Тупроқшунослик – ҳаммаям танлайвермайдиган йўл. Негалигини сўрасангиз: «Тупроққа беланиб, дала-даштда ер ковлаб, лабораторияда чангга кўмилиб ўтираманми?», дейди кўпчилик. Лекин бор манзара шугинадан иборат эмас. Бутун дунёда ер шўрланиши, тупроқ унумдорлиги пасайиши, далалар ифлосланиб, ҳосилдорлик камаяётгани бу касб эгаларига талабни оширмай қўймайди. Буни ривожланган давлатлар тасдиқлайди.
Аммо деҳқонлари ер илмида билимдон Ўзбекистонда бу соҳа негадир ривожланмай, бир жойда депсиниб тургандек тасаввур уйғотади. Кимдир буни лабораториялардаги таҳлил натижалари сохталаштирилганига боғласа, бошқаси рақамлар нотўғри кўрсатилгани билан изоҳлайди. «Дарё» ердан унумли фойдаланиш ва тупроқ сифатини оширишда бизга нима керак, муаммонинг қайси узвини тўғриласак, кўпроқ ютамиз ва бошқа саволлар билан тупроқшунос Шавкат Холдоровга юзланди.
— Тупроқшунослик бир қараганда замонавий касблар олдида бошқачадек – гўё эски давр касбидек туради. Лекин мазмун-моҳиятига чуқурроқ кирилса, жамиятга фойдали, инсоният ривожига энг зарурларидан бири бўлиб чиқади. Сиз тенги авлоднинг аксари ИТ этагини тутганда, тупроқшуносликни танлашингиз муболаға бўлса ҳам қаҳрамонликдек гап. Бунга нима сабаб бўлган?
— Яширмайман, аввал бошида шифокор бўламан деб табиий фанлар йўналишида академик лицейда ўқиганман. Ўша йиллари тиббиёт академиясига кириш бали юқори эди ва рақобат ҳам кучли бўларди. Шундан хавфсираб, аграр йўналишга ҳужжат топширганман. Бахтга қарши, 171 балл билан 5-ўринда грант асосида талабликка қабул қилинганман. Кейин билсам, шу балл билан тиббиёт академиясига ҳам кирса бўларкан. Тан оламан, университетда ўқиш имкониятини бой бермаслик ниятида дастлаб шу йўналишни танлаганман.
Вақт ўтиб, ўқиш ёқиб қолди. Устозларимнинг далдаси билан соҳани астойдил, чуқурроқ ўрганишга киришдим. Баъзан ўйлаб қоламан, эҳтимол, абитуриентларнинг кўпи ўзлари истамай шу йўналишни танлагани учун ҳам соҳа ривожланмас...
Рости, аянчли манзара бу. Илгари иш билан боғлиқ муаммолар ҳаддан ташқари кўп эди, лекин ишининг устасига 1000 доллардан 2000 долларгача тўлайман деган корхоналар бор Ўзбекистонда. Соҳанинг ўрнини топишида энг аввал унинг обрўсини ошириш шарт, кейин қизиққан одам ўзи излаб келиб, ҳужжат топшираверади.
— Бир кимёгар «ўзимизда ҳам илм қилиш мумкин, четга кетибгина илмда ўрнимни топаман дейиш – бу стереотип», деганди. Бу фикрга нима дейсиз? Японияга кетмасдан туриб ҳам илмий ишларингизни шу ерда давом эттира олармидингиз ёки йўқ?
— Бу саволга ҳар бир тадқиқотчи ўз тадқиқоти йўналишидан келиб чиқиб жавоб беради. Кимё соҳасида юртимиздаги лабораториялар, эҳтимол, жуда замонавийдир. Бу ҳақида маълумотга эга эмасман. Балки шу сўзларни айтган олим фақат адабиётларнигина шарҳлаб, назарий ёндашгандир илмий ишига. Унинг илмий иши мураккаб ускуналардан фойдаланиб тадқиқот ўтказишни талаб этмас.
