Jahon banki O‘zbekistonda yoshlar bandligini ta’minlashdagi muammolarga bag‘ishlangan hisobotini tayyorladi. Hujjat tashkilot saytida e’lon qilingan, deb xabar beradi “Review.uz”.
Unda xulosa va tavsiyalar O‘zbekiston Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi va Jahon banki hamkorligida tashkil etilgan davra suhbatida taqdim etilgan.
Imkoniyat va chaqiruv
Hozirda O‘zbekistonda 29 yoshgacha bo‘lgan yoshlar soni 18 million nafarni tashkil qiladi. Mamlakat Yevropa va Markaziy Osiyo davlatlari orasida eng ko‘p yoshlarga ega. Taxminlarga ko‘ra, keyingi 10 yil davomida mehnatga layoqatli aholi soni 12 foizga oshadi.
Bu shaxslar guruhi mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi uchun ham imkoniyat, ham muammodir”, — deya ta’kidlaydi hisobot mualliflari.
Jahon bankining qayd etishicha, ular mehnatga layoqatli aholining boshqa guruhlariga qaraganda ishga joylashishda jiddiyroq to‘siqlarga duch keladi, shuningdek, yuqori darajadagi iqtisodiy faolsizlik va mehnat bozoridan norozilikni namoyon etadi.
16—24 yoshli yoshlarning 24 foizini, 16—29 yoshlilarning 26,4 foizini hech qayerda o‘qimayotgan va ishlamayotgan yoshlar tashkil etadi. Ayniqsa, ishsizlik qizlar orasida yuqori — yigitlarga nisbatan 4 baravarga ko‘p.
Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, yosh respondentlar mamlakatning qishloq joylarida ish o‘rinlarining yetishmasligi va ishchi kuchiga talabning pastligini bandlik sohasidagi asosiy muammolar sifatida ko‘rsatishgan. Aksariyat yoshlar rasmiy ro‘yxatdan o‘tkazilmasdan va mehnat daftarchasini ochmasdan ishga qabul qilinadi. Yoshlar ish haqi kutilgan darajasiga nisbatan pastligidan shikoyat qiladilar.
Bilim olmaslik — zulmatdir
Yoshlar ham, ish beruvchilar ham ko‘nikmalarning talab qilingan professional tayyorgarlik darajasiga sezilarli darajada mos kelmasligi va ko‘nikmalardagi bo‘shliqlar borligini aytib, ularning ishga qabul qilish va ishdan qoniqishga ta’sir qilishini ta’kidlagan. Malaka darajasining pastligi asosan ta’lim muassasalari va ish beruvchilar o‘rtasidagi aloqaning yo‘qligi bilan bog‘liq.
Shuningdek, kamdan-kam korxonalar malakalardagi bo‘shliqlarni to‘ldirish maqsadida o‘zlarining yosh xodimlari uchun o‘qish imkoniyatlarini yaratadi. Faqatgina har uchta korxonadan bittasi o‘z xodimlarining o‘qishini tashkillashtiradi, rasmiy ta’limni esa faqat 15 foiz firmalar amalga oshiradi.
Mehnat bozori OTMlar bitiruvchilari uchun katta talabni ko‘rsatmoqda. Biroq oliy ta’lim olish imkoniyati cheklanganligicha qolmoqda. Birinchidan, O‘zbekistonda universitetlar ko‘p emas, ikkinchidan, ularda o‘ish ko‘plab yoshlar uchun qimmatlik qiladi.
Bundan tashqari, yosh respondentlar talabalar va ish izlovchilar o‘zlarining kasbiy tanlovlarini amalga oshirishlari uchun mehnat bozori haqidagi ma’lumotlar har doim ham mavjud emasligini ta’kidlaydi. So‘rovda ishtirok etganlarning aksariyati qaysi sohaga talab yuroqi yoki yaxshi maosh to‘lanishini bilmagan.
Ta’lim va malakaning yetishmasligi nafaqat ishga joylashishga, balki o‘z biznesini boshlashga ham ta’sir qiladi. Bunga moliyalashtirishdagi qiyinchiliklar, shuningdek, cheklangan bozorda mavjud firmalar bilan yuqori raqobat ham qo‘shiladi.
