• Профилга Кириш
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
O'zbekcha
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
    • USD12634.34
    • RUB162.37
    • EUR14821.34
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Тошкентда
      +30°C
      • Андижон
      • Қарши
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Фарғона
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Термиз
      • Наманган
      • Тошкент
      • Навоий
      • Тошкент вил
      • Нукус
      • Урганч
    • Daryo
      • Интернет-нашр
      • Таҳририят
      • Алоқа маълумотлари
      • Фойдаланиш шартлари
      • Махфийлик сиёсати
      • Янгиликлар архиви
    • Реклама
    • Ижтимоий тармоқлар
      • Instagram | Расмий
      • Instagram | Лайфстайл
      • Instagram | Спорт
      • Facebook | Расмий
      • OK | Расмий
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Рус тилида
      • YouTube | Daryo Глобал
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • Ўзбекистон
      • Бошқалар
      • Навоий
      • Тошкент вилояти
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Қашқадарё
      • Сурхондарё
      • Хоразм
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Наманган
      • Фарғона
      • Aндижон
      • Қорақалпоғистон
      • Тошкент ш.
      • Меҳридарё
      • Об-ҳаво
    • Марказий Осиё
      • Ўзбекистон (Маҳаллий)
      • Афгонистон
      • Қирғизистон
      • Қозоғистон
      • Туркманистон
      • Тожикистон
    • Дунё
    • Пул
      • Бизнес
      • Иқтисодиёт
      • Молия
      • Крипто
    • Маданият
      • Кино
      • Китоб
      • Мусиқа
      • Шоу-бизнес
    • Лайфстайл
      • Аёллар саҳифаси
        • Фарзанд
        • Гўзаллик
        • Карьера
        • Маслаҳатлар
        • Мода
        • Рецептлар
      • Технологиялар
        • Архитектура
        • Гаджетлар
        • Илм-фан
        • Коинот
        • Медиа
      • Авто
      • Қўзиқорин
      • Саёҳат
      • Саломатлик
      • Таълим
        • Абитуриент
        • Инглиз тилини ўрганамиз!
    • Спорт
      • Футбол
      • UFC
      • Бокс
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Коинот

    Хўш, қани улар? Бу коинотда Ерда бошқа жойларда ҳаёт борми, йўқми?

    Одамзот коинотни анчадан буён кузатади. Қадимги мунажжимлардан бошлаб энг замонавий космик расадхоналаргача бўлган фазовий кузатувларимиз бизга коинот ҳақида жуда кўп билимларни тақдим этган. Бироқ коинотда ҳозирги энг тараққий этган илмий технологияларимиз ҳам тагига ета олмаётган сир-асрорлар борки, мақолада уларнинг энг асосийлари ҳақида тўхталиб ўтмоқчимиз.

    Фото: Google Photos

    Фото: Google Photos

    1. Қуёшдан 50 астрономик бирлик масофасида, яъни Койпер белбоғи тугайдиган жойда нима сабабдандир йирик объектлар сони кескин ортади. Ўша жойда бундай йирик объектлар сони 50 астрономик бирликдан аввалгидан тахминан 2 марта кўпаяди. Бунинг астрономлар тушунтириб бера оладиган тайинли изоҳи йўқ. Мантиқан қаралганда, Қуёшдан бу қадар олислашганда фазода осмон жисмлари сони сийраклашиб, уларнинг ўлчами ҳам кичиклашиши керак. Лекин биз айтган мисол бу мантиққа тўғри келмайди.

    2. Қуёш тожининг қизиши. Бу, ҳақиқатан ҳам, кўп йиллардан бери энг ўткир астрофизикларни ҳам ўйлантириб келаётган феномендир. Чунки Қуёш тожи Қуёш сиртидан ташқарига чиққан, қайноқ плазма билан тўлдирилган соҳа бўлиб, лекин негадир айнан тож ҳарорати миллионлаб даражагача қизийди. Ваҳоланки, Қуёш сиртининг ўзида ҳарорат 6000 даража атрофида холос. Албатта, олимларда Қуёш тожидаги магнитодинамика шундай жараёнга сабаб бўлиши ҳақида умумий тушунчаларга эгалар. Бироқ феноменнинг моҳияти ҳануз илм-фандан панада қолиб келмоқда.

