Колумбияни дипломсиз тарк этган шоира. Адабиёт бўйича Нобель мукофоти совриндори Луиза Глюк ҳақида

Бу йилги адабиёт бўйича Нобель мукофоти «ўзининг қатъий жозибаси билан индивидуал мавжудликни умумбашарий қила олган мукаммал шеърий овози учун» америкалик шоира ва эссенавис Луиза Глюкка насиб қилди. Ижодий фаолиятидан келиб чиққан ҳолда Глюк кўпинча автобиографик шоира сифатида тавсифланади. Унинг ёзганлари ҳиссий интенсивлиги ва шахсий тажрибалар ҳамда замонавий ҳаёт ҳақида мулоҳаза юритиш учун афсоналар, тарих ёки табиатга тез-тез мурожаат қилиш билан машҳурдир.

Ҳозирда Глюк Йел университетида ёрдамчи профессор бўлиб фаолият юритади ва Кембрижда яшайди. «Дарё» юксак мукофотга муносиб кўрилган ижодкорнинг ҳаёти ва ижоди тўғрисида ҳикоя қилади.

Луиза Глюк 1943 йил 22 апрелда Нью-Йоркда туғилган. Келиб чиқиши венгер яҳудийларига бориб тақаладиган Глюкнинг ота-бобоси Қўшма Штатларга кўчиб келди ва Нью-Йоркда озиқ-овқат дўконини юрита бошлади. Глюкнинг отаси оиланинг АҚШда туғилган илк аъзоси эди. Ижодкорлик Глюкнинг оиласи учун ёт эмас эди, унинг отаси ёшлигидан ёзувчи бўлишни орзу қилган эди. Глюк болалигиданоқ ота-онасидан қадимги юнон мифлари ва Жанна дъАрк воқеалари каби классик ҳикояларни эшитиб улғайди. У ёшлигидан шеърлар ёза бошлади.

Ўсмирлик даврида Глюк анорексия неврозига йўлиқди. Бу шоиранинг энг жўшқин ёшлик даврининг асосий муаммосига айланди. У ўзи ёзган иншолардан бирида касал даврида онасининг кўмагисиз мустақил ҳаракат қилиши учун чеккан машаққатларини тасвирлаб берди. Соғлиғи Глюкнинг коллежга кундузги талаба сифатида қабул қилинишига тўсқинлик қилди. Бунинг натижасида у Сара Лоуренс коллежида шеърият бўйича таҳсил ола бошлайди. Шоира ўзининг ижодкор бўлиб етишишида ушбу таълим муассасасининг алоҳида ўрин тутишини таъкидлайди.

Колумбияни дипломсиз тарк этган Глюк ўзини котибалик фаолиятида синаб кўрди. 1967 йилда шоира Чарльз Хертзга турмушга чиқди, бироқ бу никоҳ ажралиш билан якунланди. 1968 йилда Глюк ўзининг илк шеърий тўпламини нашр эттирди. Узоқ давом этган даволаниш жараёнларидан сўнг шоира 1971 йилдан Вермонтдаги Годдард коллежида шеъриятдан дарс беришни бошлади. 1975 йилда унинг иккинчи шеърий китоби – «Маршланддаги уй» нашрдан чиқди. Кўплаб танқидчилар бу китобни шоиранинг «ўзгача овозини кашф этган» муҳим қадам дея баҳолайди.

1980 йилда Глюкнинг Descending Figure номли учинчи тўплами нашр этилди ва у кенг жамоатчилик томонидан яхши кутиб олинди.  Худди шу йили ёнғин натижасида шоиранинг Вермонтдаги уйи харобага айланди, натижада у ўзининг барча мол-мулкларидан айрилди. Ушбу фожиадан сўнг Глюк кейинчалик унга мукофот олиб келган «Ахиллес зафари» (1985) асарида тўпланадиган шеърларни ёза бошлади.

