Фотомақола: ЖЧ—2022 нинг қуриб битказилган илк стадиони — «Ал-Жануб». У қатарликларга ярим миллиард доллардан ортиққа тушди

Қатарда 2022 йили бўлиб ўтадиган футбол бўйича Жаҳон Чемпионати тайёргарлиги ўзининг авж палласига кирган. Мазкур мақолада ЖЧ—2022 мусобақасининг диққатга сазовор иншоотларидан бири — «Ал-Жануб» ҳақида гаплашамиз.

2019 йилнинг баҳорида 2022 йилги Жаҳон Чемпионатига атаб қурилган стадионлардан бири — «Ал-Жануб» ишга тушди. Стадион ЖЧ—2022 гуруҳ босқичи ва чорак финал ўйинларини ўзида қабул қилади. Май ойида ушбу стадиондаги дастлабки ўйин ўтказилди, Қатар Кубоги финалида «Ад-Дуҳайл» жамоаси «Ас -Садд»ни мағлубиятга учратди.

Стадион муаллифи — асли ироқлик бўлган машҳур архитектор Заҳа Ҳадид. Лойиҳа 2013 йилда ишлаб чиқилган бўлиб, бу Ҳадиднинг сўнгги ишларидан бири бўлди. Орадан уч йил ўтиб у юрак хуружидан вафот этди. Унинг деярли барча лойиҳалари қатори, «Ал-Жануб» ҳам қийин, кенг қамровли ва жуда қимматга тушди. Қатар мазкур стадион қурилиши учун 575 миллион доллар сарфлади. Арена 40 минг мухлисни ўз бағрига сиғдира олади.

«Ал-Жануб» стадионининг томи ёпиладиган қилинди, бундан мақсад футболчи ва мухлисларни қуёшдан сақлаш

Стадион Қатар пойтахти Доҳадан 20 километр узқоликдаги Вакра шаҳрида қад ростлаган. Бу ернинг об-ҳавосини футбол ўйнаш учун қулай деб бўлмайди: ёзда ҳарорат 50 даражагача чиқади. Шу сабаб Жаҳон Чемпионати ёздан ноябрь—декабрь ойларига сурилди, қуёшдан сақланиш эса лоҳиялашнинг муҳим жиҳатларидан бири эди. Ечим эса суриладиган томлар бўлди. Уни Zaha Hadid Architects (ZHA) бюроси Schlaich Bergermann Partner инженерлик компанияси билан биргаликда яратди. Полимер билан қопланган арқонли тиргаклар керакли вақтда футбол майдони ва трибуна устини бутунлай ёпишга қодир.

Қиш ва баҳорда Қатарда қум бўронлари тез-тез содир бўлиб туради. Стадион ушбу ҳодисаларга тўлиқ тайёрлигини текшириш мақсадида унинг 3D-модели аэротрубада синаб кўрилди. Натижада у шамол босимини яхши ушлайдиган ва ҳудуд миллий анъаналарига мос тушадиган — силлиқ аэродинамик шаклни олди. Вакра Форс кўрфазида жойлашган бўлиб, унинг тарихи марварид ва балиқ овловчиликка чамбарчас боғлиқ. Шу сабаб, Заҳа арабларга хос бўлган дау қайиғидан илҳом олган.

Бундан ташқари, девор ва том қисмидаги қат-қатликларда қум барханларини кўриш мумкин. Шунингдек, унинг оқ қатлами қуёш нурида тобланаётган чиғаноқни эслатади. Ташқари қисмидаги бронза ранг нақшли ойнавон эса қуёшдан асровчи панжара — машрабияга ўхшайди.

Қатарга қадар Ҳадид иккита стадион лойиҳасини яратган: бирини экология туфайли бекор қилишган, иккинчини эса пул ва дизайн сабаб

«Ал-Жануб»дан ташқари архитектор яна иккита стадион лойиҳаси билан шуғулланган — иккиси ҳам омадсиз чиққан.

Биринчиси Англиянинг Страуд шаҳри клуби «Форест Грин Роверс» учун эди. Буюртмачи архитектурада жамоанинг табиатга бўлган эҳтиёткорона муносабати акс этишини истаган. Тўлқин кўринишидаги иншоот бутунлай ёғочдан иборат бўлиши керак эди, бироқ шу ҳам етарли даражада «яшил» эмас деб ҳисобланди. 2019 йилнинг июлида Страуд туман кенгаши стадион шовқинли бўлиши ва ландшафтга таъсирини важ қилиб қурилишга қарши овоз берди.

ZHA компаниянинг яна бир лойиҳаси Токиода қабул қилинмади. Ҳадид Токио—2020 Олимпиадасининг асосий стадиони лойиҳасини ишлаб чиққанди, бироқ мусобақа бошланишидан беш йил аввал ҳукумат ундан воз кечди.

Биринчидан, стадион қурилишига кетадиган 2 миллиард доллар японларни қўрқитиб юборди. Иккинчидан кўпчиликка дизайн ёқмади. Интернетда уни робот-чангютгич ва унитазга ўхшатишди. Энг машҳур япон архитекторлари петиция ёзган ҳолда, лойиҳани «келажак авлод учун оғир юк» деб аташди. Бундан ташқари, кўпчиликни иншоот қуриладиган жой қониқтирмади. Стадионни Токио аҳолиси дам оладиган ва табиатдан баҳраманд бўладиган Мейдзи ибодатхонаси олдида қурмоқчи бўлишди.

Қатардаги қурилиш ҳам муаммолардан ҳоли бўлмади. Стадионнинг ташқи кўриниши кўпчиликка манзур келмади ва кўплаб баҳс-мунозараларга сабаб бўлди. Бундан ташқари, кўпчиликка Ҳадиднинг Яқин Шарқдаги нефть магнатлари билан ишлаши ёқмасди. Уни сиёсий ноаниқлик ва инсон ҳуқуқларини инобатга олмайдиган тузумларга шерикликда айблашар эди. Қатардаги Жаҳон Чемпионати иншоотлари қурилишида 100дан ортиқ ишчи-мигрантлар ҳалок бўлгани юзага чиқгач, Ҳадид бунга «Буни ўзгартириш менинг қўлимда эмас», дея шарҳ берди.

Шундан кейин беш йил ўтди, жанжаллар унутилди, Заҳа вафот эди, Қатардаги лойиҳа эса тамомланди. Бундай даражадаги стадионлар кўпинча кераксизга айланади, бироқ «Ал-Жануб» борасида Қатарнинг ўз режалари бор. ЖЧ—2022 дан кейин арена ўриндиқлари ечилади ва қайсидир ривожланаётган мамлакатга туҳфа қилинади.

«Sports.ru» материали асосида Нодирхон Ҳамидхонов тайёрлади.