    3. Ферми шишлари – нисбатан яқинда (2010 йилда) очилган космик ҳодисот бўлиб, ўшанда FERMI/LAT расадхонаси галактикамизнинг юқорироғида жойлашган ғалати структураларни қайд этган эди. Ушбу структура ўзидан гамма ва рентген нурлари таратади. Лекин бу объект ўзи нима экани, қандай тузилгани ва ўзини қандай тутишини ҳеч қандай илмий назария айтиб бера олмаяпти. Афтидан, бу бизнинг галактикамиздаги қора туйнукнинг бир замонлар ён-атрофдаги бошқа галактикаларга қилган таъсири маҳсули бўлса керак. Бизда шу каби тахминлар бор, холос.

    4. Ферми парадокси – хўш, қани улар? Бу коинотда Ерда бошқа жойларда ҳаёт борми ёки йўқми деган саволни ўртага ташловчи парадоксдир. Унга кўра, коинотда аниқланган ҳозирги фанга маълум триллионлаб галактикалардаги миллиардлаб юлдузлардан атиги 0,001% қисмида Ерга ўхшаш шароитларга эга сайёра бўлиб, ундан атиги 0,001% қисмида ҳаёт бўлганида ҳам ва ундан атиги 0,001% қисмида ҳаёт онгли мавжудотлар даражасигача ривожланган бўлган тақдирда ҳозирда биз коинотда камида юзлаб ўзга сайёраликларга дуч келган бўлардик. Лекин уларни шу чоғгача кўрмадик, пайқамадик. Хўш, улар қаерда? Ушбу савол, шубҳасизки, нафақат астрономлар учун, балки барча учун ҳам бирдек қизиқ синоат бўлса керак.

    5. Мавҳум материя ва мавҳум энергия. Бу масала нафақат замонавий астрономиянинг, балки бутун бошли физиканинг энг марказий масалаларидан биридир. Биз ҳозирда қўлимиз билан ушлаб, кўзимиз билан кўриб, ҳис қила оладиган материя коинотда атиги 5% улушни ташкил қилади, холос. Қолган 95% коинот моддаси эса олимлар нималигини била олмаётган сирли ва мавҳум материя ҳамда мавҳум энергиядан иборат. Жаҳоннинг энг етакчи илмий даргоҳларида олимлар айнан шу икки феноменни «тутиш», «пайқаш» устида изланмоқдалар. Бироқ унинг сирини ҳозирча ҳеч ким очолмади.

    6. Ўта янгилар қандай портлайди? Юлдуз ҳаётининг сўнги босқичида коллапсга учраб, ўта янги сифатида портлайди. Бу жараённинг назарий асосларини астрофизиклар нисбатан яхши билишади, бироқ коллапс айнан қачон ва қайси босқичда тўхтаб, фавқулодда кучли портлашга айланишини тушунишга фан ҳамон ожиздир. Айтишларича, сўнги ойларда эълон қилинган илмий мақолалардан бирида олимлар бунинг тагига етишганини эълон қилинганмиш. Агар бу рост бўлса, демак, коинот сирлари биттага камайди деб ҳисоблашимиз мумкин.

    7. Гамма-чақнашлари табиати. Гамма чақнашларида коинотга бир неча лаҳза ёки кўпи билан бир неча соат ичида шу даражада катта миқдорда энергия сочилиб тарқалиб кетадики, ушбу энергия миқдори Қуёш бутун умр ишлаб чиқарган энергия миқдоридан ҳам ортиқ бўлади. Бундай ўта кучли гамма чақнаш энергия нурланишларини қаердан олиши механизмининг сири номаълум.

    8. Модда-антимодда асимметрияси. Физикадан бохабар одамлар билишса керак, табиатда барча заррачага заряд ишораси қарама-қарши бўлган антизарра тўғри келади. Масалан, манфий зарядли электроннинг мусбат зарядга эга позитрон номли симметрик жуфти бор. Бироқ коинотда бизга таниш оддий антимоддадан кўра кўпроқдир. Яъни уларнинг ўзаро пропорсиясида оддий модда кўплик қилади ва симметрия яққол бузилади. Балки коинотнинг бизга номаълум узоқ сарҳадларида фақат антимоддадан тузилган материя (юлдуз, сайёра ва ҳоказо) тиқилиб ётгандир. Лекин бу савол замонавий субатом зарралар физикасидан тортиб астрофизикагача узоқ йиллардан бери ҳам ечимини кутаётган сирлар сирасида қолиб келмоқда.

