1939 йил бошланган Иккинчи жаҳон уруши дунёнинг деярли барча қудратли давлатларини ўз домига тортди. Бироқ буюк давлатлардан АҚШ бу урушда бетарафликни сақлаб қолди. Америка ҳукумати уруш давомида Буюк Британияга иқтисодий ёрдам берса-да, ҳарбий ҳаракатларга қўшилмади. Аммо 1941 йил 7 декабрь куни Германиянинг иттифоқчиси бўлмиш Япония нафақат АҚШ, балки бутун уруш тақдирини ўзгартириб юборган ҳужумни амалга оширди. Япон самолётлари ҳеч қандай уруш эълон қилмасдан, АҚШ ҳарбий флоти жойлашган Перл-Ҳарборга даҳшатли ҳужум уюштирди.
Ҳужум сабаблари нима эди?
1939 йил Германия Буюк Британия ва Францияга уруш эълон қилгач, Германиянинг иттифоқчилари Италия ва Япония ҳам Буюк Британия ҳамда Францияга қарши уруш эълон қилади. Шу тариқа инсоният тарихидаги энг даҳшатли ва кулфатли уруш бошланади. Германия ва Италия Европада Францияни мағлуб этган бир пайтда Япония Узоқ Шарқда катта ҳарбий ҳаракатлар олиб бораётганди. Хусусан, японлар Корея ва Ҳинди Хитой яримороли ҳамда Хитойнинг катта қисмини эгаллаб олади.Айнан Хитойга ҳужум Япония ва АҚШ ўртасидаги муносабатлар ёмонлашувига сабаб бўлади. Чунки АҚШ Тинч океанидаги савдо алоқалари сабаб Хитойга ҳар қандай урушда уни қўллаб-қувватлашга ваъда берганди. Япониянинг Хитой шимолини тўлиқ эгаллаб, мамлакат марказий қисми томон юриши америкаликларни ҳаракат қилишга мажбур қилади. АҚШ Хитойга кредит беради ҳамда Японияга қарши иқтисодий санкциялар киритади. 1939 йили июлда Америка ҳукумати Япония билан 1911 йилда тузилган савдо ва навигация шартномасини бекор қилади. Кейинги йили АҚШ Япония билан барча савдо ва молиявий алоқаларни узади, Қўшма штатлар Япония учун жуда муҳим бўлган нефть ва пўлат маҳсулотларини сотиш ва ташишга эмбарго (тақиқ) киритади.
Япония ҳукуматида ҳам ўз навбатида АҚШнинг бундай кескин қарорларидан норозилик пайдо бўлади. Кўпчилик япон амалдорлари Америкага қарши уруш бошлаш ҳақида ўйлай бошлайди. Шундай бўлса-да, келишувлар давом эттирилади. 1941 йил ноябрь ойи охирига қадар давом этган АҚШ—Япония музокаралари ҳеч қандай ижобий натижасиз тугайди.
Германиянинг 1941 йил ёзида СССРга ҳужум бошлаши Япониянинг Узоқ Шарқда қизил армия ҳужумидан хавфсирамаслигига имкон беради. Эндиликда япон кучлари бор эътиборни Тинч океанига қаратади. Жануби-ғарбий Осиё ва Австралияга қилинажак ҳужумда асосий тўсиқ АҚШнинг Тинч океан флоти эди. Япония қўмондонлиги АҚШга зарба бериш учун пухта режа тайёрлай бошлайди. Бу орқали улар АҚШни ён беришга, санкцияларни бекор қилишга ҳам мажбур қилмоқчи эди.
