6 январь – Франция тарихидаги энг машҳур шахслардан бири Жанна д’Арк таваллуд топган сана ҳисобланади. Шу муносабат билан «Дарё» колумнисти Жаҳонгир Остонов ушбу сирли шахс ҳақида ҳикоя қилади.
Франция ҳамда Англия ўртасида XIV–XV асрлар давомида бўлиб ўтган «Юз йиллик уруш»нинг марказий шахсларидан бири сифатида талқин қилинадиган Жанна д’Арк 1412 йилнинг 6 январь куни Франциянинг ўша пайтдаги Бар графлигида жойлашган Домрéмй ла Пуcелле қишлоғида таваллуд топган. Айни уруш қизиган пайтда туғилган Жанна урушда қатнашиб, Орлеан шаҳрининг инглизлардан озод қилинишида катта ҳисса қўшгани сабабли «Орлеан қизи» лақабини олган. Аммо инглизларга ушлаб берилган Жанна д’Арк черковнинг инквизиция суди ҳукми билан 1431 йил 30 май куни ўтда ёқилган.
Узоқ вақт давомида ҳеч кимнинг эсига келмаган қаҳрамон қиз тарихчи Жул Мишелетнинг саъй-ҳаракатлари эвазига фанга киритилди ва машҳур бўлиб кетди. Хўш, Жанна д’Арк ҳақиқатда ким? У Франция тарихчилигида қачондан ўрганила бошланган? У ҳақда тарқалган афсоналар қанчалик тўғри? Қуйидаги мақолада «Орлеан қизи» ҳақида тарқалган саккиз ёлғон ҳақида сўз юритамиз.
Камбағал чўпон қиз
Жаннанинг отаси ер эгаси бўлган, ўзининг уй ҳайвонлари, тўрт хонадан иборат тошдан қурилган шахсий уйи бўлган. Жанна ётоғига эга бўлган. Ўша пайтда бу катта нарса ҳисобланган. Бундан ташқари, Жаннанинг отаси қишлоқ раиси ҳам бўлган. Кўрганимиздек, у камбағал чўпон қиз эмас, ўша пайтдаги қишлоқ оқсуякларидан бўлган.
Сохта бокира
Жанна д’Арк бокира ёки бокира эмаслиги борасида баҳслар бўлган. Баъзи маълумотларда унинг ёшлигида инглиз аскарлари томонидан зўрлангани ва шундан кейин инглизларга нисбатан нафрати кучайиб кетгани ҳақида сўз боради. Баъзи фильмларда ҳам бу афсонадан фойдаланилган. Аммо Жанна д’Арк ҳақиқатда бокира бўлган. Унинг бокиралиги икки марта текширилган. Биринчиси, 1429 йилда Франция қироли Шарл VII ҳузурига ташриф буюрган пайтда бўлса, иккинчиси Руанда тергов жараёнида эди. 13 ёшидан бошлаб инглизларни Франция тупроқларидан ҳайдаб чиқармагунча бокиралигини йўқотмасликка қарор қилган. Шу сабабдан ота-онаси тарафидан таклиф қилинган йигитга турмушга чиқишдан бош тортган.
Қиролнинг ўгай синглиси
Бундай ёлғон тарқалишига сабаб XIX аср бошларида ижод қилган француз ёзувчиси Пьер Казе томонидан тўқиб чиқарилган қуйидаги маълумотдир. Эмишки, қирол Шарл VII Жаннага армияни ишониб топширишига сабаб уларнинг ўгай ака-сингил экани. Жанна қиролича Изабелле де Бавиернинг Орлеан герцоги, қирол Шарл V нинг укасидан орттирган ғайримашру қизи. Маҳаллий халқни урушга жалб қилиш учун Жанна қирол томнидан қўллаб-қувватланган, деган қарашни илгари сурган ва мазкур маълумот шу пайтгача мавжуд фактларга қарама-қарши қўйиб келинади. Аслида эса бу шунчаки хаёлот маҳсулидир.