Танқидчи Лиз Розенберг ўзининг The New York Times’га ёзган мақоласида  ушбу китобга Глюкнинг аввалги китобларига қараганда «аниқроқ, тозароқ ва ўткирроқ» дея таъриф берган эди. Яна бир танқидчи Питер Ститт The Georgia Review газетасида ёзган мақоласида «китоб Глюкнинг бизнинг замонамизнинг муҳим шоирларидан бири» эканини кўрсатди, дея таъкидлайди. Тўпламдан шоиранинг феминистик мадҳияга ўхшаб кетадиган машҳур Моck Оrange шеъри ҳам ўрин олган эди.

1985 йилда шоиранинг отаси вафот этди. Бу йўқотиш уни «Арарат» (1990) номли янги шеърлар тўпламини бошлашга ундади, тўпламнинг номи Ибтидо тошқини ҳақидаги ҳикоядаги тоғга ишора қилади. 2012 йилда The New York Times газетасида танқидчи Дуайт Гарнер бу китобни «сўнгги 25 йил ичида нашр этилган Америка шеъриятининг энг шафқатсиз ва қайғуга тўлган китоби», деб атайди.

Шу тариқа шоиранинг бир нечта шеърий тўпламлари бирин-кетин нашрдан чиқа бошлади. 1993 йилда Пулитцер мукофотига сазовор бўлиши Глюкнинг энг машҳур америкалик шоира сифатидаги обрўсини янада мустаҳкамлади. 1994 йилда у «Исбот ва назариялар: шеърият ҳақида иншолар» деб номланган иншолар тўпламини нашр эттирди. 2004 йилда шоира 2001 йил 11 сентябрь воқеаларига бағишланган шеърини ёзди.

Глюкнинг ижодий фаолияти кўплаб шарафларга сазовор бўлди.  Қўшма Штатлардаги шеърият учун бериладиган энг йирик мукофотлардан ташқари у Миллий санъат жамғармаси ва Гуггенхайм жамғармаси томонидан ажратиладиган кўплаб стипендияларга сазовор бўлди. Шоира Гриффин халқаро шеърият мукофотининг финалисти мақомига ҳам эришди.

Глюкнинг шеърлари Оксфорддаги Америка шеърияти китобига, Колумбия антологиясига ва бошқа кўплаб алманах ва антологияларга киритилди. Унинг ҳужжатлари, шу жумладан, қўлёзмалари, ёзишмалари ва бошқа материаллар Ел университетидаги Байнек ноёб китоб ва қўлёзмалар кутубхонасида сақланади.

Глюк ўзининг лингвистик аниқлик ва кескин оҳанг билан ёзилган лирик шеърлари билан машҳур. Шоир Крейг Морган Тейхер уни «сўзлари бекорга сарф қилинмайдиган» ижодкор, деб таърифлаган эди. Олим Лора Квинни эса сўзларни эҳтиёткорлик билан ишлатиши Глюкни шиддатли лирикани қадрлайдиган америкалик шоирлар қаторига қўшиб қўйганини таъкидлайди, Глюкнинг шеърлари камдан кам ҳолларда қофияга асосланиб, улар ритмга эришиш учун такрорлаш, қўшиш ва бошқа усулларга таянади.

Глюкнинг ижоди тематик жиҳатдан хилма-хил бўлса-да, олимлар ва танқидчилар унда устувор ўрин тутувчи бир нечта мавзуларни аниқлади. Глюк шеърияти травматизмга қаратилган, деб айтиш мумкин, чунки у бутун фаолияти давомида ўлим, йўқотиш, рад этиш, муносабатларнинг муваффақиятсизлиги, даволаниш ва янгиланишга уринишлар ҳақида ёзди.

Глюк психоанализнинг, шунингдек, болалигидан қадимги афсоналар, масаллар ва мифологияларни ўрганишининг ўз ижодига таъсирини таъкидлайди.

Дилбар Исматуллаева тайёрлади.