўғри. Ҳатто 1991 йилда ҳам Федерал комиссия бу ҳақиқатда содир бўлиши мумкинлигига аниқ далиллар топа олмаган ва шунчаки хавфсизлик нуқтаи назаридан қарор қабул қилган. Ўшандан бери уяли алоқа минораларида сигнални қайта ишлаш тезлиги ўсди. Йўловчилар кўпинча ёниқ телефонлари билан парвоз қилади ва кўплаб авиакомпаниялар ўз самолётини Wi-Fi билан таъминлаган. Хуллас, Федерал комиссия тавсияси амалда исботини топмаган.
Самолёт парвоз вақтида чиқинди тўкади
Яна бир машҳур уйдирма: самолёт ҳожатхонасининг баклари тўлса, ҳавога бўшатилади. Аҳоли яшамайдиган жойлар ёки океан тепасида содир бўлса, тушуниш мумкиндир. Лекин бу ҳам мунтазам равишда содир бўлмайди.Интернетда ҳатто уй томларига самолётлардан одамни ўлдириши мумкин бўлган музлаган нажас тушаётгани ҳақидаги янгиликларни ҳам топиш мумкин. Худди «Мижоз доимо ўлик» сериалидаги каби. Бундан кўпчилик парвоз вақтида чиқиндиларни тўкиш мутлақо одатий ҳол деган хулосага келади ва авиакомпаниялар оддий одамларни ўйламаслигидан ҳақли равишда норози бўлади.
Йўловчи суви оқизилаётган унитазга ёпишиб қолиши мумкин
«Ҳожатхона» мавзусида яна бир эртак: унитаз суви оқизиб юборилаётган вақтда у ерда вакуум ҳосил бўлади ва йўловчи ўриндиққа ёпишиб қолиши мумкин. Баъзилар бу ҳатто жиддий шикастланишга олиб келиши мумкинлигини таъкидлайди.Бу афсона 2002 йилда баъзи нашрлар, жумладан, BBC ва Reuters томонидан чоп этилган янгилик туфайли пайдо бўлган. Хабарларда гўё қайсидир америкалик аёл Скандинавия авиакомпаниясини самолётдаги шундай ҳолат учун судга бергани айтилади. Авиакомпания бу миш-мишни рад этган ва уйдирма эканини айтган.
Кислородли ниқоблар эйфория чақириш учун керак
Чак Паланикнинг «Жанг клуби» асарида Тайлер Дёрден шундай дейди:Самолётда кислородли ниқоблар нима учун кераклигини биласизми? Кислород маст қилади. Фалокат хавфи туғилса, одамлар ваҳимага тушиб, зўриқиб ҳаво юта бошлайди. Ниқоб эса эйфория уйғотади, одам тинчланади, тақдирга тан беради. Мана мисол. Фавқулодда ҳолат — соатига 600 миля. Одамлар қиёфасида Ҳиндистон сигирларидаги каби беғамлик.Лекин бу ҳақиқатдан йироқ. Агар самолётдаги босим тушиб кетса (бу ҳатто самолёт ишлаётган ва парвозни давом эттира оладиган ҳолатда ҳам юз бериши мумкин), йўловчилар Эверест чўққисидаги каби биқиқ ҳаводан нафас олишга мажбур бўлади. Бу одамга ёмон таъсир қилиб, уни ўлдириб қўйиши ҳам мумкин.Чак Паланик
Шу сабабли босим пасайганда учувчилар ҳаво босимини меъёрга келтириш учун баландликни зудлик билан пасайтиради. Шу иш амалга оширилаётган пайтда йўловчилар ниқоб орқали нафас олишиги тўғри келади.
Самалётда маст бўлиш осонроқ
Эҳтимол, шу сабабли ҳам айрим кишилар самалёт бортида ёки унга чиқишдан аввал спиртли ичимлик ичишга ҳаракат қилади. Бу гапда жон бордай: юқори баландликда ҳаво камроқ бўлади, шунинг учун қонга камроқ кислород кириб, метаболизм ўзгаради. Спиртли ичимлик яхшироқ сўрилади ва мияга ҳам тезроқ таъсир қилади. Мантиқан тўғри, шундайми?Лекин бу Федерал авиация бошқармаси томонидан ўтказилган амалий тадқиқотларда ўз тасдиғини топмаган эски афсона. Самолёт салонидаги камроқ ҳаво ҳақиқатан ҳам енгил ноқулайлик туғдириши ва когнитив қобилиятни бузиши мумкин, бироқ бу сезиларли даражада эмас ва спиртли ичимликни кучлироқ қилиб қўймайди.
Бироқ қондаги кислород миқдорининг камлиги бортдаги маст одамни тезроқ ухлаб қолишга мажбур қилади. Бу ҳавода бир стакан билан оёқ осмондан бўлиб қолиши мумкинлиги ҳақида алдамчи тасаввурни пайдо қилади.