Инглизлар томонидан асир олинган
Ёш қаҳрамон инглизлар қўлига тўсатдан тушиб қолмаган. Уни французларнинг ўзи, инглизлар билан ҳамкорлик қилаётганлар ушлаб берган. 1430 йилда Компен шаҳрида бургундиялик отбоқар ушлаб олади ва хўжайинига олиб боради. Лигни графи бўлган хўжайини эса Англия қиролига 10 минг фунт стерлинг эвазига сотиб юборган. Шунингдек, унинг жазоланишини ҳам французларнинг ўзи уюштирган. Унинг ишида қатнашган юзлаб эксперт ва юристлар ичидан фақатгина етти нафари инглизлардан бўлган. Аксарияти нормандиялик ва парижлик французлар бўлган. Суд иши эса нормандлар ва инглизларга хайрихоҳ епископ Пьер Кошон томонидан олиб борилган.
Гулханда куйдирилишидан олдин алмаштирилган
Бу қарашга мувофиқ 1431 йилда гулханда Жанна эмас, бошқа биров куйдириб юборилган. Аммо уни бир зум ҳам кўздан қочирмаган қўриқчилар олдида бу имконсиз эди. Қизиғи у қайта тирилгани ҳақидаги афсоналардир. Уларга кўра Жанна доим қайтадан пайдо бўлаверади. Ҳатто XV асрнинг биринчи ярмида Жанна дез Армуаз исмли аёл ўзини Жанна д’Арк қилиб кўрсатиб юрган. Унга ўхшаб кийиниб, қурол-аслаҳа билан отда юрган. Ҳатто 1439 йилда Орлеан халқи уни олқишлар билан кутиб олган. Қирол ҳам уни қабул қилган. Бироқ охирида халқ олдида сазойи қилинган. Ундан бошқа «Жанна»ларнинг тақдири ҳам деярли бир хил якун топган.
Муқаддас буюмлари
Одатда унга тегишли экани айтиладиган буюмлар – қурол-яроғ, дубулға ва қилични ташкил этади. Бу буюмлар Жанна шахси машҳурлашган XIX асрда хаёлот маҳсули сифатида қайтадан ясалган. Охирги пайтларда унинг хоки сақланган дея ҳисобланган идиш топилгани айтилади. Аммо идишда милоддан аввалги VII–III асрларга тегишли мисрлик аёлнинг мўмиёланган жасади қолдиқлари экани исботланган. Ҳозирча Жанна д’Аркнинг хоки топилгани фанга маълум эмас. Чунки Жанна тириклайин ёқиб юборилган, кули Сена дарёсига оқизилган. Гулхан ёқилган жойни инглизлар тозалаб ташлаган.
Жаннанинг узуги
2016 йилдан буён Пуй ду Фоу қасрида Жаннага тегишли узук сақланаётгани айтиб келинади. Бу узукни унга отаси ҳадя қилган. Узукда «Жесус-Мариа» ёзуви туширилган бўлиб, бир вақтнинг ўзида асровчи тумор вазифасини ҳам ўтагани суд иши ҳужжатларида сақланиб қолган. Аммо узук ҳақиқийми деган саволга ҳали-ҳануз аниқ жавоб олинмаган. Чунки узук XV асрдан ХХ асргача қўлдан қўлга ўтиб юргани, шубҳасиз. Саволга жавоб топиш учун эса жуда кўп тер тўкишга тўғри келади.
Франциянинг кекса авлиёси
Кўпчилик Жанна муқаддас авлиё даражасига кўтарилиши тарихини жуда узоққа тақайди. Аммо унинг муқаддаслаштирилиши ХХ асргагина бориб тақалади. 1920 йилда, ўлимидан 500 йил кейин Жанна д’Арк Франциянинг муқаддас авлиёлари қаторига қўшилиб, муқаддаслаштирилган. Папа Пий Х маросим давомида Франция байроғини қучоқлаганча ўтирган. Ўшанда айни дунёвийлик ҳақида тинмай гапирилаётган пайтда черков Франция тақдири черков тақдири билан чамбарчас боғлиқ эканини яна бир бор эслатди.
Изоҳ (0)