Европа Россия газини суюлтирилган табиий газга алмаштирмоқчи. Бу ўзи нима ва қандай амалга ошиш мумкин?
Европа Иттифоқи йиллар давомида икки томон учун ҳам ўта муҳим бўлган муносабатларга якун ясаган ҳолда бир неча йиллар мобайнида етказиб берилган Россия газидан воз кечмоқчилигини маълум қилди.
Сиёсатнинг кутилмаганда ўзгаришига сабаб – Россиянинг таъминотларни тўхтатиш ҳақидаги таҳдиди ва унинг Украинага босқинидан сўнг европаликларнинг мамлакатга миллиардлаб маблағ юборишни тўхтатгани бўлди.
Бу оддий масала эмас, зеро минтақадаги истеъмол ҳажмининг учдан бир қисми асосий таъминотчи импортига тўғри келади.
Режанинг энг муҳим қисми Россиядан бошқа ишлаб чиқарувчилар, жумладан, АҚШдан суюлтирилган табиий газ сотиб олишни кўпайтиришдир.
Суюлтирилган табиий газ (LNG) ўзи нима?
Табиий газ топилган жойлар кўпинча электростанциялар, заводлар, нефтни қайта ишлаш корхоналари ва аҳоли турар жойларидан юзлаб ёки минглаб мил узоқда бўлади.
Табиий газни қуруқликда қувурлар орқали нисбатан арзонроқ нархда, бироқ белгиланган нуқталарга олиб ўтиш мумкин.
Сўнги олти йил давомида газни минус 260 даража Фаренгейтгача (-162 даража Цельсий) музлатиш, яъни суюқ ҳолатга айлантириш бўйича миллиардлаб долларлик саноат барпо қилинди.
LNG музлаткичли кемаларга ортилиб, бутун дунё бўйича етказиб берилади.
Суюлтирилган газ таъминотларини кўпайтириш нима учун қийин?
Гарчи янги газ қудуғи бир неча ҳафта ичида ишга тушиши мумкин бўлса-да, уни қабул қилиш ва суюлтирилган табиий газни (LNG) қайта газга айлантириш учун янги LNG заводи ёки импорт терминалини қуриш учун рухсатномалар, ер шартномалари ва миллиардлаб доллар маблағ олишга бир неча йил керак бўлади.
Керакли ихтисослаштирилган танкерларни қуриш ҳам анча вақт ва катта инвестицияларни талаб қилади. Шу сабабли, дунё яқин келажакда мавжуд LNG инфратузилмаси билан чекланади.
Халқаро газ иттифоқи маълумотларига кўра, айни пайтда дунё бўйлаб тарқалган тўртга яқин LNG заводлари ва 150 та импорт терминаллари ҳамда улар ўртасида юкларни ўтказа оладиган 600 га яқин танкерлар мавжуд.
Европа нима сотиб олиши мумкин?
Bloomberg Intelligence маълумотларига кўра, АҚШ, Қатар ва Австралия томондан бошқариладиган жаҳон LNG ишлаб чиқарилишининг ҳажми 2022 йилда 452,8 млн тоннани ташкил қилмоқда.
Ҳафталик трафикдан келиб чиққан ҳолда, денгизда етказиб бериладиган юкларнинг тахминан 70 фоизи узоқ муддатли шартномали мижозлар учун мўлжалланган, қолган 30 фоизи эса глобал спот бозорида сотилади.
Бундан келиб чиқадики жорий йилда, тахминан, 136 млн тонна LNG энг юқори нархни таклиф қилган томонга насиб этади.
Назарий жиҳатдан олиб қараганда, бу Европадаги 118 млн тонналик Россия LNG импортини бемалол қоплай олади.
Европа бундай миқдордаги LNG ни қабул қилиш учун етарлича инфратузилмага эгами?
Айни пайтда Европа давлатлари йилига тахминан 80 млн тонна суюлтирилган газ импорт қилади.
Bloomberg Intelligence маълумотларига кўра, максимал қувватда улар жами 145 млн тонна импорт қилишлари мумкин, яъни тахминан 65 млн тонна захира қувват мавжуд.
Шундай қилиб, ҳатто максимал қувватда ҳам LNG импорти Россия қувур линияси газининг фақат ярмини қоплайди.
