1916 йилнинг 29 июнь санасида илк Boeing самолёти ҳавога кўтарилди. «Дарё» ҳозирда бутун дунёни забт этган йирик авиаконструкторлик компаниясининг дастлабки муваффақияти ҳақида ҳикоя қилади.
«Ўзи етишган» авиаконструктор Уильям Эдвард Боинг 1881 йилда Детройтда, немис эмигрантлари оиласида туғилган. У аввалига Йел университетида ўқишни бошлаб, кейинчалик Сиэтлга кўчиб кетган ва у ерда отаси сингари ёғоч бизнеси билан шуғулланган. Боинг ўша пайтларда энди-энди юзага келаётган авиация соҳасига қаттиқ қизиқиб қолади ва биринчи марта 1910 йилда Лос-Анжелесда ўтказилган авиация ютуқлари намойишида қатнашиб, янада иштиёқи ортиб кетади.
Шунда у дўсти ҳарбий муҳандис Конрад Вестервельд билан бирга ўзининг конструкциясига кўра йиғиладиган самолётини ясашга қарор қилади. У ўзи ёғоч бизнеси билан шуғуллангани боис самолёт ясаш учун материаллардан камчилик сезмас эди (дастлабки самолётларнинг кўп қисми ёғочдан тайёрланган). Қолаверса, Сиэтл четидаги Унион кўли ёнидаги яқинларига тегишли қайиқ ясаш цехи ҳам ихтирочининг ихтиёрида бўлган.
Ўнинчи йилларда ҳали самолётлар учун аэродромлар бўлмаган. Авиаконструкторлар самолётларни сувдан учадиган ва сувга қўнадиган қилиб, яъни гидроплан тарзида лойиҳалашган. Чунки фақат йирик сув ҳавзаларигина учиш-қўниш учун мос шароитли очиқ майдонларни тақдим қила олган. Боинг ҳам ўзининг илк самолётини гидроплан тарзида лойиҳалаган ва унга B&W (Model-1) номини берган.
Бу шунчаки самолётни ясаган усталарнинг фамилияси, яъни Боинг ва Вестервельд (инглизчада бу фамилия “W” билан ёзилади) фамилияларининг биринчи ҳарфларидан иборат ном бўлган. Model-1 қанотлари узунлиги 15,85 метр, максимал юклама массаси 1 270 кг бўлган, ёғоч корпусли, икки кишилик, қўшқанотли самолёт бўлган. Самолётга 125 от кучига эга двигатель ўрнатилган бўлиб, у 121 км/соат максимал тезликка эриша олган. Крейсер тезлиги эса 108 км/соатни ташкил қилган.
Қайиқ ясаш цехида Model-1 ни йиғиб бўлгач, 29 июнь санасида уни амалий парвозда синаб кўриш учун Боинг профессионал учувчини таклиф қилади. Бироқ учувчи айтилган вақтга етиб келмаган. Шунда авиаконструктор Боинг иштиёқини ичига сиғдира олмай, учувчини кутмасдан штурвалга ўзи ўтиради ва самолётни ҳавога кўтаради. Ўзи йиққан илк самолётни ўзи биринчи бора парвозга олиб чиққан муҳандис синов парвозини жуда муваффақиятли бажариб, яна қайтиб кўлга қўнган.
Боинг ажойиб муҳандис бўлиш билан бирга, узоқни кўра оладиган бизнесмен ҳам эди ва у авиация соҳасининг истиқболини яхши тушунарди. Шу сабабли у ҳаваскор авиация билан чекланиб қолмасдан, келажакда самолётларни йиғиш ва сотиш билан шуғулланиши кўзда тутилган авиация компаниясига асос солган. Дастлабки пайтларда унинг фирмаси The Pacific Aero Products Company деб номланган. Унга Боинг ўз маблағлари ҳисобидан 100 минг АҚШ доллари миқдорида сармоя киритган ва самолётлар учун буюртмалар қабул қилишни бошлаган.
