Анқара жангидан кейин тарқоқ ҳолга келиб қолган Усмонли салтанати Меҳмед Чалабий ва Мурод Худовандигор замонларида яна ўзини қайта тиклашга муваффақ бўлди. Айниқса, унинг ҳукмронлиги Сербия дохил бир қатор Болқон давлатларида ҳам ўрнатилди. Венгрия ҳам бу даврда Болқонга даъвогар асосий давлатлардан бири эди. Усмонли ва Венгрия бошлиқ насроний давлатлари ўртасида 1444 йил 10 ноябрь куни бугунги Болгариянинг Варна шаҳри яқинида ҳал қилувчи жанг бўлиб ўтди. Мазкур жанг амалда Болқонда кимнинг ҳукмронлиги ўрнатилиши масаласига нуқта қўйиб берди. «Дарё» бугунги мақолада мазкур муҳим аҳамиятга эга бўлган жанг ҳақида ҳикоя қилади.
Тарихий шароит
Усмонлининг таназзул давридан буён Мурод II ҳукмронлиги (1421–1444-йй; 1446–1451-йй) давригача Онадўли ва Болқонда тинимсиз қаршилик ҳаракатлари давом этмоқда эди. Усмонлини Болқондан узоқлаштириш ва у ерларни ўз ҳукми остига олишни истаган Венгрия Усмонлидаги ички зиддиятларни фурсат билиб, Варнани эгаллашни мақсад қилди. 1443 йилдан бошлаб Рим Папаси раҳнамолигида бутун христиан дунёсидан йиғилган салибчилар қўшини Варнани эгаллашга тайёргарлик кўра бошлади.
Усмонлида эса бу пайтда султон Мурод II ўғли Алоуддиннинг вафотидан сўнг, ғамга ботиб, давлат ишларидан узоқда бўлишни истаб, тахтни иккинчи ўғли Фотиҳ Султон МеҳметИига бўшатиб берган эди. Аммо бу пайтда ёши 12 да бўлган Меҳметни барча бирдек султон сифатида кўрмас эди. Унинг ашаддий рақиби Жондорли Ҳалил Пошо эди. 1443 йилда тахтда ҳамон Мурод II ўтирган пайтда салибчилар ва Усмонли ўртасида жанг бўлиб ўтди ва бу жангда Усмонли бир қатор мағлубиятларга учради.
Бу салибчиларга Усмонлини Болқондан сиқиб чиқариш имкони пайдо бўлганидан дарак берар эди. Шундай шароитда Онадўлидаги Караман ўғуллари Усмонлига қарши исён кўтарди. Султон Мурод эса салибчилар билан сулҳ шартномаси имзолаш йўлларини қидирди ва икки ўртада Сегединда сулҳ имзоланди. Сулҳга кўра икки томон ўн йиллик тинчликка эришиши керак эди.
Ҳам Караман ўғуллари ҳам салибчилар билан сулҳга эришганига ишонган Султон Мурод II 1444 йилнинг август ойида тахтни ўғли Меҳмет II га топширди. Янги султоннинг ёшлигидан ва тажрибасизлигидан фойдаланган салибчилар Усмонлига қарши буюк иттифоқ тузиб, Варнага юришга қарор қилди.
Томонларнинг кучлари
Салибчилар қўшини тўрт ҳукмдор-қўмондон бошчилигида Варнага етиб келди. Улар Венгрия, Польша ва Хорватия қироли Владислав III, венгриялик қўмондон Янош Ҳуняди, кардинал Жулиан Чезарини, Валахия князи Влад Дракулалар эди. Салибчилар қўшинининг умумий сони турли манбаларда турлича келади. Улар орасида 16 мингдан 24 минггача деган рақамлар энг кўп ишлатиладиганидир.
Усмонли қўшинига эса Жондорли Ҳалил Пошонинг илтимосига биноан тахтдан кетган собиқ султон Мурод II қўмондонлик қилади. Бу эса Усмонли қўшинининг руҳиятини кўтаришга хизмат қилади. Усмонли қўшинининг сони борасида ҳам турли рақамлар келтирилади. Энг кенг тарқалган маълумотларга кўра уларнинг умумий сони 40–60 минг атрофида бўлган эди.