Илм-фанда аллақачон илғор бўлган, юқори чўққида турган давлат тадқиқотчилари ҳам хорижий юртларда, чет эл лабораторияларида илмий ишларини қилишмоқда. Бу фақат қулай шароит, мўмай даромадга боғлиқ бўлмаслиги мумкин. Тадқиқотчи танлаган йўналишида етук олимлар жам ўлкани танлаши ҳам бор. Бундай танлов сабаб у кўзлаган ниятига тажрибали устозлар маслаҳати орқали тезроқ етишади.
Илмда олимнинг Ўзбекистон ёки четда ўрнини топиши ҳақидаги фикри бир ёки муайян гуруҳнинг хулосалари орқали қатъий фикр билдириш сал нотўғри. Масалан, ўзим хорижда, айниқса, илм-фани ривожланган давлатларда тадқиқотчи ўрнини топиб, йўлини аниқ-равшан белгилаб олишда Ўзбекистондагидан мушкул деб ўйлайман. Рақобат ўйлаганингиздан-да кучли.
Айтайлик, Германияда илм қилиш учун дунёдан юзлаб олим йиғилади. Агар юртингизда фақат бир ҳовуч одам билан рақобатлашиб, тадқиқот қилсангиз, бу ерда ўзингиздан салоҳият, тажриба, билимда бир неча баробар юқори кишилар билан ҳам бақамти ишлайсиз, ҳам курашасиз. Янгилик учун албатта курашилади. Улардан устун бўлсангизгина нимагадир эришасиз. Лекин бунинг машаққати, заҳматини ҳаммаям билавермайди – четдан жозибали кўринади барчаси.
Японияга Human Resource Development Scholarship (Инсон ресурсларини ривожлантириш учун стипендия дастури) — ЖДС гранти орқали келганман. ЖДС лойиҳаси келажак раҳбари сифатида ўз давлатининг ижтимоий-иқтисодий режаларини амалга оширишда иштирок этиши кутилаётган юқори малакали ёш ходимларга, ҳукумат идоралари вакилларига қаратилган.
Бу ерда илмий иш баробарида Япония давлатининг бошқарув тажрибасини ўрганяпман. Илмий тадқиқот объектим эса Наманган вилоятининг Мингбулоқ туманида жойлашган. Фикримча, илмий ишни айнан сиз танлаган йўналишда тадқиқот олиб бораётган, турли давлатлардан келган тадқиқотчилар билан давом эттиришнинг аҳамияти юқори. Негаки, иш якунида яратган илмий янгилигингиз ўз юртингиз, яна дунё учун ҳам кутилмаган ҳодиса бўлиши мумкин.
Илмий муҳит ҳар қандай тадқиқотчини тинмай ишлашга ундайди. Мен ўқиётган университет лабораториялари 24/7 режимида ишлайди. Куннинг қай пайтида борсангиз ҳам бир-икки тадқиқотчининг бандлигини кўрасиз. Лабораториядаги шароит ва ускуналар энг сўнгги русумда. Яна бир жиҳатни айтай: магистр босқичидан бошлаб ҳар бир талабанинг ўз иш столи бўлади. Яъни талаба ўзини университет ходимидек тасаввур қилади. Шунча шароит, имкониятдан кейин ҳар қандай виждонли инсон фақат илмий иши устида бош қотиради.
Илм йўлида собит қолиш учун стипендия миқдорининг ҳам роли катта. Сиз ва оилангизнинг бир ойлик эҳтиёжини тўлиқ қоплайди. Рўзғор камини ўйламай, кундалик муаммоларни четга суриб, бор эътиборингизни ишингизга қаратасиз. Шахсий фикрим қуйидагича: хориж тажрибаси ҳар қандай соҳа вакили учун керак. 3-4 йил бошқа дунё тажрибаси, тадқиқот усуллари ва паст-баландини ўрганиб, юртга қайтгач, билганларини бошқаларга улашиш энг тўғри йўл.
