• Профилга Кириш
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
O'zbekcha
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
    • USD12413.79
    • RUB154.86
    • EUR14468.27
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Тошкентда
      +24°C
      • Андижон
      • Қарши
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Фарғона
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Термиз
      • Наманган
      • Тошкент
      • Навоий
      • Тошкент вил
      • Нукус
      • Урганч
    • Daryo
      • Интернет-нашр
      • Таҳририят
      • Алоқа маълумотлари
      • Фойдаланиш шартлари
      • Махфийлик сиёсати
      • Янгиликлар архиви
    • Реклама
    • Ижтимоий тармоқлар
      • Instagram | Расмий
      • Instagram | Лайфстайл
      • Instagram | Спорт
      • Facebook | Расмий
      • OK | Расмий
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Рус тилида
      • YouTube | Daryo Глобал
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • Ўзбекистон
      • Бошқалар
      • Навоий
      • Тошкент вилояти
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Қашқадарё
      • Сурхондарё
      • Хоразм
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Наманган
      • Фарғона
      • Aндижон
      • Қорақалпоғистон
      • Тошкент ш.
      • Меҳридарё
      • Об-ҳаво
    • Марказий Осиё
      • Ўзбекистон (Маҳаллий)
      • Афгонистон
      • Қирғизистон
      • Қозоғистон
      • Туркманистон
      • Тожикистон
    • Дунё
    • Пул
      • Бизнес
      • Иқтисодиёт
      • Молия
      • Крипто
    • Маданият
      • Кино
      • Китоб
      • Мусиқа
      • Шоу-бизнес
    • Лайфстайл
      • Аёллар саҳифаси
        • Фарзанд
        • Гўзаллик
        • Карьера
        • Маслаҳатлар
        • Мода
        • Рецептлар
      • Технологиялар
        • Архитектура
        • Гаджетлар
        • Илм-фан
        • Коинот
        • Медиа
      • Авто
      • Қўзиқорин
      • Саёҳат
      • Саломатлик
      • Таълим
        • Абитуриент
        • Инглиз тилини ўрганамиз!
    • Спорт
      • Футбол
      • UFC
      • Бокс
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Ўзбекистон

    Сурхондарёда Окс Александрияси очилдими? У қандай аниқланди? Батафсил тушунтирамиз

    Кеча, 26 август куни Сурхондарёда катта археологик кашфиёт амалга оширилгани эълон қилинди. ОАВда чиққан хабарларга кўра, тарихий манбаларда тилга олинган, Александр Македонский томонидан асос солинган Окс Александрияси шаҳрининг харобалари аниқланган.

    Хабар атрофида ҳар хил тушунмовчиликлар келиб чиқди. Ушбу мақолада барча тушунмовчиликларга ойдинлик киритамиз, шунингдек, баъзи саволларга жавоб берамиз, жумладан: Окс Александрияси янги очилдими, ёки бу эски топилмами? харобалар айнан шу шаҳарга тегишлилиги қандай аниқланди? умуман, бу янгиликка ишонса бўладими?

    Фото: Sputnik

    Янги тарихий ёдгорлик очилдими?

    Йўқ. Сурхондарёда жойлашган Кампиртепа ёдгорлиги кўпдан бери маълум – у 1972 йили очилган. Бу ёдгорлик 6-синф Ўзбекистон тарихида, Кушон давлати ҳақидаги бўлимда тилга олинган ҳам. Дарвоқе, Кампиртепани очган археолог Эдвард Васильевич Ртвеладзенинг ўзи бўлади.

    1979 йилда Ўзбекистон санъатшунослик экспедицияси бошлаган археологик қазишма ишлари 1992 йилгача давом этиб, ёдгорликнинг асосан Кушон подшоси Канишка I даврига оид (тахминан милодий 100–123 йиллар) қисмини ўрганди.

    Шу билан бирга, Юнон-Бақтрия даврига оид тангалар топилиши шаҳар аслида эскироқ эканлигини кўрсатди. 1999 йили ташкил этилган Тохаристон археологик экспедицияси 2000 йилдан бошлаб ёдгорликнинг эллинистик даврга оид қисмини ўрганиб келмоқда. Бу тадқиқотлар давомида Кампиртепа милоддан аввалги IV аср иккинчи ярмида қурилган фрурион – мудофаа қалъаси эканлиги аниқланди. Кейинчалик қалъа меъморчилиги ва функциялари бир неча бор ўзгартирилиб, Кушон даврида карвонларга хизмат кўрсатувчи божхона ва савдо шаҳарчасига айланган.

