1813 йилнинг 26 август куни ҳозирги Германия давлати ҳудудида жойлашган Дрезден шаҳрида Наполеон I Бонапарт бошлиқ француз қўшини ва Россия, Пруссия, Австрия, Швеция бирлашган кучлари ўртасида жанг бўлиб ўтади. «Дарё» буюк француз императорининг сўнгги йирик ғалабаси ҳақида ҳикоя қилади.
Тўқнашувдан олдинги вазият қандай эди?
1812 йилги муваффақиятсиз Рус юришидан сўнг Наполеон Бонапартнинг буюк армияси Буюк чекинишни амалга оширади. Французларни таъқиб қилган руслар Пруссия қўшинлари билан бирлашиб, Наполеон армиясини Германия ерларида ҳам бир неча кичик жангларда мағлуб этади. Аммо кейинроқ Люцен ва Баутцен жангларида бирлашган кучлар французлардан мағлуб бўлади. Тез орада Россия ва Пруссия ўртасидаги Олтинчи коалиция иттифоқига Австрия ва Швеция ҳам қўшилади. Бу Наполеоннинг ҳарбий-сиёсий аҳволини оғирлаштиради.Янги қўшини билан Эрфуртдан йўлга чиққан Наполеон Германия жануби томон юриб, Саксония пойтахти Дрезден шаҳрини эгаллайди. Ушбу шаҳар стратегик муҳим нуқта бўлиб, француз императори шаҳарда улкан захираларни тўплайди.
Иттифоқчиларнинг Трахенберг шаҳридаги йиғилишида умумий кучларни учга бўлишга қарор қилинади ҳамда қўшин Боҳемия (асосий армия, икки юз мингдан кўпроқ қўшин), Силезия (юз минглик қўшин) ва Шимолий (бир юз ўттиз минглик қўшин) армияларига бўлинади. Бу уч армия Наполеон армиясини уч томондан: шарқ, жануб ва шимолдан ярим доира шаклида сиқувга олиши керак эди.
Дастлаб Наполеон коалициянинг асосий қўшини Силезия армияси деб ўйлайди ва Гебхард Леберехт Блюхер бошлиқ Силезия қўшини томон юриш бошлайди. Аммо у кейинроқ австрияликлар ва руслардан иборат Боҳемия армияси Дрезден шаҳрига юриш бошлаганидан хабар топади ва уч кун ичида юз милга (қарийб 161 километр) яқин масофани босиб ўтиб, шаҳарга иттифоқчилар асосий ҳужумни бошламасдан етиб келади.
Жангнинг бошланиши
Жанг 26 август куни эрталаб бошланади. Боҳемия армияси бош қўмондони ҳисобланувчи австриялик фелдмаршал Шварценберг қўшинни шаҳар дарвозаси олдида кенг чизиқ бўйлаб жойлаштиради. Фелдмаршал шаҳарни Наполеон ва унинг эски гвардияси етиб келишидан олдинроқ қўлга киритмоқчи эди.Дрездендаги француз гарнизонига маршал Гувион Сент-Сир бошчилик қилаётганди. Наполеон бошлиқ кучлар етиб келгунга қадар мудофаани ушлаш мақсадида Сент-Сир қалъадан ташқарида ҳам мудофаа чизиғини ташкил қилади.
Эрта тонгдан ҳужумга ўтган австрияликлар муваффақиятли ҳаракат қилиб, ташқи позициядаги французларни ортга чекинишга мажбур қилади. Тушга келиб иттифоқчилар шаҳарга кириш учун қулай имкониятга эга бўлади, бироқ улар сўнгги ҳужумга тайёргарлик кўриш ва ҳали етиб келмаган артиллерия қуролларини кутиш мақсадида ҳужумни тўхтатади. Аммо иттифоқчилар ҳужумнинг биринчи қисмини тугатганидан кейин Дрезденга француз Катта армиясининг илк бўлинмалари кириб келгани, бироздан сўнг эса Наполеоннинг ўзи ҳам шаҳарга етиб келгани маълум бўлади.
Кучлар мувозанатининг ўзгариши ортидан фелдмаршал Шварценберг кейинги ҳаракатлар ҳақида қарор қабул қилиш учун ҳарбий кенгаш чақиради. Кенгашда Бутунроссия подшоси Александр I, Пруссия қироли Фредерик Вилгелм III ва Австрия императори Францис II қатнашади. Монархлар кейинги ҳаракатлар борасида баҳсга киришади. Иттифоқчиларнинг асосий муаммоларидан бири ҳам ягона қўмондонликнинг йўқлиги эди. Подшо Александр I Наполеон келгандан кейин ортиқ ҳужумни давом эттиргандан маъно йўқлигини таъкидлайди. Ҳарбий билими бўлмаган император Францис II ҳеч қандай фикр билдирмайди. Фредерик III эса иттифоқчилар куч жиҳатдан ҳали ҳам устун экани, ҳужумни давом эттириш кераклигини айтади. Уч ҳукмдор нима қилиш кераклигини аниқлаб олиши учун анча вақт кетади ва ўша куни Боҳемия армияси шаҳарга ҳужумни давом эттирмайди.
Аммо Наполеон нима қилишни хоҳлаётганини яхши биларди. У ўз қўшинларини шаҳар атрофига жойлаштиради ва ялпи қарши ҳужумга ўтади. Ҳужум, тахминан, соат 17:30 да бошланади ва французларнинг бой берилган ташқи позицияларни қайтариб олиши билан якунланади.
Тунда ҳар иккала томон ҳам жангни давом эттиришга қарор қилади. Коалиция кучлари сон жиҳатдан яққол устунлик билан ҳужум қилишни режалаштириб, қўшиннинг асосий қисмини марказга жойлаштиради. Иттифоқчилар қанотларига 25 мингдан аскар жойлаштирилади, марказда эса 120 мингдан кўпроқ қўшин тўпланади.