— Илм-фанни жадал силжитиш мақсадида Инновацион ривожланиш вазирлигини ташкил этдик. Жамики тадқиқотчиларимиз ва халқаро экспертлар, нуфузли олимлар ўртасида ҳамкорлик бўлаётганини ҳам тан олиш керак. Илм-фан натижаси бугун ёки эртага тезда билинадиган, ҳаммаям тушунаверадиган жабҳа эмас. Лекин Сингапур тажрибаси, жанубий-шарқий Осиё ўлкалари натижасини кузацангиз, бизга берилган вақтдан қисқа муддатда фанда илгарилади, мамлакатини чинакамига мутараққий ўлкага айлантиролди. Улардан ортда қолишимиз сабабига негадир қизиқавераман.
— Сиз келтираётган давлатларга берилган вақт ва Ўзбекистондаги масъул идораларга ажратилган муҳлат тенг деб ўйламайман. Ҳали эрта, менимча. Масалан, Сингапур 2005 йилдан илмга катта эътибор қаратди ва орадан 10 йил ўтиб мевасини кўрди. Сиз таъкидлаган вазирлик очилганига беш йил ҳам бўлмади. Натижа олиш учун сал вақт керак.
Бундан ташқари, илм фақат бир ёки иккита вазирлик фаолияти билан ўлчанмайди, ривожланиб кетмайди. Энг аввал, лабораторияларнинг моддий-техник базасини янгилаш, олимларга қулай шароит яратиб бериш керак. Уларни ҳужжатбозликдан қутқариб, ўз ишинигина қилишга имкон берсак, кўзлаган мақсадга тезроқ эришамиз.
Биздаги фундаментал билим собиқ иттифоқ даврида шаклланган илмий мактаблар яратган базага боғланган. Биз ҳозир Европа давлатлари, АҚШ ёки жануби-шарқий Осиё давлатларидан илм ўрганишга интиляпмиз. Аслида шароитимизга мос бўлмаган давлат тажрибасини ўрганиш бироз қийин ва у билимларни Ўзбекистон шароитида амалга оширишга вақт керак.
— Бугун интернет орқали жаҳоннинг исталган, улкан кутубхоналарига кириш, адабиётлардан фойдаланиш имкони янгилик эмас. Изланган одам ҳаммасини топиши мумкин. Аммо кўпинча янги адабиётлар қолиб, эскисини талабага тутқазадиган ўқитувчилар ишини тушунолмайман. Университетлардаги дарсликлар қачон охирги марта янгиланганини ҳам биров билмайди.
— Ўқув адабиётларини янгилаш вақт ва маблағга тақалади. Лекин адабиёт йўқ экан, деб ўн йил аввалги китобни талаба онгига сингдириш — нотўғри. Мисолни яна Япониядан келтираман.
Ҳар бир ўқитувчининг лаборатория аъзолари, яъни талабалари бўлади. Илмий раҳбар ўнга яқин талабаси билан ҳафтада бир кун илмий тадқиқот ишлари тақдимотини муҳокама қилади. Бунда дунёда етакчи ишончли илмий базалар — Elsevier, Science Direct ва Springer кабиларда индексацияланган илмий мақолаларни ҳар бир талаба мавзуси доирасида танлаб, тақдимот кўринишида гуруҳдошларига етказади. Илмий соҳада бўлаётган энг сўнгги янгиликларни етказишнинг осон, қулай ва ҳаммабоп йўли бу.
Агар шугина тажриба бизда қўлланса, борми!
— Танлаган соҳангиз бизда, менимча, ҳалигача чуқур ўрганилмаган. Тупроқшунослик фан ва амалиёт сифатида қачон биз кутган натижаларни бериши мумкин? Нималарда хато қиляпмиз деб ўйлайсиз?
— Тупроқшунослик Ўзбекистонда чуқур ўрганилмаган деган гапингизга эътирозим бор. Бундан 40-50 йил илгари айнан биз яшаб турган ҳудудлар тупроқлари жуда мукаммал тарзда илмий таҳлилдан ўтказилган. Бунинг исботини илмий адабиётлардан ҳам билиш мумкин. Саволга қуйидагича жавоб беришим мумкин: авлодлар алмашинувида ўртада бўшлиқ вужудга келди, натижада, соҳада оқсоқланиб қолдик. Қанчалик ачинарли бўлмасин, ортдалигимизни ҳам инкор этмайман. Буни соҳада пойдевор бўлмаганидан эмас, бошланган ишларни давом эттира олмаганимиздан деб биламан.
