Yevropa Ittifoqi yillar davomida ikki tomon uchun ham o‘ta muhim bo‘lgan munosabatlarga yakun yasagan holda bir necha yillar mobaynida yetkazib berilgan Rossiya gazidan voz kechmoqchiligini ma’lum qildi.
Siyosatning kutilmaganda o‘zgarishiga sabab – Rossiyaning ta’minotlarni to‘xtatish haqidagi tahdidi va uning Ukrainaga bosqinidan so‘ng yevropaliklarning mamlakatga milliardlab mablag‘ yuborishni to‘xtatgani bo‘ldi.
Bu oddiy masala emas, zero mintaqadagi iste’mol hajmining uchdan bir qismi asosiy ta’minotchi importiga to‘g‘ri keladi.
Rejaning eng muhim qismi Rossiyadan boshqa ishlab chiqaruvchilar, jumladan, AQSHdan suyultirilgan tabiiy gaz sotib olishni ko‘paytirishdir.
Suyultirilgan tabiiy gaz (LNG) o‘zi nima?
Tabiiy gaz topilgan joylar ko‘pincha elektrostansiyalar, zavodlar, neftni qayta ishlash korxonalari va aholi turar joylaridan yuzlab yoki minglab mil uzoqda bo‘ladi.
Tabiiy gazni quruqlikda quvurlar orqali nisbatan arzonroq narxda, biroq belgilangan nuqtalarga olib o‘tish mumkin.
So‘ngi olti yil davomida gazni minus 260 daraja Farengeytgacha (-162 daraja Selsiy) muzlatish, ya’ni suyuq holatga aylantirish bo‘yicha milliardlab dollarlik sanoat barpo qilindi.
LNG muzlatkichli kemalarga ortilib, butun dunyo bo‘yicha yetkazib beriladi.
Suyultirilgan gaz ta’minotlarini ko‘paytirish nima uchun qiyin?
Garchi yangi gaz qudug‘i bir necha hafta ichida ishga tushishi mumkin bo‘lsa-da, uni qabul qilish va suyultirilgan tabiiy gazni (LNG) qayta gazga aylantirish uchun yangi LNG zavodi yoki import terminalini qurish uchun ruxsatnomalar, yer shartnomalari va milliardlab dollar mablag‘ olishga bir necha yil kerak bo‘ladi.
Kerakli ixtisoslashtirilgan tankerlarni qurish ham ancha vaqt va katta investitsiyalarni talab qiladi. Shu sababli, dunyo yaqin kelajakda mavjud LNG infratuzilmasi bilan cheklanadi.
Xalqaro gaz ittifoqi ma’lumotlariga ko‘ra, ayni paytda dunyo bo‘ylab tarqalgan to‘rtga yaqin LNG zavodlari va 150 ta import terminallari hamda ular o‘rtasida yuklarni o‘tkaza oladigan 600 ga yaqin tankerlar mavjud.
Yevropa nima sotib olishi mumkin?
Bloomberg Intelligence ma’lumotlariga ko‘ra, AQSH, Qatar va Avstraliya tomondan boshqariladigan jahon LNG ishlab chiqarilishining hajmi 2022-yilda 452,8 mln tonnani tashkil qilmoqda.
Haftalik trafikdan kelib chiqqan holda, dengizda yetkazib beriladigan yuklarning taxminan 70 foizi uzoq muddatli shartnomali mijozlar uchun mo‘ljallangan, qolgan 30 foizi esa global spot bozorida sotiladi.
Bundan kelib chiqadiki joriy yilda, taxminan, 136 mln tonna LNG eng yuqori narxni taklif qilgan tomonga nasib etadi.
Nazariy jihatdan olib qaraganda, bu Yevropadagi 118 mln tonnalik Rossiya LNG importini bemalol qoplay oladi.
Yevropa bunday miqdordagi LNG ni qabul qilish uchun yetarlicha infratuzilmaga egami?
Ayni paytda Yevropa davlatlari yiliga taxminan 80 mln tonna suyultirilgan gaz import qiladi.
Bloomberg Intelligence ma’lumotlariga ko‘ra, maksimal quvvatda ular jami 145 mln tonna import qilishlari mumkin, ya’ni taxminan 65 mln tonna zaxira quvvat mavjud.
Shunday qilib, hatto maksimal quvvatda ham LNG importi Rossiya quvur liniyasi gazining faqat yarmini qoplaydi.
