Жаҳон банки Ўзбекистонда ёшлар бандлигини таъминлашдаги муаммоларга бағишланган ҳисоботини тайёрлади. Ҳужжат ташкилот сайтида эълон қилинган, деб хабар беради «Review.uz».
Унда хулоса ва тавсиялар Ўзбекистон Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ва Жаҳон банки ҳамкорлигида ташкил этилган давра суҳбатида тақдим этилган.
Имконият ва чақирув
Ҳозирда Ўзбекистонда 29 ёшгача бўлган ёшлар сони 18 миллион нафарни ташкил қилади. Мамлакат Европа ва Марказий Осиё давлатлари орасида энг кўп ёшларга эга. Тахминларга кўра, кейинги 10 йил давомида меҳнатга лаёқатли аҳоли сони 12 фоизга ошади.
Бу шахслар гуруҳи мамлакатнинг иқтисодий ривожланиши учун ҳам имконият, ҳам муаммодир», — дея таъкидлайди ҳисобот муаллифлари.
Жаҳон банкининг қайд этишича, улар меҳнатга лаёқатли аҳолининг бошқа гуруҳларига қараганда ишга жойлашишда жиддийроқ тўсиқларга дуч келади, шунингдек, юқори даражадаги иқтисодий фаолсизлик ва меҳнат бозоридан норозиликни намоён этади.
16—24 ёшли ёшларнинг 24 фоизини, 16—29 ёшлиларнинг 26,4 фоизини ҳеч қаерда ўқимаётган ва ишламаётган ёшлар ташкил этади. Айниқса, ишсизлик қизлар орасида юқори — йигитларга нисбатан 4 бараварга кўп.
Тадқиқот шуни кўрсатдики, ёш респондентлар мамлакатнинг қишлоқ жойларида иш ўринларининг етишмаслиги ва ишчи кучига талабнинг пастлигини бандлик соҳасидаги асосий муаммолар сифатида кўрсатишган. Аксарият ёшлар расмий рўйхатдан ўтказилмасдан ва меҳнат дафтарчасини очмасдан ишга қабул қилинади. Ёшлар иш ҳақи кутилган даражасига нисбатан пастлигидан шикоят қиладилар.
Билим олмаслик — зулматдир
Ёшлар ҳам, иш берувчилар ҳам кўникмаларнинг талаб қилинган профессионал тайёргарлик даражасига сезиларли даражада мос келмаслиги ва кўникмалардаги бўшлиқлар борлигини айтиб, уларнинг ишга қабул қилиш ва ишдан қониқишга таъсир қилишини таъкидлаган. Малака даражасининг пастлиги асосан таълим муассасалари ва иш берувчилар ўртасидаги алоқанинг йўқлиги билан боғлиқ.
Шунингдек, камдан-кам корхоналар малакалардаги бўшлиқларни тўлдириш мақсадида ўзларининг ёш ходимлари учун ўқиш имкониятларини яратади. Фақатгина ҳар учта корхонадан биттаси ўз ходимларининг ўқишини ташкиллаштиради, расмий таълимни эса фақат 15 фоиз фирмалар амалга оширади.
Меҳнат бозори ОТМлар битирувчилари учун катта талабни кўрсатмоқда. Бироқ олий таълим олиш имконияти чекланганлигича қолмоқда. Биринчидан, Ўзбекистонда университетлар кўп эмас, иккинчидан, уларда ўиш кўплаб ёшлар учун қимматлик қилади.
Бундан ташқари, ёш респондентлар талабалар ва иш изловчилар ўзларининг касбий танловларини амалга оширишлари учун меҳнат бозори ҳақидаги маълумотлар ҳар доим ҳам мавжуд эмаслигини таъкидлайди. Сўровда иштирок этганларнинг аксарияти қайси соҳага талаб юроқи ёки яхши маош тўланишини билмаган.