Соҳани қандай ривожлантириш мумкин? Бунда эътибор бергулик 3 омил бор: кадр, дарсликлар ва замонавий лаборатория.
Айтайлик, профессионал кадрни тайёрлаш учун таълим маскани, ўқув қўлланмалари, дарслик ва илм қилиши учун шароит ҳозирланади. Тупроқшуносликда негадир шуларни ҳам ўринлатишимиз қийин кечяпти. Соҳа фақат назарий билимларга таяниш ёки далага чиқиб тупроқ кесмасини қазиб, визуал текширишдан иборат эмас. Бунинг учун университет ўқитувчиси замонавий лаборатория ускуналаридан фойдаланишни аввал ўзи билиши ва уққанини талабага «юқтира олиши» шарт.
Соҳага оид адабиётларимиз, тупроқшунослик, агрокимё дарсликларимиз ҳам эскирган. Замон ўзгараётганини ҳисобга олиб, уларни янгилаш зарур. Масалан, бутун Ўрта Осиё ҳудуди сув муаммоси гирдобида қолаётганда адабиётларни минтақадаги мавжуд экологик ва табиий ресурсларнинг айни ҳозирги ҳолатидан хулоса чиқариб, янгилаш шарт.
Дунё амалиётида тупроқшуносликка оид мутлақо бўлак технологиялар аллақачон кириб бўлган. Энди китобларимизни cover crop, no-till, precision agriculture, smart agriculture, regenerative agriculture, desert agriculture, soil less agricluture, organic farming ва ҳоказо каби технологиялар билан бойитишимиз керак.
Қолаверса, бугун жаҳон лабораторияларида тупроқни таҳлил қилишда «ҳўл кимёвий таҳлил» ва «қуруқ таҳлил» деган тушунча ва бунга алоқадор замонавий спекторкопик ускуналардан аллақачон фойдаланилмоқда. Биз эса классик усуллардан ҳали ҳам воз кечолмаяпмиз. Бу классик усуллар ёмон, дегани эмас. Аммо янги ускуна ва методлар ресурсларни тежаш, вақтдан ютиш, натижалар аниқлигини ошириш имконини беради.
Юқорида замонавий лаборатория ҳам асосий локомотивлардан дедим. Хусусий сектор вакиллари ва айрим ишлаб чиқаришга мослашган давлат ташкилотлари ташкил қилган лабораториялар олий таълим ёки илмий-тадқиқот лабораторияларидан анча замонавий, энг сўнгги ускуналар билан жиҳозланган. Хўш, уларни ким ишлатади? Агар кадрларимиз талабалигида 4 ёки 6 йил давомида умуман фойдаланмаган, бирор марта ҳам ушлаб кўрмаган бўлса-чи?
Иш жараёнида ўқишни энди битириб келган талаба замонавий лабораторияга киргач, довдираши, бошқа оламга тушиб қолгандек анграйиши, ҳисобчиликни тугатиб келган мутахассисдек бўлиб қолишини кузатганман. Аслида қандай бўлиши керак? Олий таълимни тугатгач, жараёнга янгиликларни татбиқ қиладиган тайёр кадр зарур. Биз эса кадр иш ўргангунича ҳеч ўйламай, бемалол бўлиб 2-3 йил кутаверамиз.
— Ҳозир қилаётган тадқиқотингиз ҳақида батафсил маълумот берсангиз ва унинг натижаси қандай бўлиши биз учун ҳам муҳим.