АҚШ ҳам Япониянинг эҳтимолий ҳужумини билар, аммо бу ҳужум Гавайи оролларида жойлашган Перл-Ҳарборга эмас, Нидерландия шарқий Ҳиндистони (Индонезия), Сингапур ёки Тинч океани жанубидаги бошқа оролларга қилинишини тахмин қиларди. Чунки Гавайи ороллари АҚШдан уч минг километр узоқликда жойлашган бўлса, Япониядан олти ярим минг километр масофада жойлашганди. Японларнинг узоқ Гавайи оролларига ҳужум қилиш орқали уруш бошлашига ҳеч ким ишонмасди. Айни шу ишонч сабаб ҳам АҚШнинг бутун Тинч океан флоти жойлашган Перл-Ҳарбор базаси мустаҳкам ҳимояланмаганди.
Режа ва тайёргарлик
Япониянинг режаси оддий эди: Перл-Ҳарборга ҳужум қилиб, Тинч океан флотини йўқ қилиш. Натижада АҚШ кучлари Тинч океан минтақасида фалажланиб қолиши ва япон флоти деярли ҳеч қандай рақибсиз океанда босқинчилик ҳаракатларини амалга ошириши мумкин эди. Аммо Перл-Ҳарборга Америка айғоқчиларига сездирмасдан яқинлашиш қийин эди.АҚШ генераллари япон флоти кучлари Тинч океан жанубида тарқалиб кетган дея тахмин қиларди. АҚШ билан музокаралар давом этар экан, японлар Тинч океани шимоли-ғарбий қисмида ўз кучларини йиға бошлади. Япон флоти бош қўмондони Ямомото Исороку Гавайи оролларидан 440 километр шимолда самолёт ташувчи кемаларни тўплайди ва шу ердан Перл-Ҳарборга ҳаво ҳужуми амалга оширишга қарор қилади. Ҳужумда бир неча кичик сувости кемалари ҳам иштирок этади. 26 ноябрга келиб япон қўшинлари ҳужумга тўла тайёр эди.
АҚШ разведкаси японларнинг Гавайига тахминий ҳужумини сезади. Шу муносабат билан Гавайидаги Тинч океан флоти қўмондони адмирал Ҳазбенд Киммелга ҳимоя чораларини кўриш ва эҳтиёткорликни кучайтириш ҳақида Вашингтондан телеграммалар юборилади. Аммо Киммел баъзи чоралар кўрса-да, барибир жанговар шайликни кучайтирмайди. Оролдаги ҳарбий ҳаво кучлари бошлиғи бўлган генерал Уолтер Шорт эса огоҳлантиришдан сўнг кўплаб самолётларни хавфсиз деб ҳисоблаган Wheeler Field базасига жамлайди.
Ҳужумнинг бошланиши
Япон қўшинлари ҳужум учун энг қулай пайт: якшанба тонгини танлашади. Перл-Ҳарбордаги таркибнинг учдан бир қисми дам олишда, қолганлари эса дам олиш куни сабаб ҳали ўз жойини эгаллашга улгурмаганди. Япония ҳукумати ҳеч қандай уруш эълон қилмасдан, АҚШ кучларига ҳужумга ўтади.7 декабрь куни соат 07:55 да япон флотининг уч юздан ошиқроқ самолётлари Перл-Ҳарбор осмонида пайдо бўлади. Ҳақиқий даҳшат бошланади. Америкалик ҳарбийлар япониялик ҳамкасблари ҳужумидан шунчаки ҳайратда қолади. Ҳужумнинг биринчи тўлқинида япон қирувчи ва бомбардимончи самолётлари АҚШ ҳарбий ҳаво кучларига қақшатқич зарба беради. Америка самолётларининг фақатгина олтитаси ҳавога кўтарилишга улгуради. 180 дан ортиқ самолёт ҳавога кўтарилмасдан йўқ қилинади, 150 дан ортиқ самолёт эса шикастланади.