    9. Пульсарларнинг магнитосфераси. Пульсарларнинг радиотўлқин таратиши моделлари ҳали ҳам аниқланмаган. Пульсарлар кашф этилган ўша 1968 йил, яъни деярли 50 йилдан буён олимлар ушбу радиотўлқинлар манбаси нимада эканини билолмай хунобдирлар.

    10. Хаббл аномалияси. Хаббл қонунига биноан, биздан тенг масофада узоқда жойлашган турли галактикаларнинг биздан узоқлашиш тезлиги ҳам бир хил бўлиши керак. Яъни бундай галактикалар тахминан тенг қизилга силжиш қийматига эга бўлиши лозим. Бироқ кўплаб галактикаларнинг биздан қочиш тезлиги бу қонунга бўйсунмайди. Уларнинг ҳаракати таҳлил қилинса, тезликка таъсир қилувчи ва биздан панада бўлган яна нимадир борлиги маълум бўлади. Бу «нимадир» биздан 65 парсек масофада жойлашгани маълум. Олимлар унга ҳатто ном ҳам топиб қўйишган - «Буюк аттрактор». Лекин бу «буюк зоти олийларининг» ўзи нима эканини ҳеч ким билмайди. Биладиганимиз шуки, у ўзига яқин галактикаларни қочиб кетишига йўл қўймай, уларнинг ҳаракатини секинлаштирмоқда.

    Биз коинотга оид бўлган ва ҳозирги замон фани учун ҳам сир бўлиб қолаётган айрим муҳим асрорлар билан танишдик, холос. Ваҳоланки, коинотда сир-синоат аслида бундан-да кўп...

    Музаффар Қосимов тайёрлади

    05.11.2019, 13:43   Изоҳ (0)   29689
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Изоҳ (0)

    Кириш
    Жавоб қолдиринг Бекор қилиш

    Мавзуга доир

    Ерга йирик астероид яқинлашмоқда. У энг хавфли коинот объектлари рўйхатидан ўрин олган

    19.10.2019, 12:53

    Тарихда илк бор икки нафар аёл бир вақтнинг ўзида очиқ космосга чиқди

    19.10.2019, 10:51

    NASA Ойга учадиган астронавтлар учун мўлжалланган янги костюмни намойиш этди

    18.10.2019, 10:32

    NASA Алексей Леоновнинг вафоти ҳақида хабар бериш учун жонли трансляцияни узиб қўйди (видео)

    12.10.2019, 07:13

    Алексей Леонов — очиқ космосга чиққан биринчи инсон. Бу қандай бўлган эди? (видео)

    11.10.2019, 22:42

    Фото: Ойнинг 60 йил аввал суратга олинган орқа томони

    07.10.2019, 23:54
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Сизнинг муаммоингиз ечими


    Ипак Йўли Банкдан Tradeloan: халқаро битимларни молиялаштириш


    InfinBANK’дан VISA картаси энди Swoo Pay иловасида


    Beeline Uzbekistan ҳудудларда рақамли ривожланишни жадаллаштирмоқда


    Чиқим ва кирим: назорат сари илк қадам


    Kia Ўзбекистон бозорини эгалламоқда: 2025 йилнинг биринчи ярмида рекорд даражадаги сотувлар


    Centrum Air 25 июлдан Тошкент — Сеул тўғридан-тўғри рейсларини бошлайди 


    Ўзбекистон Миллий банки халқаро капитал бозорида 400 млн АҚШ долларлик облигацияларни муваффақиятли жойлаштирди


    Ичкаридан назар: Imzo фабрикаси қандай ишлайди?


    Нео Insurance — суғурта бозоридаги рақамли ўзгаришларнинг 2 йиллик натижаси 


    BI Sad’O Business лойиҳасида очиқ эшиклар куни бўлиб ўтди ва ЧИЛЛА акцияси бошланди


    Ипотекага хонадон, совға сифатида эса — омборхона!