— Тадқиқотим мавзуси — «Суғориладиган майдонларнинг тупроқ шўрланишини масофадан туриб космик рақамли суратларни таҳлил қилиш орқали баҳолаш ва мониторингини олиб бориш». Буни батафсил изоҳласам, барча учун ҳам тушунарли бўлмаса керак. Лекин ишнинг мазмуни шундай: замонавий дастурий таъминотлар, рақамли алгоритмлар ва моделларни қўллаб, сунъий йўлдошнинг рақамли суратларини қайта ишлаш орқали катта ҳажмдаги майдонларнинг мелиоратив ҳолатини мунтазам кузатиш устида иш олиб боряпман.
Танлаган мавзуйимнинг илмий-амалий аҳамияти катта деб ўйлайман. Мисол учун, республика майдонларининг тупроқ шўрланишини анъанавий усулда тупроқдан намуна олиб, лабораторияда текшириб, натижаларни харитага тушириш учун кўп вақт, катта ресурс ва ишчи кучи керак. Тадқиқотимда қисқа муддатда республика тупроқларининг шўрланиш харитасини тайёрлаш имконини берувчи модель ишлаб чиқиш кўзда тутилган. Бу вақт ва ресурсларни тежайди.
Албатта, лаборатория таҳлилисиз тупроққа ташхис қўйиш бироз қийин, аниқлик даражаси лабораториядагидек юқори бўлмаслиги мумкин. Лекин тезкор қарорлар чиқариш, умумий жараённи кузатиб, мониторинг қилишда аҳамияти баланд. Чунки бутун дунё шу амалиётдан фойдаланаётганда нега биз буни ишлаб чиқаришга жорий этмаслигимиз керак...
— Ғалати воқеани кузатдим: гуманитар йўналишда PhD қилаётганлар орасида (Ўзбекистонда) илмий-тадқиқот ишини тезда битириб, даражасига барвақт эга чиқаётганлар охирги пайтлари кўп учраяпти. Мавзуси, ишининг сифатини синчиклаб ўқисангиз, айтгулик янгилик, соҳада ўрнини топадиган иш ёзилганини деярли кўрмайсиз. Бу эса аксар ёш, бўлажак тадқиқотчиларда «PhD олиш осон, қилиш ҳам» деган догматик тушунчани шакллантириб қўяётгани ёмон.
— Ўйлашимча, гуманитар фанларда кўпинча мавжуд манбаларни таҳлил қилиш орқали илмий изланишлар олиб боришади ва бу қайсидир маънода осонлик бериши ҳам мумкин. Йўқ, бу гапим билан гуманитар фанларда илмий иш қилиш осон, деган қарашдан йироқман. Тадқиқот мавзуси ва тадқиқот учун қўйилган саволлар, уларнинг ечимлари қанчалик мураккаблигига боғлиқ ҳаммаси. Осон ёки қийинлигини билмайман. Лекин бугун ҳукуматимиз томонидан PhD даражасини олишга қўйилган талабларни тўла ва ҳаққоний бажарилиши етарли деб ўйлайман. Менимча, соҳасидан қатъий назар PhD даражасини олмоқчи бўлган тадқиқотчи оз бўлса-да, Ўзбекистон илм-фанига ҳисса қўшиши зарур.
— Нега ёш олимларимиз халқаро тадқиқотларда кам иштирок этади? Қатнашгани ҳам ё ўша юртда илм қилаётган, ёки шу ердан устозининг ортидан эргашиб борган бўлиб чиқади.
— Энг оғриқли муаммо — хорижий тилни билмаслик. Иқтидорли, ёш олимларимиз кўп, аммо аксари чет тилларида эркин мулоқот қилолмаслиги сабаб халқаро грант, семинар-конференцияларда иштирок этолмайди.
— Ўзбекистонга қайтгач нималарни бажараман, қандай ўзгариш-янгиликларни соҳага олиб кираман, деб режалаштириб қўйгансиз?
