Атом энергияси бўйича халқаро агентлик Шимолий Кореянинг Ёнбендаги 2018 йил декабрь ойида тўхтаб қолган қурол учун плутоний ишлаб чиқарадиган атом реактори лойиҳасини қайта ишга туширганини хабар қилди. Мазкур воқеа Ким Чен Иннинг АҚШ собиқ президенти Дональд Трамп билан учрашувидан олти ой ўтгач тўхтатиб қўйилганди. «Korrespondent.net» нашри ушбу жараён нималарга сабаб бўлишини таҳлил қилган.
КХДРни ушлаб туриш АҚШ учун бирламчи мақсад эмасШимолий Корея Ёнбендаги плутоний ишлаб чиқариш реакторини қайта ишга тушириши мамлакатнинг қурол-яроғ арсенали янада ошишини англатади. Халқаро атом энергияси агентлиги ҳам йиллик ҳисоботида КХДРнинг ядро соҳасидаги фаолияти ҳақида сўз юритиб, шимолликларнинг ядро қуроли билан кучини оширмоқчи эканлигини прогноз қилган.
Бу ҳодиса ташқи сиёсатда Афғонистондан ҳарбийлар олиб чиқиб кетилганидан кейин, шунингдек, Эрон билан 2015 йилда имзоланган ядро келишуви бўйича музокараларда боши берк кўчага кириб қолган АҚШ президенти Жо Байденга янги муаммолар яратади, дея қайд этган Wall Street Journal.
«Июль бошида реакторнинг ишлаётганини англатувчи бир нечта белгилар, хусусан, музлатилган сув чиқиндилари кузатилганди», – дейилади БМТ агентлигининг ҳисоботида.
Ҳисоботда қайд этилишича, Ёнбендаги реактор 2018 йил декабрь ойидан 2021 йил июлигача нофаол ҳолатда турган. Реакторнинг ишлай бошлаганини англатувчи белгилар Шимолий Кореядаги лабораторияда плутоний ажратиб олиш фаолияти бошлангани ҳақида хабарлар тарқалган вақт билан бир-бирига мос келди.
КХДР 2009 йилда инспекторларини ҳайдаб чиқарган МАГАТЭ ушбу ҳодисаларни ўта хавотирлилиги ва БМТ хавфсизлик кенгашининг резолюциясига зид эканлигини билдирган.
АҚШ президенти администрациясининг юқори лавозимдаги вакили Вашингтоннинг агентлик нуқтаи назари билан уйғун фикрда эканлигини қайд этган.
«Ҳисоботда зудлик билан мулоқотни бошлаш ва бу учун дипломатияни ишга солиш ҳамда якунда Корея ярим оролини тўлиқ ядро қуролидан холи қилишга эришиш зарурлиги қайд этилган», – деган Вашингтон вакили.
Шимолий Кореянинг БМТдаги вакиллиги WSJ’нинг бу борада изоҳ сўраб йўллаган сўровига жавоб қайтармаган.
«Бу катта эҳтимол билан Шимолий Кореянинг ядро қуролини яратиш дастури лойиҳасига кўра плутоний ишлаб чиқаришни қайта бошлаганини англатади», – дейди Брандейм университетининг Шарққа оид тадқиқотлар маркази раҳбари, аввал АҚШ миллий хавфсизлик кенгашида оммавий қирғин қуролини йўқ қилиш бўйича эксперт сифатида ишлаган Гери Семор.
У КХДРда ядро қуролининг захиралари бўлганини, бироқ реакторнинг ишга туширилгани Пхеньяннинг ядро арсеналини кучайтиришга бел боғлаганини англатиши ҳақида гапирган.
Байден администрацияси Пхеньян билан ядро қуроли дастури юзасидан музокаралар олиб боришга тайёрлигини билдирган, аммо Шимолий Корея Вашингтоннинг таклифини қабул қилмаган.