    Ўрта Осиёда юнон шаҳарлари қандай пайдо бўлган?

    Эллинистик давр деганда жаҳон тарихида Александр Македонский (милоддан аввалги 356–323 йиллар) истилосидан сўнг бошланган давр тушунилади. Македонскийнинг юришлари натижасида бирлаштирилган, Европа жануби-шарқидан Ҳиндистонгача чўзилган ҳудудда ягона маданий ва сиёсий муҳит юзага келди: бу ерда юнонлар ҳукм сурар, улар ўз маданиятини бошқа халқларга ёяр, айни пайтда Шарқдан ҳам кўп нарса олар эди. Тарихчиликда бу глобаллашувнинг дастлабки мисоли сифатида кўрилади.

    Александр Македонскийнинг Доро III билан жанги акс эттирилган эллинистик девор сурати, Миср

    Ана шундай шароитда бутун Шарқда юнонлар томонидан юнонча анъаналар асосида кўплаб шаҳарлар, қалъалар ва истеҳкомлар қурилган. Бу ишни Александрнинг ўзи бошлаб берган – у эгаллаган ерларни қўриқлаш, бу ерга юнонларни жойлаштириш учун қалъалар ва шаҳарлар қура бошлаган. Жумладан, Сирдарё бўйида форс подшоси Кир II (милоддан аввалги 559–530 йилларда ҳукм сурган) томонидан қурилган Кирэсхата қалъасини қайта тиклаб, Александрия Эсхата деб номлагани айтилади (бу қалъа ҳозирги Хўжанд шаҳри ўрнида бўлгани тахмин қилинади). Шунингдек, Македонскийдан сўнг ҳокимиятга келган кўплаб юнон сулолаларидан бири – Селевкидлар вакили Антиох I (милоддан аввалги 324–261 йиллар) Амударё бўйида Антиохия Тармита шаҳрини қурган – унинг харобалари Эски Термиз деб номланади.

    Манбаларда, шунингдек, Александр Македонский Амударё бўйида Окс Александрияси номли шаҳар (ёки қалъа) қурдиргани айтилади.

    Окс Александрияси қаерда жойлашган?

    Жаҳон тарихчилигида Окс Александрияси локализацияси бўйича икки асосий тахмин мавжуд:

    1) Окс Александрияси кейинчалик Антиох I томонидан қайта қурилиб, Антиохия Тармита деб номланган, яъни бу иккиси бир шаҳардир. Агар бу тахмин рост бўлса, унинг харобалари Эски Термиз ёдгорлигида жойлашган (Термиз шаҳри яқинида);

    Эски Термиз.

    Эски Термиз.
    Фото: «Қирққиз»

    2) Афғонистоннинг Таҳор вилоятида, Амударёнинг жанубий соҳилида Ойхоним ёдгорлиги аниқланган. 1965–1978 йиллар орасида Француз археологик экспедицияси олиб борган қазишма ишлари давомида у ерда йирик эллинистик шаҳар очилган. Ҳозир кўпчилик тарихчилар Ойхонимни Окс Александрияси харобалари деб билади.

    Ойхонимдан топилган юнонча капитель – устуннинг юқори қисми.

    Ойхонимдан топилган юнонча капитель – устуннинг юқори қисми.
    Фото: Экспедиция материаллари

    2000 йилдан кейин олиб борилган қазишма ишларидан сўнг Кампиртепанинг эллинистик даврга оид қисми очилгач, ўзбек археологи Ртвеладзе учинчи версияни таклиф қилди. Унга кўра, Окс Александрияси харобалари Кампиртепада жойлашган.

    Энди асосий саволга келдик: олим қандай исбот-далиллар асосида бундай хулосага келган?

    Кампиртепанинг қадимги кўриниши қандай бўлган? Анимацияга ишонса бўладими?

    Ёзма ёдгорликлардаги маълумот етарли бўлмаганида у ёки бу тарихий шаҳарнинг ўрнини аниқлашда олимлар одатда шаҳарнинг жойлашувига, меъморчилигига эътибор қаратади. Ртвеладзенинг ҳам асосий аргументлари Кампиртепанинг жойлашуви ва қурилиши билан боғлиқ.