Ўша пайтларда Европада Биринчи жаҳон уруши бормоқда эди ва урушаётган тарафлар ушбу компанияга ҳарбий самолётларни буюртма қилиниши кутилган эди. Бироқ уруш кўп ўтмай якунланади ва энди кўпчилик Боинг самолётлари харидорсиз қолиб, фирмаси касодга учрайди деб ўйлашни бошлаган. Бироқ зеҳнли шахс бўлган Уильям Боинг самолётлар нафақат ҳарбий соҳада, балки бошқа мақсадларда, масалан, шаҳарлараро почта ташиш ёки йўловчи ташиш учун қўлланиши мумкинлигини кўрсатиб беради.
1917 йилда у компания номини The Boeing Company тарзида ўзгартириб, ҳозирда ҳаммамиз яхши танийдиган дунёдаги энг йирик авиация компаниясига асос солади. Ўша пайтда у 300 нафар ишчини иш билан таъминлаган эди. Дастлаб бу компанияга ҳарбий денгиз флоти томонидан 50 та гидросамолётга буюртма берилган. Бироқ кейинчалик бошқа буюртмалар тушмай қолгани учун компания инқирозга юз тута бошлаган. Моҳир муҳандис бўлиш билан бирга жуда зийрак раҳбар ҳамда ходимларининг ижтимоий аҳволи ҳақида ҳам қайғурадиган инсон бўлгани учун Уильям Боинг ўз компаниясини касодга учрамасдан оёқда туриб қолишини таъминлашнинг ажойиб йўлларини излаб топа олар эди.
У самолётга буюртмалар йўқ бўлган, яъни асосий ишдан даромад келмай турган пайтларда ишлаб чиқариш жараёнини ёғоч мебеллар тайёрлашга, қайиқ ясаб сотишга ва ҳатто кийим-кечак тикишга ҳам мослай оларди ва шу орқали ишчиларни мунтазам маош билан таъминлаб, корхонанинг потенциалини сақлаб турарди. Тез орада у почта фирмалари билан почтачи самолётларни етказиб бериш учун катта буюртма шартномасини тузишга муваффақ бўлади. 1919 йилда у илк бора Boeing Model-5 почтачи самолётида Канададан Сиэтлга хат ва бандеролларни элтиб беришни ташкиллайди ва шу орқали халқаро авиапочта замонасини ҳам бошлаб беради.
Энди ихтирочи асосий эътиборини фуқаро авиациясини барпо қилишга қаратади ва 1929 йилда уч моторли, Model-80 йўловчи самолётини сотувга чиқаради. 12 кишини жойлаштира оладиган мазкур самолёт, ҳозирда ҳам бутун дунё осмонини ва аэропортларини забт этиб келаётган минглаб Боинг самолётлари оиласининг энг каттаси, «бобоси» бўлган десак муболаға бўлмаса керак. Бу пайтга келиб Боингнинг Сиэтлдаги заводида 800 дан зиёд ишчи ишлаган ва компания самолётларни ясаб сотишдан ташқари, АҚШнинг йирик шаҳарларида аэропортлар, учувчиларни тайёрлайдиган ўқув марказлари ҳамда бошқа инфраструктура объектларини қуриш билан ҳам шуғулланган.
Кейинчалик, 1934 йилда Уильям Боинг ўз компаниясини ишончли қўлларга – шогирдларига топшириб, нафақага чиқиб кетди. У асос солган авиация гиганти эса бутун дунё осмонини забт этишни аллақачон бошлаб юборганди. Ҳатто Иккинчи жаҳон уруши бошланиб, ҳарбий самолётларга талаб кескин ортиб кетган пайтда ҳам Боинг ўз заводига қисқа муддатга қайтган холос. Барчаси ишончли қўлларда эканига амин бўлгач, бошқарувга аралашмаслик ва «ақллилик қилиб» ҳаммани жиғига тегмаслик учун корхонадан яна тезда кетган. Умрининг қолган қисмини эса зотдор отларни парваришлаш билан ўтказган.
Ҳозирда Боинг заводи йилига юзлаб самолётларни буюртмачиларга етказиб бермоқда. Унинг айниқса, 747, 737 ва 767 моделлари кўплаб авиакомпанияларда авиапаркнинг асосини ташкил қилади. Boeing 787-Dreamliner эса ҳозирги пайт авиация соҳасидаги энг илғор замонавий модель ҳисобланади.
Изоҳ (0)