Шунингдек, адмирал Киммел бошчилигидаги Тинч океан флоти ҳам японлар учун тайёр ўлжага айланади. Чунки қирғоқда лангар ташлаб турган бу кемалар якшанба тонги бўлгани боис жанг давомида деярли бошқарилмайди ва ўт очмайди. Ярим соат ичида Тинч океан флотининг ўндан ортиқ кемаси жиддий шикастлантирилади, Тинч океан флотининг энг катта кемаларидан бири бўлмиш «Аризона» линкорининг ҳалокати даҳшатли Перл-Ҳарбор қирғинининг рамзига айланади. Кемага ташланган бомба унинг ўқ-дори сақланувчи қисмига тушади ва 1400 экипаж аъзосидан 1177 нафари ҳалок бўлади.
Иккинчи тўлқин биринчисига нисбатан кучсизроқ, лекин анчагина зарарли бўлади. Соат 09:00 да ҳужум тўхтайди.
АҚШ қўшинининг талафоти катта эди. Кема ва самолётларга етказилган зарардан ташқари, 2300 нафардан кўпроқ инсон ҳалок бўлади. Яна мингдан ортиқ киши жароҳат олади. Япон армияси йўқотиши эса жуда кам эди: 64 аскар ва 29 самолёт. Бутун дунё японларнинг кейинги ҳаракатлардаги ғалабасига шубҳа қилмади.
Перл-Ҳарбор фожиаси нимага олиб келди?
Перл-Ҳарборга ҳужум кутилганидек АҚШнинг Япония олдида тиз чўкишига олиб келмади. Гарчи Гавайидаги Тинч океан флоти ҳарбий кемаларига катта талафот етказилган бўлса-да, бу даврда флотнинг асосий кучи ҳисобланувчи самолёт ташувчи кемалар Перл-Ҳарборда эмасди. Уларнинг бир нечтаси топшириқ асосида Тинч океани бўйлаб тарқалган, қолгани эса АҚШга қайтганди. Яна еттита крейсер ва эстминец ушбу кемаларга ҳамроҳлик қилаётганди.Шикастланган кемаларнинг ҳам иккитасидан ташқари барчаси тез орада қайта таъмирланади. Қолаверса, японлар ҳужумдан яна бир асосий мақсад: нефть омборларини йўқотишни уддалай олмади.
Перл-Ҳарборга ҳужумнинг эртасигаёқ АҚШ президенти Франклин Делано Рузвельт Конгрессдан Японияга қарши уруш бошлашни сўрайди. Конгресс ҳам, АҚШ халқи ҳам урушга киришни бир овоздан маъқуллайди.
8 декабрь куни АҚШ расман Иккинчи жаҳон урушига қўшилади. Шу куни Америка Қўшма Штатлари Японияга қарши уруш эълон қилади. Орадан уч кун ўтиб эса Япония иттифоқчилари Германия ва Италия АҚШга қарши уруш эълон қилди. Шу тариқа иқтисодий санкцияларни бекор қилиш мақсадида Перл-Ҳарборга ҳужум қилган Япония ўз рақибини глобал урушга тортди. Бу эса Япониянинг ўзи учун ҳалокатли бўлади.
АҚШнинг урушга кириши Сталинград жанги билан биргаликда Иккинчи жаҳон урушида туб бурилиш ясаган воқеа ҳисобланади. АҚШ ўз иттифоқчиларига айланган Буюк Британия ва Совет иттифоқига улкан миқдорда пул ва қурол-яроғ етказиб беришни бошлади. Бу эса ўша машҳур Сталинград жангидаги СССР қўшинлари ғалабасига ҳисса қўшди.
Япония эса Перл-Ҳарбор учун оғир тўлов қилади. Хиросима ва Нагасаки шаҳарларига инсоният тарихидаги биринчи атом бомбаси ташланиши ҳам маълум маънода Перл-Ҳарбор учун қасос эди. Урушдан кейин Япония уч минг йиллик тарихида биринчи бор чет эл кучлари — АҚШ армияси томонидан эгаллаб олинади ва япон армияси тарқатиб юборилади. АҚШ армияси бугунги кунга қадар Япония ҳудудида сақланиб келмоқда.
Изоҳ (0)