    Ҳозирча на ёдгорликни кўриш, на қазишмалар ҳисоботлари билан танишиш имкониятига эга бўлмаганим учун фақат Ртвеладзе муаллифлигидаги «Кампиртепа – Окс Александрияси: Окс бўйидаги шаҳар-қўрғон» брошюрасида келтирилган маълумотга таянишга мажбурман.

    Шаҳар меъморчилиги таҳлилига ўтишдан олдин бир кириш қилиб олайлик. Ҳар бир тарихий даврнинг ўзига хос меъморчилик анъаналари бўлади: турли даврларда одамлар турли иншоотларни турли қиёфада қурган. Уларнинг шаклига қараб ҳам даврни тахминан аниқлаш мумкин.

    Юқоридаги брошюрада археологик ёдгорликнинг структураси тавсифланган ва, келтирилган маълумотларга ишонсак, унда эллинистик ҳаёт элементлари бўлган, хусусан, теменос – меҳроблар ва ибодатхоналар жойлашган диний ҳудуд аниқланган, донли экинлар ва узум сақланадиган катта кўзалар – пифослар топилган. Шу билан бирга, умумий тавсиф менда шаҳар бутунлай эллинистик қиёфага эга деган тасаввур уйғотмади. Назаримда, унда маҳаллий шаҳарсозлик анъаналари ҳам акс этган.

    Ёдгорлик ҳақидаги тасаввуримиз аниқроқ бўлиши учун Туризмни ривожлантириш давлат қўмитаси томонидан тайёрланган видеога мурожаат этамиз. Унда Кампиртепанинг ўтмишдаги қиёфаси жуда чиройли қилиб тасвирлаб берилган.

    Қўмита вакилларига кўра, ролик Тохаристон археологик экспедицияси тадқиқотлари материалларига ҳамда Санъат институти маълумотларига асосланади. Ишга шаҳарни ўрганган тарихчи ва археологлар жалб этилган. Шаҳар меъморий қиёфаси аниқ тикланган. Бу ишда Шокир Пидаев, Абдуманноб Зияев, Эдвард Ртвеладзе сингари кўзга кўринган олимлар иштирок этган. Анимацияни Шерзод Носиров бошчилигидаги профессионал видеоаниматорлар ва меъморлар яратган.

    Видеони кўргач, менда бир қатор саволлар туғилди:

    1) Ртвеладзенинг брошюрасида таъкидланишича, қазишма ишлари ёдгорликнинг фақат шимоли-ғарбий қисмида олиб борилган, яъни шаҳарнинг тўртдан бир қисми очилган, қолган қисмларни анимацияда кўрсатиш учун археологик маълумот бўлмаган. Қўмита вакилларининг жавобига биноан, қолган қисмларни тиклашда ҳудуд релефи ҳамда дунёнинг бошқа қисмларидаги шаҳарлар меъморчилиги инобатга олинган;

    2) Анимацияда биз эллинистик даврга эмас, Кушон даврига оид меъморий ечимларни кўрамиз.

    Қуйидаги скриншотда Кушон даврига хос типик айвонли уйни кўришингиз мумкин. Кушон даврида кўпгина йирик уйлар, саройлар, ибодатхоналар шу шаклда қурилган.

    Видеодан кадр

    Уни Ойхонимдан топилган устунлар билан қиёслаб кўринг. Умуман, Ойхоним суратларидан юқоридаги сингари иншоотларни топа олмадим.

    Ойхонимдан топилган устунлар. Улар маҳаллий чойхонага олиб кетилган.

    Ойхонимдан топилган устунлар. Улар маҳаллий чойхонага олиб кетилган.
    Фото: Экспедиция материаллари

    Назаримда, ёдгорликнинг умумий планировкаси ва меъморчилиги антик шаҳарларникига ўхшамайди.

    Кампиртепа реконструкцияси.

    Кампиртепа реконструкцияси.
    Видеодан кадр

    Кампиртепанинг 3D макетини йирик антик шаҳар – Пергамнинг макетига қиёслаб кўринг.

    Пергам шаҳри макети.

    Пергам шаҳри макети.
    Фото: Wikipedia

    Анимация муаллифлари билан, айниқса профессионал тарихчи ва археологлар билан талашиш ниятим йўқ – бунга билимим етмайди. Лекин мана шу деталга фақат мен эмас, яна бир қанча блогерлар, журналистлар ҳамда мавзуга қизиқувчи бошқа касбдаги инсонлар эътибор қаратди (каналимда масалани кўтариб чиққанимдан сўнг шу ҳақда кўплаб фикрлар ва маълумотлар келиб тушди). Ёдгорликнинг тақдимот маросимида иштирок этган ҳамкасбларимдан бирининг эътиборини бунга тортганимда, у «анимация – шунчаки мультфильм» эканлигини тан олди. Унинг бу сўзлари Туризмни ривожлантириш қўмитасидан олган маълумотимга мос келмаяпти. Қўмита вакиллари бу масалага ойдинлик киритса мақсадга мувофиқ бўларди.