Оқ уй бу борадаги ўз позициясини тушунтирар экан Вашингтон халқаро муносабатларда оғир-вазмин сиёсат олиб борган Барак Обама ҳамда Дональд Трамп бошлаган юқори даражадаги сиёсий саммитлар орқали муроса йўлини тутиш энг мақбул қарорлардан бўлишини таъкидлаган.
Аммо собиқ расмий шахслар Шимолий Корея билан музокара олиб бориш Байден учун Эрон билан ядро келишувига қайтиш, Афғонистондаги қўшинни ортга қайтаришдан кейинги вазиятни барқарорлаштириш ва Россия билан қуролланиш назорати бўйича мулоқотдан кейинга қолаётган иш, дея баҳолаган WSJ.
«Ёнбендаги ишга, Шимолий Кореянинг ядро қуроли дастурига бефарқ қараб бўлмайди. Бу Байден администрацияси учун ҳам энг асосий мақсадлардан бирига айланиши лозим», – дея таъкидлаган Давлат департаментининг собиқ амалдори Жоэл Вит. У ҳозирда Вашингтондаги Стимсон таҳлил марказининг илмий ходими сифатида фаолият олиб боради.
Лос-Аламосдаги миллий лаборатория собиқ директори, КХДР ядро дастури бўйича эксперт Зигфирд Хекернинг фикрича Шимолий Корея ядро қуролининг 20 дан 60 тагача бирликка эга, уларда плутоний ҳамда юқори даражада бойитилган урандан фойдаланилади.
2019 йилда Трамп КХДР етакчиси Ким Чен Ин билан учрашув ўтказган, Пхеньян реактор ҳамда бошқа объектлар таркибига кирган Ёнбендаги мажмуани ёпишни таклиф этган ва Трамп администрациясидан санкцияларни бекор қилишни сўраганди. Бироқ Вашингтон ушбу таклифни рад қилган ва ушбу жараён амалга ошиши учун таклиф этилаётган ишларнинг ўзи камлик қилишини билдирган.
«Ёнбендаги асосий объектларнинг ҳаракатсизлиги Ким Чен Иннинг Ханойдаги баёноти билан бевосита боғлиқ эди, ўшанда у Ёнбендаги лойиҳани ёпишни таклиф қилганди. Реактор қайта иш бошлаши ва плутонийга ишлов бериш корхонаси Кимнинг ядро келишувида келажак учун режаларни кўрмаётганлигини англатади», – деган Пхеньян билан музокараларда қатнашган АҚШ давлат департаментининг собиқ амалдори Роберт Эйнхорн.
Июнь ойида МАГАТЭ бош директори Рафаэл Гросси қайта ишланган ядро ёнилғисидан плутоний ишлаб чиқарувчи корхона фаолиятини қайта бошлаётганининг белгилари намоён бўлаётгани ҳақида гапирган. Бироқ у вақтда Ёнбендаги реактор яна ишлай бошлагани юзасидан аниқ исбот ҳамда далиллар йўқ эди.
Январда Ким Чен Ин ядро техникаси модернизация қилиш режасини ошкор қилган. Режага кўра КХДРда кичик ўлчамдаги ядро қуроли ва атом сувости кемаларини ишлаб чиқилиши кўзда тутилган.
WSJ нашрининг қайд этишича, Шимолий Корея диктаторининг мамлакатдаги ички муаммолари кўпайиб бормоқда. У ёзда ишлаб чиқаришда дефицит кузатилгани, халқаро санкциялар шароитида мамлакатда яшаб қолиш оғир эканлигини, ўтган йили коронавирус тарқалишининг олдини олиш мақсадида КХДРнинг чегаралари ёпишга тўғри келганини тан олган.
Байден администрациясининг КХДР бўйича вакили 30 август куни Жанубий Кореяга сафари вақтида Шимолий Кореядаги ҳамкасблари билан ҳар қандай вақтда учрашишга тайёрлиги, Вашингтоннинг Пхеньянга нисбатан душманлик мақсадлари йўқлигини маълум қилган.
Изоҳ (0)