Кичкина тешикча ҳам самолётни портлатиб юбориши мумкин
Айғоқчилар ҳақидаги фильмларда шу каби саҳналар учраб туради: учиб кетаётган самолёт бортида қаҳрамон ёвуз душмани билан зўр бериб муштлашяпти. Қаҳрамон рақибидан қуролни тортиб олишга уринмоқда.
Ҳақиқий ҳаётда корпусга ўқ тешиги, албатта, самолёт ҳолатига ёмон таъсир қилмай қолмайди. Лекин у бир неча дона тешикдан парчаланиб кетмайди. Ахир у ҳаво шари эмас. Ҳаво кемалари ундан анча каттароқ тешиклар билан ҳам қўниб олган ҳолатлар мавжуд, гарчи йўловчилар декомпрессия туфайли кислород ниқобларини тақишига тўғри келган бўлса ҳам.
Мисол учун, 2006 йилда Alaska Airlines компанияси самолётининг ён томонида диаметри 30 сантиметрли тешик пайдо бўлгани аниқланади. Аэропортда юкортгич бошқарувчиси бехосдан тешиб қўйиб, бу ҳақида индамасликка қарор қилган экан. Лекин ҳеч нима бўлмаган, самолёт ўз манзилига муваффақиятли қўнган.
Бу уйдирмани ҳатто Myth Busters телекўрсатуви ҳам синаб кўрган. Синовдан ўтказилаётган самолётга арзимаган зарар етказиш учун уларга зирҳ тешувчи заряд керак бўлган — тўппонча ёки детонация сими кифоя қилмаган. Бундан келиб чиқадики, самолёт сиз ўйлагандан кўра мустаҳкамоқ.
Самолёт ойналаридаги кўришингиз мумкин бўлган кичик тешиклар авиакомпаниянинг бепарволиги натижаси эмас, балки қурилиш хусусиятидир. Улар йўловчилар бўлинмасидаги ортиқча ҳавони чиқариб, иллюминаторларнинг ички ва ташқи панеллари орасидаги босимни мувозанатлаштириш имконини беради.
Бундан ташқари, тешиклар шишанинг туманлашишига йўл қўймайди. Қўрқманг, унга бармоғингизни қўйсангиз, сўриб олмайди — тешиклар икки томондан очиқ эмас.
Ҳаво ретциркуляцияси туфайли самолётда микроб тарқалади
Гермофоблар, яъни микроблардан қўрқадиганлар учун ёқимсиз ёлғон.Самолётларда ҳаво тизими ёпиқ. Ҳаво фюзелажнинг пастки қисмига ўтгунича кабина бўйлаб кондиционерлар ёрдамида ҳайдалади. Ҳавонинг, тахминан, ярми у ерда борт ташқарисига чиқиб кетади, қолгани эса кабинага қайтади. Тоза ҳаво ичкарига тортилади ва жараён қайта бошланади.
Бу вазиятда қанча зарарли бактериялар кезиб юришини тасаввур қила оласизми?
Аслида унча кўп эмас. Йўловчилар бўлинмасидан чиқинди ҳавони тортиб олувчи пол фильтрлари 94 дан 99,9 фоизгача микробларни мукаммал тарзда ажратиб олади. Самолётдаги ҳаво ҳар икки дақиқада тўлиқ тозаланиш циклидан ўтади, шу сабабли у ерда сиз ишлайдиган офис биносига қараганда анча камроқ бактериялар учиб юради.
Аммо самолётлардаги эшик тутқичлари, патнис тагликлари ва ўриндиқ суянчиқлари ҳақиқатан ҳам бактерияларга тўла. Шунинг учун уларга камроқ тегинишга ҳаракат қилинг ва қўлингизни тез-тез ювиб туринг.
Самолётда учиш жуда хавфли
Кўпчилик самолётда учишдан қўрқади ва қуруқликда саёҳат қилиш хавфсизроқ эканига ишонади. Лекин статистик маълумотлар буни инкор қилади. Самолётлар энг хавфсиз транспорт воситаси ҳисобланади. Бу борада у ҳатто поездлар, автомобиллар ва мотоциклларни ҳам ортда қолдиради.Самолёт ҳалокатлари биз учун шу даражада даҳшатли кўринишига сабаб улар жуда кам учрайди ва ҳар бир ҳодисага катта эътибор қаратилади.
Лекин ҳалокат ёки учувчилар тили билан айтганда, «оғир қўниш» ҳам бортдаги йўловчиларнинг ҳалок бўлишини англатмайди. АҚШ Миллий Транспорт хавфсизлиги кенгаши 1983 йилдан 2000 йилгача юз берган авиаҳалокатларда қатнашганларнинг 95 фоизи тирик қолганини аниқлаган.Ўшанда бери хавфсизлик талаблари янада ўсди. Замонавий самолётлар ёнғинга чидамли, экипаж ундан осонгина эвакуация қилинади ва композит материаллардан ясалган корпуслар жиддий зарбаларга бардош бера олади.
Изоҳ (0)