Наполеон ҳам душманнинг устунлигига қарамасдан ҳужум қилиш режасини тузади. Бироқ Наполеоннинг режаси иттифоқчилар режасига қарама-қарши бўлиб, француз императори асосий зарбани қанотлар орқали бермоқчи эди. Наполеон ўнг қанотга Йоаҳим Мюрат, чап қанотга эса Мишел Ней бошчилигида 35 мингдан қўшин қўйилади. Марказга генераллар Гувион Сент-Сир ва Луи Виэсс де Мармон раҳбарлигида 50 минг аскар жойлаштирилади.
Кечаси осмон булут билан қопланиб, ёмғир бошланади. Ёмғир кунбўйи давом этиб Дрезден атрофидаги дарёлар сатҳини кўтаради ва жанг майдонини алоҳида қисмларга ажратади. Мушкетлар деярли фойдасиз қуролга айланиб қолади, сабаби порох ва милтиқлар ёмғирда нам тортиб қолганди.
Буюк императорнинг сўнгги йирик ғалабаси
Ҳар иккала томон ҳал қилувчи ҳужумни 27 август куни эрта тонгдан бошлайди. Иттифоқчилар марказни ҳаракатга келтиради ва сон жиҳатдаги устунликдан фойдаланиб французларни марказдан йўл беришга мажбур қилишмоқчи бўлади. Бироқ Гувион Сент-Сир бошчилигидаги французлар яхши ҳимояланиб, коалиция қўшинининг Дрезден томон ҳаракатини секинлаштиради.Француз қўшинининг қанотлардан ҳужуми эса анча муваффақиятли кечади. Чапда маршал Мишел Ней генерал Пётр Витгенштейн бошлиқ русларни чекинишга мажбур қилади ва иттифоқчилар маркази олдинга силжиган сари уларнинг қанотини орқага суради. Бу пайтда ўнг қанотда Йоаҳим Мюрат бошлиқ яхши интизомга эга француз отлиқ аскарлари ҳужумга ўтади.
Бироқ лойли майдонда отлиқлар билан ҳужум қилиш мумкин эмасди. Йоаҳим Мюратни муваффақиятсизликдан иттифоқчиларнинг нам тортган мушкетлари деярли яроқсиз ҳолга келгани қутқариб қолади. Ёмғир натижасида сатҳи кўтарилган дарё коалиция чап қанотининг на мадад кучлари билан кучайишига, на чекинишига имкон беради. Натижада 14 мингдан ортиқ иттифоқчилар қўшини французларга таслим бўлади.
Ҳужумлар сусая бошлагач Шварценберг қарши ҳужумга ўтишни режалаштиради. Подшо Александр I ҳам барча захираларни жангга ташлашни ва қарши ҳужумга ўтишни қатъий талаб қилади. Шварценберг Мишел Ней қўшинининг олдинга силжиб, марказдаги Гувион Сент-Сир кучларидан ажралишини кутади. Аммо майдон ўта лойлиги туфайли артиллерия қуролларини кўчириш жуда қийин эди.
Қолаверса, генерал Доминик Вандам бошчилигидаги француз корпуси иттифоқчилар армиясини айланиб ўтаётгани ва ортдан ҳужум қилиши мумкинлиги ҳақида хабар келади. Шварценберг жанг бой берилганини сезади ва генерал Доминик Вандам қочиш йўлини кесиб ташламасдан олдин ўз қўшинини тартибли равишда жанг майдонидан олиб чиқишга қарор қилади. Шу тариқа жанг тугайди.
Ноқулай майдон ва лой ерларда ҳаракат қилган отларнинг чарчагани туфайли Наполеон коалиция қўшинини таъқиб қилмайди. Ёмон об-ҳаво унинг соғлигига ҳам таъсир қилади. Душманни қувиш ўрнига императорнинг ўзи шахсан ортга қайтади ва Шварценберг талафотларсиз чекинади.
Дрезден жангидаги ғалаба қандай аҳамият касб этди?
Иттифоқчиларнинг Дрездендаги йўқотишлари, тахминан, 24 минг кишини ташкил этади. Наполеон I Бонапарт эса жангда 10 мингга яқин одамини йўқотади.Тез орада Трахенбергдаги режа бўйича Силезия армияси ҳужумга ўтади ва Наполеон асосий кучлари билан янги душманга қарши юришга мажбур бўлади. Натижада яккаланиб қолган генерал Доминик Вандам корпуси Дрездендан 45 километр жанубдаги Кулм шаҳри яқинида қуршаб олинади ва тор-мор қилинади. Бу мағлубият маршаллар Удино ва Жак Макдоналд мағлубиятлари билан бирга Наполеоннинг Дрездендаги ғалабаси аҳамиятига соя солади.
Дрездендаги ғалаба Наполеон армиясида ғалабага бўлган ишончни орттиради. Бироқ кейинги жангларда иттифоқчилар Наполеонни енгиш учун барча имкониятларни ишга солади ва унга қарши улкан армия қўйишга муваффақ бўлади. Натижада Дрездендаги ғалабадан сўнг француз армияси кетма-кет мағлубиятларга учрайди ҳамда Лейпцигда тўлиқ тор-мор этилади.
Дрездендаги ғалаба буюк император Наполеон I Бонапартнинг ҳарбий фаолиятидаги сўнгги йирик ғалабаси бўлиб қолади (Наполеоннинг охирги ғалабаси эса Линйи жангидаги зафар эди).
Муҳаммадқодир Собиров тайёрлади
Изоҳ (0)