— Японияга келишдан аввал бошлаб қўйган ишим — «Ўзбекистон тупроқшунослари тармоғи»ни ривожлантиришни давом эттирмоқчиман. Ушбу тармоқ ягона мақсад йўлида юртимиздаги тупроқшуносларни бирлаштириб, ўзаро фикр алмашиш, илмий лойиҳалар амалга ошириш, хорижлик ҳамкорлар билан алоқа ўрнатишда платформа вазифасини ўтайди. Кейин тармоқни давлат рўйхатидан ННТ шаклида ўтказиб, фаолиятини расмий равишда йўлга қўймоқчиман. Шу орқали Ўзбекистонни ҳам Халқаро Тупроқшунослар Иттифоқи (ИУСС)га аъзо давлат сифатида қабул қилишларига, халқаро ҳамкорликни давом эттиришга киришмоқчиман. Айнан шу қадам юртимиз тупроқшуносларининг жаҳонга чиқишлари учун яхши имкон бўлар эди.
Бундан ташқари, қишлоқ хўжалигида агросаводхонлигимиз етарли даражада эмас. Шу боис, илмга асосланиб ҳосил етиштиришни тарғиб этувчи «Агро-Лаборатория» Telegram каналимда агро маслаҳатларимни обуначилар билан бўлишиб келяпман. Келгусида ушбу йўналишда профессионал консалтинг хизмат кўрсатувчи корхона очиш ниятидаман.
Тупроқшунослик ишлаб чиқариш билан узвий боғлиқ соҳа. Фақат илмий тарафдан юқори натижаларга эришиб, ишлаб чиқаришга нафи тегмайдиган тадқиқотларни қилавериш ҳам ярамайди. Ҳар бир тадқиқот натижаси инсон манфаатларига хизмат қилиши керак, менимча.
— Танлаган соҳангиз нима учун муҳим, деб ўйлайсиз?
— Истеъмол қилаётган 90 фоиз истеъмол маҳсулотлари бевосита ва билвосита тупроқда етиштирилади ёки олинади. Дунё олимлари 2050 йилга бориб ер юзи аҳоли сони 10 миллиардга етишини тусмолламоқда. Шунча аҳолини қандай боқиш, бирламчи эҳтиёжини қондириш мумкин?
Илм-фан ва алоқадор соҳалар юқоридаги саволга жавоб топиш, озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш билан бош қотираётган бир пайтда ҳар беш сонияда битта футбол стадиони катталигидаги майдон тупроқлари эрозияга учрайди. Айнан шу эрозия сайёрамиздаги ҳосил етиштириладиган тупроқлар учун биринчи даражали хавфлардан. Бундан ташқари ер шарининг 950 миллион гектарга яқин ер майдонларидаги тупроқлар шўрланиш хавфи остида. Шунинг қарийб 77 миллион гектари кишиларнинг тупроқдан оқилона фойдаланмаслиги ортидан пайдо бўлган.
Дунё бўйлаб қишлоқ хўжалиги 27,3 миллиард долларга тенг миқдордаги ҳосилни ҳар йили йўқотмоқда. Дунёни қўяйлик, Ўзбекистонда 100 га яқин туманда олиб борган сўнгги тадқиқотларимизда суғориладиган ер майдонларимизнинг деярли 50 фоизи турли даражада шўрлангани аниқланди. Бунинг фарқи ва аҳамиятини тушунмаганлар: «Нима бўлибди, тупроқдан кўпи борми?», дейиши мумкин. Кечирасиз-ку, 2-3 сантиметр қалинликдаги унумдор, яъни уруғ қадаб, ҳосил олиш мумкин бўлган тупроқ яралиши учун минг йил (!) сарфланишини фан исботлаб бўлган.
Сизга тағинам бир-икки муаммоларни санаб беряпман. Тупроқнинг турфа кимёвий ва органик моддалар, пластик ва қаттиқ чиқиндилар билан ифлосланиши, чўлланиш ҳақида ҳали оғиз очмадим. Бир суҳбатда уларнинг салбий оқибатини ёритиб бериш қийинроқ.
Айнан мен фаолият олиб бораётган йўналиш юқоридаги муаммоларни бартараф қилишда асосий драйвер вазифасини ўтайди. Хулоса шуки, ер юзида озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлашда айнан ўша озиқ-овқат етиштиришда энг асосий ресурс бўлган тупроқни асраш, ҳимоя қилиш ва унумдорлигини мунтазам ошириб бориш зарур.