Жангнинг бориши
Шундай қилиб, 1444 йилнинг 10 ноябрь тонгида икки қўшин Варна яқинида бир-бирига рўбарў бўлди. Икки қўшин ҳам ҳужумга ўтмасдан бир-бирини назорат қилиш билан бир неча соат кутиб қолди. Илк ҳужумни Усмонлининг олти минг отлиқ сипоҳилар қўшини венгерларнинг ўнг қанотига ўқ ёғдириш билан бошлади. Отлиқлар текисликка тушиши билан де Франко Таллочи ҳужум қилишни буюрди. Бу ҳужумда венгерларнинг қўли баланд келди.
Ушбу ҳужум ортидан Румели бирликлари орасида бўлган Шаҳобиддин Пошонинг отлиқлари Ҳунядининг ҳужумига қарши чиқди. Довуд Бей ўзини орқага чекинаётгандек қилиб кўрсатиб, ортидан унинг устига келган Нагиварад епископининг полкини йўқ қилди. Аммо Онадўли бўлинмаси жиддий талафот кўрди ва Қорача Бей жанг пайтида ҳалок бўлди.
Румели бирликларида ҳам парокандалик бошланди. Шундан кейин, Мурод II ўз кучларини сафарбар қилди. Улар кучли қаршилик қила олмади ва парокандаликка қараб кетди. Подшоҳнинг ёнида эса оз миқдорда яничари бирликлари қолди. Бундай вазият қаршисида Султон Мурод чекинишга мажбур бўлаёзган эди. Аммо қўмондонларидан Дойи Қорача Бейнинг даъвати билан жанг майдонида қолди. Бу эса жангнинг боришини ўзгартирди. Подшоҳ яничарлар ҳимоясига олинди.
Султон Муроднинг кам сонли одам билан қолганини кўрган Венгер қироли Владислав ёнидаги 500 отли бирлиги билан унинг устига юрди. Яничарлардан ўтишнинг эса имкони бўлмади. Ўша ердаги хандақни кўрмай қолган қирол унга оти билан тушиб кетди ва атрофидаги яничарлар томонидан ўлдирилди. Ёнидаги бирлик ҳам қиличдан ўтказилди. Бу вазиятдан салибчилар қўшини парокандаликка юз тутди.
Салибчилар қўшиннинг орқасида аравалардан иборат баррикадалар қурган эди. Қочган салибчилар ушбу аравалар ортига беркиниб, тўплардан ўқ уза бошлади. Аммо бу қўшиннинг чекиниши учун вақтдан ютишдан бошқа нарсага хизмат қилмади. Қиролнинг ўлганини кўрган Ҳуняди Валахияга қараб чекинишга мажбур бўлди. Паника ҳолида қочиш пайтида кардинал Чезарини ҳам ҳалок бўлди. Майдонда қолган венгерларнинг сони 7–8 мингни ташкил этарди. Усмонли томонидан ҳам шунча йўқотиш бўлгани айтилди.
Бир қатор Усмонли бейлари ҳам жанг майдонида шаҳид бўлган эди. Жангдаги ғалаба ҳақида қўшни мусулмон диёрларига зафарномалар жўнатилди. Шундай қилиб, жанг Усмонли қўшининг ғалабаси билан якунланди.
Жанг оқибатлари
Жангнинг сиёсий оқибатлари диққатга сазовордир. Биринчидан, мазкур жангдаги ғалаба Султон Муродга ички сиёсатда қайтадан куч қозонишига имкон берди. Иккинчидан, ушбу жангдан кейин Усмонлининг Европадан чиқариб юборилиши имконсиз экани ойдинлашди. Учинчидан, Болқонда туркларнинг ҳукмронлиги мустаҳкамланди. Тўртинчидан, Болгария ва Мора Усмонли таркибига кирди.
Шунингдек, қирол Владиславнинг ўлимидан сўнг Польша тахти уч йил давомида бўш турди. Венгрияда эса ёш Ладислав Постум тахтга ўтирди. Унга регент сифатида эса Ҳуняди тайинланди. Ўз номини оқлаш ва Варнадаги мағлубият учун ўч олишни истаган Ҳуняди 1448 йили Косовада Усмонлига қарши навбатдаги салиб юриши қилишга уриниб кўрди ва қақшатқич мағлубиятга учради. Шундан сўнг бошқа салиб юришлари амалга оширилмади. Болқонда назоратни тўлиқ қўлга олган Усмонли 1453 йилда Константинополни фатҳ этишга эришди.
Жаҳонгир Остонов тайёрлади.
Изоҳ (0)