Ijtimoiy omillar
Mualliflarning ta’kidlashicha, ijtimoiy stereotiplar va madaniy me’yorlar yosh ayollarning iqtisodiy faoliyatda ishtirok etishiga, ularning bandlik imkoniyatlariga ega bo‘lishiga va mehnat uchun haq to‘lashda gender tafovut yuzaga kelishiga chuqur ta’sir ko‘rsatadi.
Jahon banki yoshlarning bandligini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha amaldago choralarga to‘xtalib o‘tgan. Ular orasida — yosh mutaxassislarni o‘qitish va yollashdagi imtiyozlar, ish qidirishdagi yordam, yangi ish boshlagan tadbirkorlarni subsidiyalar va imtiyozli kreditlar shaklida qo‘llab-quvvatlash.
Ammo ushbu choralarning ko‘lami talab bilan taqqoslaganda u qadar katta emas — so‘rovda ishtirok etganlarning aksariyati ushbu dasturlar haqida bilmagan ham. Masalan, bandlikni qo‘llab-quvvatlash markazlarida asosan ish haqi kam bo‘lgan past malakali vakansiyalar taklif etiladi.
Qayta tayyorlash yo‘li bilan faoliyat turini o‘zgartirish imkoniyatlari malaka talablari bilan cheklanadi — kasblarning 70 foizi litsenziya va (yoki) oliy ma’lumot talab etiladi.
Nihoyat, yoshlarni ish bilan ta’minlash dasturlarining iqtisodiy samaradorligi haqidagi ma’lumotlar juda tarqoq va uzuq-yuluq. Bu ushbu yo‘nalishdagi chora-tadbirlarning muvaffaqiyatini baholashga imkon bermaydi.
Nima qilish kerak?
Jahon banki, shuningdek, yuqorida ko‘rsatilgan muammolarni bartaraf etish uchun qator takliflarni ilgari surgan. Takliflar orasida quyidagilar mavjud:
- ish haqi va yoshlarni kasbga o‘qitishni subsidiyalash kabi mehnat bozoridagi qo‘llab-quvvatlash choralarini baholash, isloh qilish va kengaytirish;
- ko‘nikmalarni rivojlantirish va boshlang‘ich kapital taqdim etish orqali yosh tadbirkorlar loyihalarini amalga oshirishga ko‘mak ko‘satishni kengaytirish;
- maktablar va kasb-hunar ta’limi markazlarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) ko‘nikmalariga ustuvor ahamiyat berish orqali yoshlarda ularni rivojlantirishni qo‘llab-quvvatlash;
- sektorlar va hududlar orasida kasbiy va mehnat mobilligidagi to‘siqlarni bartaraf etishga yo‘naltirilgan normativ-huquqiy hujjatlarni qabul qilish;
- uyushgan (xavfsiz va samarali) mehnat migratsiyasiga ko‘maklashish.
Bundan tashqari, ish beruvchilar bilan sheriklik aloqalarini o‘rnatish tavsiya etilgan. Shu orqali tomonlar yoshlar bandligining samarali mexanizmlarini ishlab chiqadi.
Yoshlar uchun o‘z navbatida oliy ta’lim uchun keng imkoniyat, bandlikka ko‘maklashish markazlari tomonidan bandlikka ko‘proq maqsadli va faol yordam berilishi kerak.
“Ko‘proq sifatli ish o‘rinlarini yaratish lozim, ayniqsa, ayollar va yoshlar uchun. Bu mamlakatga aholi sonining o‘sishiga tayyor bo‘lishi va o‘zining ulkan maqsadlariga – kambag‘allikni ikki baravar kamaytirish, shuningdek, 2030-yilga borib daromadlari o‘rtachadan yuqori bo‘lgan davlatlar qatoriga kirish – erishishi uchun imkoniyat beradi”, — deydi Jahon bankining O‘zbekistondagi vakolatxonasi rahbari Marko Mantovanelli.
Izoh (0)