Бундан ташқари, Европа давлатлари газни қирғоқ бўйидаги импорт терминалларидан ички талаб марказларига ташиш учун қувур йўналишларини қайта тузишлари ва ўзаро боғловчи линияларни ташкил қилишлари керак бўлади.
Энг йирик истеъмолчи бўлган Германияга нима бўлади?
Европада Шимоли-Ғарбий Европадан Шарқий Ўрта Ер денгизига қилинадиган LNG импорти бўйича 20 дан зиёд терминал мавжуд бўлса-да, уларнинг ҳеч бири энг йирик энергия истеъмолчиси ҳудудида жойлашмаган.
Германия канцлери Олаф Шольц Россия энергиясидан «иложи борича тезроқ» халос бўлишга ваъда берди, бу эса янги инфратузилма учун миллиардлаб долларлик сармояларни талаб этади.
Ушбу режалар деярли тўхтатилгандан кейин Европанинг энг йирик коммунал корхоналари қуруқликда ҳам, денгизда ҳам бир неча йил ичида фойдаланишга топширилиши мумкин бўлган қабулхоналар қуришни режалаштирмоқда.
Европада ўсиш қанчалик тез жадаллашиши мумкин?
АҚШ ва Европа Иттифоқи урушни молиялаштиришда Россияга зарур бўлган пуллардан уни маҳрум қилишга уриниб, Европага кўпроқ миқдорда LNG етказиб бериш вазифасини тезлаштириш устида халқаро ҳамкорлар билан иш олиб бормоқда.
25 мартда оммага маълум қилинган пактга асосан Европа 2022 йил охирига келиб, 11 млн тонналик қўшимча LNG таъминотига эга бўлади, лекин уларнинг қаердан келиши номаълум.
Европа Иттифоқининг аъзо мамлакатлари 37 млн тонналик Америка ёқилғисига бўлган талабни камида 2030 йилгача қондиришга ҳаракат қилади.
Жаҳон LNG таъминотларининг сезиларли ўсиши янги лойиҳалар чиқарилиши режалаштирилган 2025 йилдан юз беради.
АҚШ қанча LNG’ни таъминлашга қодир?
АҚШда олтита LNG экспорт терминали мавжуд бўлиб, яна биттаси қурилиш жараёнида.
Ушбу завод тўлиқ ишга тушгач, АҚШ йилига 100 млн тоннадан ортиқ LNG ишлаб чиқариш имкониятига эга бўлади.
Ушбу ишлаб чиқаришнинг асосий қисми Осиё ва Европадаги харидорлар билан узоқ муддатли шартномаларга тўғри келади, аммо уларнинг маълум қисми ҳам жаҳон спот бозорида энг юқори нархга сотилиши мумкин.
АҚШда LNG объектларини қуриш молиялаштириш ва шартнома тузишнинг дастлабки давридан кейин, тахминан уч йилдан беш йилгача давом этади.
Қатар Energy ва Exxon Mobil Corp. билан биргаликдаги Golden Pass LNG қўшма корхонаси ҳозирда қурилиш босқичида, бироқ биринчи маҳсулот 2024 йилгача ишлаб чиқарилади.
Бу бошқа импортчиларга қандай таъсир қилади?
Украинада уруш бошланиши биланоқ маълум факторларнинг тўпланиши Европага жўнатиладиган юк вагонларини бўшатилишига сабаб бўлган ҳолда, йирик LNG импортчилари ўртасида мавжуд талабни пасайтирди.
Шимолий Осиёда қиш илиқ келди, Бразилиядаги ёмғир эса гидроэлектр таъминотига ижобий таъсир кўрсатди.
Украина уруши LNG спот нархининг кескин ошишига олиб келди ва бу яна давом этиши мумкин.
Ҳиндистон ва Покистон каби қимматчиликка дош беролмайдиган қашшоқ давлатлар энергия тақчиллигига дуч келиб, уларнинг иқтисодиёти танг аҳволга келиб қолиши мумкин.
Нархларнинг ошиши ва потенциал тақчиллик электр энергиясини ишлаб чиқаришда импорт газга қарам бўлган Япония, Жанубий Корея ва Покистон каби мамлакатлардаги коммунал корхоналарнинг кўмир ва мазут каби ўриндош товарларга ўтишини билдиради, бу эса атроф муҳит ифлосланишини кучайтиради ва глобал иқлим ўзгариши бўйича қилинаётган ишларни хавф остига қўяди.