Bundan tashqari, Yevropa davlatlari gazni qirg‘oq bo‘yidagi import terminallaridan ichki talab markazlariga tashish uchun quvur yo‘nalishlarini qayta tuzishlari va o‘zaro bog‘lovchi liniyalarni tashkil qilishlari kerak bo‘ladi.
Eng yirik iste’molchi bo‘lgan Germaniyaga nima bo‘ladi?
Yevropada Shimoli-G‘arbiy Yevropadan Sharqiy O‘rta Yer dengiziga qilinadigan LNG importi bo‘yicha 20 dan ziyod terminal mavjud bo‘lsa-da, ularning hech biri eng yirik energiya iste’molchisi hududida joylashmagan.
Germaniya kansleri Olaf Shols Rossiya energiyasidan “iloji boricha tezroq” xalos bo‘lishga va’da berdi, bu esa yangi infratuzilma uchun milliardlab dollarlik sarmoyalarni talab etadi.
Ushbu rejalar deyarli to‘xtatilgandan keyin Yevropaning eng yirik kommunal korxonalari quruqlikda ham, dengizda ham bir necha yil ichida foydalanishga topshirilishi mumkin bo‘lgan qabulxonalar qurishni rejalashtirmoqda.
Yevropada o‘sish qanchalik tez jadallashishi mumkin?
AQSh va Yevropa Ittifoqi urushni moliyalashtirishda Rossiyaga zarur bo‘lgan pullardan uni mahrum qilishga urinib, Yevropaga ko‘proq miqdorda LNG yetkazib berish vazifasini tezlashtirish ustida xalqaro hamkorlar bilan ish olib bormoqda.
25-martda ommaga ma’lum qilingan paktga asosan Yevropa 2022-yil oxiriga kelib, 11 mln tonnalik qo‘shimcha LNG ta’minotiga ega bo‘ladi, lekin ularning qayerdan kelishi noma’lum.
Yevropa Ittifoqining a’zo mamlakatlari 37 mln tonnalik Amerika yoqilg‘isiga bo‘lgan talabni kamida 2030-yilgacha qondirishga harakat qiladi.
Jahon LNG ta’minotlarining sezilarli o‘sishi yangi loyihalar chiqarilishi rejalashtirilgan 2025-yildan yuz beradi.
AQSH qancha LNG’ni ta’minlashga qodir?
AQSHda oltita LNG eksport terminali mavjud bo‘lib, yana bittasi qurilish jarayonida.
Ushbu zavod to‘liq ishga tushgach, AQSH yiliga 100 mln tonnadan ortiq LNG ishlab chiqarish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Ushbu ishlab chiqarishning asosiy qismi Osiyo va Yevropadagi xaridorlar bilan uzoq muddatli shartnomalarga to‘g‘ri keladi, ammo ularning ma’lum qismi ham jahon spot bozorida eng yuqori narxga sotilishi mumkin.
AQSHda LNG obyektlarini qurish moliyalashtirish va shartnoma tuzishning dastlabki davridan keyin, taxminan uch yildan besh yilgacha davom etadi.
Qatar Energy va Exxon Mobil Corp. bilan birgalikdagi Golden Pass LNG qo‘shma korxonasi hozirda qurilish bosqichida, biroq birinchi mahsulot 2024-yilgacha ishlab chiqariladi.
Bu boshqa importchilarga qanday ta’sir qiladi?
Ukrainada urush boshlanishi bilanoq ma’lum faktorlarning to‘planishi Yevropaga jo‘natiladigan yuk vagonlarini bo‘shatilishiga sabab bo‘lgan holda, yirik LNG importchilari o‘rtasida mavjud talabni pasaytirdi.
Shimoliy Osiyoda qish iliq keldi, Braziliyadagi yomg‘ir esa gidroelektr ta’minotiga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi.
Ukraina urushi LNG spot narxining keskin oshishiga olib keldi va bu yana davom etishi mumkin.
Hindiston va Pokiston kabi qimmatchilikka dosh berolmaydigan qashshoq davlatlar energiya taqchilligiga duch kelib, ularning iqtisodiyoti tang ahvolga kelib qolishi mumkin.
Narxlarning oshishi va potensial taqchillik elektr energiyasini ishlab chiqarishda import gazga qaram bo‘lgan Yaponiya, Janubiy Koreya va Pokiston kabi mamlakatlardagi kommunal korxonalarning ko‘mir va mazut kabi o‘rindosh tovarlarga o‘tishini bildiradi, bu esa atrof muhit ifloslanishini kuchaytiradi va global iqlim o‘zgarishi bo‘yicha qilinayotgan ishlarni xavf ostiga qo‘yadi.
Izoh (0)