    “КАФОЛАТ суғурта компанияси” АЖнинг молиявий барқарорлик рейтинги “Fitch Ratings” томонидан “Ижобий” прогнози билан “Б+” даражасида тасдиқланди


    Central Asian University RUR ва THE Impact Rankings 2025 халқаро рейтингларида ўз мавқеини мустаҳкамламоқда


    Туризмдаги трендлар 2025: Хитойда Марказий Осиёга – Қозоғистон, Ўзбекистон, Қирғизистонга қизиқиш ўсмоқда


    Ўзбекистонда янгиланган HAVAL H6 расман ишга туширилди

     

    Тавсия этамиз

    Кремль соясидаги жумбоқлар: сирли равишда вафот этган россиялик тадбиркор ва амалдорлар

    10 июл, 20:40

    Исроилнинг Ғазодаги қирғини ягона эмас: Инсоният тарихидаги энг йирик геноцидлар қандай содир бўлганди?

    10 июл, 19:12

    Patriot: Исроил воз кечган, Украина эса кўпроғига эга чиқишни истаётган ярим асpлик тизим ҳақида нималар маълум?

    8 июл, 20:45

    “Ўлим шарбати”: СССРда Сталиндан сўнг иккинчи қудратли шахс номи берилган қурол қандай пайдо бўлганди?

    6 июл, 15:23
     
     
     

    Сўнгги янгиликларга ўтиш

    Сунъий интеллект орқали ҳаётингизни осонлаштиришнинг 9 та усули

    Лайфстайл | 12 июл, 22:00

    Дональд Трамп Клублар ўртасидаги ЖЧ финалида қатнашади

    Спорт | 12 июл, 21:35

    АҚШда Facebook’да Трампга таҳдид қилган эркак қамоққа олинди

    Дунё | 12 июл, 21:35

    Шарфга ўралиб қолган раққоса, бедарак йўқолган бош вазир — ғайриоддий ва шубҳали тарзда ҳалок бўлган дунё машҳурлари

    Дунё | 12 июл, 21:16

    Кортни Кокс, Белла Ҳадид ва бошқалар: пластик операция қилдирганидан афсусланган Голливуд юлдузлари

    Кино | 12 июл, 20:35

    Ипотекага хонадон, совға сифатида эса — омборхона!

    Реклама | 12 июл, 19:30

    JW: Европа Иттифоқи Украинанинг йўқотилган ҳудудларини қайтариб олишидан манфаатдор эмас

    Дунё | 12 июл, 20:20
    Daryo About Us

    «Daryo» интернет-нашрининг (Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги (ЎзМАА, ҳозирги Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги) томонидан 13.03.2015 йил санасида 0944-сонли гувоҳнома билан оммавий ахборот воситаси сифатида рўйхатга олинган). Матнли материалларини тўлиқ кўчириш ёки қисман иқтибос келтиришга, шунингдек, фотографик, график, аудио- ва/ёки видеоматериалларидан фойдаланишга daryo.uz сайтига гиперҳавола мавжуд бўлган ва/ёки «Daryo» интернет-нашрининг муаллифлигини кўрсатувчи ёзув илова қилинган тақдирда йўл қўйилади. Чоп этиладиган баъзи маълумотлар 18 ёшга тўлмаган фойдаланувчиларга мўлжалланмаган бўлиши мумкин. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» МЧЖ, 2013–2025

    Ёш бўйича чеклов

    Хато топдингизми? Ctrl+Enter тугмаларини босинг

    • Фойдаланиш шартлари
    • Махфийлик сиёсати
    • Реклама
    Нимани қидирамиз?

    Sign In or Register

    Хуш келибсиз!

    Тизимга киринг ёки Рўйхатдан ўтинг.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Рўйхатдан ўтинг

    Рўйхатдан ўтганмисиз? Login.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Сизга парол электрон почта орқали юборилади.

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Матнда хато топдингизми?

    ×

    Раҳмат. Биз сизнинг хабарингизни олдик ва хатони имкон қадар тезроқ тузатамиз.