Таълим ва малаканинг етишмаслиги нафақат ишга жойлашишга, балки ўз бизнесини бошлашга ҳам таъсир қилади. Бунга молиялаштиришдаги қийинчиликлар, шунингдек, чекланган бозорда мавжуд фирмалар билан юқори рақобат ҳам қўшилади.
Ижтимоий омиллар
Муаллифларнинг таъкидлашича, ижтимоий стереотиплар ва маданий меъёрлар ёш аёлларнинг иқтисодий фаолиятда иштирок этишига, уларнинг бандлик имкониятларига эга бўлишига ва меҳнат учун ҳақ тўлашда гендер тафовут юзага келишига чуқур таъсир кўрсатади.
Жаҳон банки ёшларнинг бандлигини қўллаб-қувватлаш бўйича амалдаго чораларга тўхталиб ўтган. Улар орасида — ёш мутахассисларни ўқитиш ва ёллашдаги имтиёзлар, иш қидиришдаги ёрдам, янги иш бошлаган тадбиркорларни субсидиялар ва имтиёзли кредитлар шаклида қўллаб-қувватлаш.
Аммо ушбу чораларнинг кўлами талаб билан таққослаганда у қадар катта эмас — сўровда иштирок этганларнинг аксарияти ушбу дастурлар ҳақида билмаган ҳам. Масалан, бандликни қўллаб-қувватлаш марказларида асосан иш ҳақи кам бўлган паст малакали вакансиялар таклиф этилади.
Қайта тайёрлаш йўли билан фаолият турини ўзгартириш имкониятлари малака талаблари билан чекланади — касбларнинг 70 фоизи лицензия ва (ёки) олий маълумот талаб этилади.
Ниҳоят, ёшларни иш билан таъминлаш дастурларининг иқтисодий самарадорлиги ҳақидаги маълумотлар жуда тарқоқ ва узуқ-юлуқ. Бу ушбу йўналишдаги чора-тадбирларнинг муваффақиятини баҳолашга имкон бермайди.
Нима қилиш керак?
Жаҳон банки, шунингдек, юқорида кўрсатилган муаммоларни бартараф этиш учун қатор таклифларни илгари сурган. Таклифлар орасида қуйидагилар мавжуд:
- иш ҳақи ва ёшларни касбга ўқитишни субсидиялаш каби меҳнат бозоридаги қўллаб-қувватлаш чораларини баҳолаш, ислоҳ қилиш ва кенгайтириш;
- кўникмаларни ривожлантириш ва бошланғич капитал тақдим этиш орқали ёш тадбиркорлар лойиҳаларини амалга оширишга кўмак кўсатишни кенгайтириш;
- мактаблар ва касб-ҳунар таълими марказларида ахборот-коммуникация технологиялари (АКТ) кўникмаларига устувор аҳамият бериш орқали ёшларда уларни ривожлантиришни қўллаб-қувватлаш;
- секторлар ва ҳудудлар орасида касбий ва меҳнат мобиллигидаги тўсиқларни бартараф этишга йўналтирилган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни қабул қилиш;
- уюшган (хавфсиз ва самарали) меҳнат миграциясига кўмаклашиш.
Бундан ташқари, иш берувчилар билан шериклик алоқаларини ўрнатиш тавсия этилган. Шу орқали томонлар ёшлар бандлигининг самарали механизмларини ишлаб чиқади.
Ёшлар учун ўз навбатида олий таълим учун кенг имконият, бандликка кўмаклашиш марказлари томонидан бандликка кўпроқ мақсадли ва фаол ёрдам берилиши керак.
«Кўпроқ сифатли иш ўринларини яратиш лозим, айниқса, аёллар ва ёшлар учун. Бу мамлакатга аҳоли сонининг ўсишига тайёр бўлиши ва ўзининг улкан мақсадларига – камбағалликни икки баравар камайтириш, шунингдек, 2030 йилга бориб даромадлари ўртачадан юқори бўлган давлатлар қаторига кириш – эришиши учун имконият беради», — дейди Жаҳон банкининг Ўзбекистондаги ваколатхонаси раҳбари Марко Мантованелли.
Изоҳ (0)