— Шу кунгача дунёнинг 10 га яқин давлатида бўлиб, малака оширгансиз. Тупроқшунослик кўпроқ қайси давлатларда ривожланганини кузатдингиз ва уларнинг қай бир амалиётини ўзимизга татбиқ этисак бўлади?
— Германия, Италия, АҚШ, Франция, Япония ва Жанубий Кореяни ҳаммасидан олдинга қўйсам, адашмайман. Улар чинакамига мақтаса, арзигулик. Бу давлатлар нафақат тупроқ билан тиллаша оладиган кучли мутахассис-у ташкилотига эга, яна тупроқ таҳлиллари учун зарур, юқори аниқликда ишлайдиган лаборатория ускуналарини ишлаб чиқаришда ҳам илғор.
Хориж тажрибасини ўзимизда ҳам қўллаш бўйича менга энг маъқули — Германия тажрибасидир. Масалан, у ердаги деҳқонлар экинини экишдан аввал тупроқнинг кимёвий таркибини ўрганиш учун албатта лабораторияларга боради. Таҳлил натижалари ва мутахассислар маслаҳатидан кейин экин турини танлаши мумкин. Минерал озуқа меъёрларини белгилаш амалиётида бир неча ўн йиллик тажрибаси бор. Бунда лабораторияларнинг ўрни катта. Биргина шуни юртимизда кенг қўллайлик-а, нималар бўлмайди, дейсиз.
Назаримда, энг катта муаммойимиз — тупроқ ресурсларидан самарали фойдаланишда деҳқонларимизда етарли билимнинг йўқлиги. Лекин худди шу нуқтада биз мутахассислар ва ушбу соҳада фаолият олиб борувчи ташкилотларнинг ҳиссаси бор. Зарур билимни деҳқонларга содда, халқчил тилда етказиб беришда оқсаяпмиз.
Сифатли лаборатория таҳлил хизматларининг етарли эмаслиги эса кейинги муаммо.
— Ўзбек илм-фанининг эртасини қандай тасаввур этасиз?
— Юртимиз ёшлари жуда билимга чанқоқ ва интилувчан тўғри бугун имкониятлар орзу қилганчалик бўлмаслиги мумкин лекин яхши шароит яратиб беришга давлатимиз ҳаракат қилмоқда. Бу борада биз сингари хорижда таълим олаётган ёшлар ёки ўқишини тамомлаб ишлаётганлар ортга қайтишлари керак, менимча. Хориждан туриб камчиликларни айтиш, танқид қилиш осон, лекин ўша вазиятни яхшилаш учун ўз ҳиссасини қўшишга ҳар кимнинг иродаси етмаса керак. Шахсан мен ўқишимни тамомлаб, юртимизга қайтмоқчиман.
Чарос Низомиддинова суҳбатлашди.
Шавкат Холдоров — 1991 йил 8 июлда Наманган вилояти Тўрақўрғон тумани Шаҳанд қишлоғида туғилган.
Тошкент давлат аграр университети ва Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университетини тамомлаган.
Тупроқшунос ва агрокимёгар.
Ҳозирда Токио Қишлоқ хўжалиги ва технологиялар университетида «Халқаро инновацион қишлоқ хўжалиги» йўналишининг магистрлик босқичида ўқимоқда.
БМТнинг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти FAO ҳузуридаги Халқаро Тупроқ Ҳамкорлиги ташкилотининг Ўзбекистондаги координатори.
Ўқиш билан бир вақтда юртимиз суғориладиган тупроқларининг мелиоратив ҳолати, озуқа таркиби, улардаги табиий ва антропоген ўзгаришларни сунъий йўлдошдан олинган рақамли тасвирлар орқали таҳлил қилиш, баҳолаш ва мониторингини олиб бориш мавзусида илмий тадқиқот ишини давом эттирмоқда.
Изоҳ (0)