Кунгабоқар ёғининг божхона омборларида тўпланиши сунъий тақчилликни келтириб чиқариши мумкин — Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази

Ўсимлик ёғи нархининг кўтарилиши божхона омборларида ушбу маҳсулот ҳажмининг кескин ортишига олиб келди. Бу, ўз навбатида, сунъий тақчилликка олиб бориши мумкин. Бу ҳақда Президент Администрацияси ҳузуридаги Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази (ИТИМ) матбуот хизматига таяниб «Gazeta.uz» маълум қилди.

«Нарх-навонинг ошишига таъсир кўрсатган яна бир омил — ўсимлик ёғи импортини ҚҚСдан озод қилиш тўғрисидаги қонуннинг кучга кириши, бу эса божхона омборларида ўсимлик ёғининг ортиқча миқдорда тўпланишига олиб келди», — дея маълум қилди ИТИМ.

Марказнинг қайд этишича, 2021 йилнинг 27 апрель ҳолатига кўра, божхона омборларида 3,5 минг тонна кунгабоқар ёғи (4,74 миллион АҚШ долларига тенг) ва май ойи бошида (2021 йил 4 май) 6,5 минг тонна ёғ мавжуд бўлган.

«Шу билан бирга, ўсимлик ёғи нархининг ўсиши тўхтади. Шундай қилиб, операцион маълумотларга кўра, ўтган ҳафта ўсимлик ёғи нархларининг 1,5 фоизга, бир ҳафта олдин эса 5 фоизга пасайиши кузатилди. Бозорнинг ушбу кўрсаткичлари ўсимлик ёғи нархлари даражасининг барқарорлашув тенденциясини кўрсатади», — дейилади хабарда.

ИТИМнинг қайд этишича, 2021 йилнинг апрель ойида деҳқон бозорлари ва савдо марказларида республикадаги ўсимлик ёғининг ўртача нархи 16 271 сўмни ташкил этди, бу 2020 йилнинг шу даврига нисбатан 5451 сўм кўп (50 фоиз ўсиш).

2020 йилда Ўзбекистонда 500 минг тоннага яқин ўсимлик ёғи сотилди. Импорт улуши 57 фоизни (285 минг тонна), маҳаллий ишлаб чиқариш улуши эса 43 фоизни (249 минг тонна, шу жумладан, 32 минг тонна экспорт) ташкил этди.

Ўзбекистонда ўсимлик ёғи нархининг ошиши бир неча омиллар билан изоҳланади:

БМТнинг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти (FАО) томонидан ҳисобланган ўсимлик ёғлари индекси 2020 йилнинг апрель ойидаги 81 банддан 2021 йилнинг февраль ойидаги 147 бандга (81 фоизга) ошди.

Ташқи бозорда ва экспорт қилувчи мамлакатларда аввалги мавсумларга нисбатан ишлаб чиқариш ҳажмининг нисбатан пастлиги кузатилмоқда, шу муносабат билан кунгабоқар ёғи ва уруғини экспорт қилиш бўйича юқори божхона тўловлари тартиби жорий этилди.

Импорт нархларининг ошишига йирик ҳамкор давлатлар томонидан экспорт чекловларининг жорий этилиши таъсир кўрсатади. Хусусан, Россияда 2021 йилнинг 9 январидан 30 июнига қадар кунгабоқар уруғларини Божхона иттифоқидан ташқарига экспорт қилиш божи 6,5 фоиздан 30 фоизгача, лекин тоннасига 165 евродан кам бўлмаган миқдорда оширилди.

2020 йилда Россияда кунгабоқар уруғини ишлаб чиқариш 2019 йилга нисбатан 13,7 фоизга камайган. Росстат маълумотларига кўра, 2020 йили Россияда кунгабоқар ёғининг нархи 26 фоизга ошган.

Шу билан бирга, 2020 йили республика саноат-тармоғининг йирик корхоналари томонидан 249 минг тонна ўсимлик ёғи ишлаб чиқарилди, бу 2019 йилга нисбатан 5 минг тонна кўп (2 фоиз). 2021 йилнинг январь—март ойларида эса 78,3 минг тонна ўсимлик ёғи ишлаб чиқарилди, бу 2020 йилнинг январь—март ойларига нисбатан 2,3 минг тоннага кўпдир, дея қайд этди ИТИМ.

Бундан аввал Шакар ва ўсимлик ёғи нархлари нима сабабдан ошаётганига изоҳ берилгани, Шавкат Мирзиёев ўсимлик ёғи импортини ҚҚСдан озод қилиш ва унинг экспортини чеклаш тўғрисидаги қонунни имзолагани ҳамда Ўзбекистонда ўсимлик ёғи импорти ҚҚСдан озод қилинганидан сўнг қарийб икки баравар ошгани ҳақида хабар берилганди.