Қорабоғдаги уруш, афтидан, тугади. Пашинян радикал йўқотишларга рози бўлди, минтақага Россия тинчликпарварлари киритилади, Ереванда норозилик намойишлари бошланган

Арманистон ва Озарбайжон Россия воситачилигида 10 ноябрга ўтар кечасидан бошлаб Тоғли Қорабоғда урушни тугатишга келишиб олди, деб ёзади Meduza. Битим видеоалоқа орқали Россия ва Озарбайжон президентлари Владимир Путин ва Илҳом Алиев томонидан имзоланди; Арманистон бош вазири Никол Пашинян қатнашмади. Аммо келишув ҳақида биринчи бўлиб айнан Пашинян хабар берди: у Facebook’да «ҳарбий вазиятни чуқур таҳлил қилиш натижасида… ва юзага келган ҳолатда бу энг яхши қарор эканлигига ишонган ҳолда» келишувга рози бўлганини ёзди.

Арманистон кучлари учун ҳақиқатда оғир бўлган «ҳарбий вазият таҳлили» ва шартнома матни у де-факто (амалда) тан олинмаган республикани қутқариши мумкинлигини кўрсатмоқда. Путин битим «ҳамма учун фойдали бўлиши»ни айтди.

Шартноманинг асосий бандлари:

• Чегаралар туташган ҳудудга Россия тинчликпарварлари киритилади (булар — ўқотар қурол билан қуролланган 1960 нафар ҳарбий хизматчи, 90 та бронетранспортёр, 380 та автомобиль ва махсус техника).
• Арманистон Қорабоғи жисмонан мавжуд бўлишдан тўхтамайди, аммо унинг бўлғуси мақоми шартномада умуман тилга олинмаган.
• Арманистон собиқ иттифоқ даврида Тоғли Қорабоғ вилояти таркибига кирмаган ва ўзи 1990 йиллар бошида эгаллаб олган ҳудудларни Озарбайжон назорати остига қайтариши керак. Ҳозирча Арманистон кучлари эгаллаб турган бу ҳудудлар Озарбайжонга 15 ноябрдан 1 декабргача бўлган муддатда топширилиши керак.
• Тан олинмаган Тоғли Қорабоғ Республикаси ҳудуди 2020 йилдаги уруш чоғида Озарбайжон қўшинлари томонидан эгалланган ҳудудлар ҳисобига қисқаради. Бошқа бир қатор туманлардан ташқари, арманлар Қорабоғдаги (стратегик ва рамзий маънолардаги) асосий шаҳарлардан бири Шушудан ажралади, у озарбайжонликлар томонидан 7—9 ноябрь кунлари эгалланган эди.
• Арманистон Қорабоғининг Шушудан 10 км масофада жойлашган пойтахти — Степанакерт арманлар назорати остида қолади. У Арманистон билан йўлак орқали (Лачин йўлаги) боғланади, уни ҳам Россия тинчликпарварлари қўриқлайди.
• Бунинг эвазига Озарбайжон Нахичеван вилоятида Россия томонидан қўриқланадиган худди шундай йўлакни қўлга киритади, у Озарбайжоннинг асосий ҳудудидан Арманистон ҳудуди томонидан ажратиб қўйилган ўз эксклавига олиб оради.
• Томонлар бутун ҳудудга қочоқлар қайтиб кела олиши ҳақида келишиб олди; Озарбайжон ҳудудлари Бокуга қайтариб берилаётганини ҳисобга олганда, гап озарбайжонликларни Қорабоғнинг Арманистон қисмига қайтариш ҳақида бормоқда; Қорабоғда 1990 йиллардаги урушгача озарбайжонлик озчиликлар яшарди. Қайтариш жараёни БМТ иштирокида бўлиб ўтиши керак.
• «Тинчликпарвар кучлар маркази» тузилади, унинг фаолиятида, Алиевнинг айтишича, Озарбайжоннинг асосий иттифоқдоши — Туркия иштирок этади. Келишувни тайёрлашда Анқара иштирок этганидан дарак берувчи нарса шуки, Қорабоғдаги урушнинг якуни яқинлашиб қолгани ҳақидаги илк миш-мишлар айнан Туркияда пайдо бўла бошлади.
• Арманистон анклави Қорабоғда қандай ҳуқуқлар асосида мавжуд бўлиши шартнома матнидан маълум эмас. Алиевнинг айтишича, у «уларга (арманларга) мухториятни таклиф қилган, аммо улар мустақилликни хоҳлаган». «Энди нима дейсан, Пашинян?» — деб сўради у ўзининг халққа мурожаатида. «Қорабоғ — бизники!» — дея нутқини якунлади у.
• Келишув беш йил муддатга тузилди (узайтириш имконияти билан, агар томонлардан ҳеч қайсиси шартномадан чиқишини эълон қилмаса).

Пашинян «фавқулодда оғриқли қарор» ҳақида эълон қилгач, Ереванда намойишлар бошланди. Шаҳар кўчаларига юзлаб намойишчилар чиқиб, Арманистон ҳукумати биноси ёнида тўпланди ва қўриқчилар занжирини ёриб ўтиб, ичкарига бостириб кирди, деразаларни синдирди ва ички хоналарни ағдар-тўнтар қилди. Намойиш иштирокчилари бош вазирга қарата ҳақоратлар айтиб, шундан сўнг унинг уйига қараб йўл олди. Норозилик акциялари чоғида Арманистон парламенти спикери дўппосланган. Telegram-каналлар Ереван аҳолисини шаҳар кўчаларига чиқишга чақирмоқда. Аввалроқ Арманистоннинг 17 та мухолифатчи партияси Пашинян ўз хоҳишига кўра истеъфога чиқишини ва жанговар ҳаракатлар тугагунга қадар, ҳокимият муваққат бошқарув органига берилишини талаб қилган эди.

Шундай вазият давом этаётган бир пайтда Арманистондаги манбалар ва Озарбайжон президенти Алиев Пашинян сўнгги лаҳзада гўёки уч томонлама баёнотни имзолашдан бош тортганини маълум қилди. Арманистонда кўпчилик фуқаролар «таслим бўлиш» қароридан норози эканлиги туфайли келиб чиққан сиёсий инқироз бошланганини ҳисобга олганда, бу имзо яқин келажакда қўйилиши-қўйилмаслиги номаълум. Кейинроқ Пашинян ўз Facebook’ида жонли эфирга чиқиб, унинг тинчлик шартномасини имзолашдан бошқа чораси бўлмаганини айтди. Тафсилотлар ҳақида яқин кунларда маълумот беришни ваъда қилди. Шунингдек, у Еревандаги тартибсизликлар иштирокчилари жавобгарликка тортилишини айтди.

Баъзи маълумотларга кўра, Россия тинчликпарварлари аллақачон Қорабоғга кирган, аммо бу хабар тасдиқлангани йўқ.