    Шундай қилиб, Кампиртепа ростдан ҳам Окс Александрияси эканлигини исботлайдиган муҳим жиҳатлардан бири – шаҳар меъморчилигида англашилмовчилик келиб чиқяпти. Энди бошқа аргументларга ўтамиз.

    Ртвеладзенинг далиллари

    Ртвеладзе брошюрасининг иккинчи қисмида Окс Александрияси ҳақидаги версияларни (юқорида кўриб чиқдик) кўриб чиқиб, уларга баҳо беради. Ойхоним ва Эски Термиз версияларига қарши у қуйидаги аргументларни келтиради:

    1) Юнон географи Клавдий Птолемейнинг хариталарида Окс Александрияси Амударёнинг ўнг қирғоғида жойлашган, Ойхоним эса дарёнинг чап қирғоғида;

    2) Ойхонимдаги иншоотлар квадрат шаклидаги хом ғиштдан қурилган, бундай ғиштлар эса минтақада милоддан аввалги III аср ўрталаридан, яъни Александр Македонскийдан 80 йил кейин урфга кирган;

    3) Икки ёдгорликдан ҳам Александр Македонский даврига оид археологик қатламлар аниқланмаган.

    Ртвеладзе ўз назариясини ҳимоя қилиб, қуйидаги далилларни келтиради:

    1) Ойхоним ва Эски Термиздан фарқли равишда, Кампиртепа Александр Македонский даврида қурилганини у ёки бу даражада кўрсатувчи далиллар бор. Ҳарқалай, қалъага милоддан аввалги IV аср иккинчи ярмида асос солинган;

    2) Македонский томонидан Амударё бўйида қурилган битта фрурион-қалъа ҳақида маълумот бор – Окс Александрияси. Кампиртепа ўша қалъа бўлса керак.

    Фото: Sputnik

    Бу аргументларни рад этадиган деталлар бор. Аввало, гап юқорида кўриб чиқилган меъморчилик ҳақида гап кетмоқда. Александр даврида юнонлар бундай қалъа қурганига ишониш қийинроқ. Боз устига, бу айнан Окс Александрияси эмас, ўша даврда, ҳатто юнонлардан ҳимояланиш мақсадида қурилган қўрғон бўлиши мумкин.

    Энг муҳими мана бунда: Ртвеладзенинг ўзи ҳам комил ишонч билан Кампиртепа аниқ ўша қалъа деб ёзмайди. «Афтидан, шу бўлса керак», дейди. Тарихчиликда, айниқса ёзма манбалар камлигида, 100 фоизлик ишонч билан бундай хулоса қилиш деярли имконсиз.

    Шундай экан, яна савол туғилади: унда нега Кампиртепа аллақачон Окс Александрияси деб эълон қилиниб, тақдимоти ўтказиб юборилди?

    Тарихчилик ва PR

    Ҳозирча бир нарсани аниқ айтишим мумкин: «Сурхондарёдан Окс Александрияси топилди» шаклидаги сарлавҳалар алдамчидир. Аввало, топилма эски, шунчаки унинг тарихи бўйича янги гипотеза илгари сурилди. Иккинчидан, ҳали илмий ҳамжамият бу гипотезани қабул қилгани йўқ. Шундай экан, «оламшумул кашфиёт» ҳақида гапиришга ҳали эрта. Бу масалада шошқалоқлик қилинмоқда.

    Назаримда, гипотезадан хабар топган туризм амалдорлари ундан PR мақсадида фойдаланишга қарор қилган. Бу ҳаракатни бутунлай салбий деб баҳоламайман: йирик археологик ёдгорлик реклама қилиниб, туризм объектига айланиши шубҳасиз ижобий ҳолат. Устоз Ртвеладзе улкан тадқиқотни амалга оширгани ҳам шубҳасиз, унинг меҳнати эътироф этилаётгани эса ажойиб тенденция. Асосий муаммо ҳали тасдиқланмаган гипотезанинг сарлавҳаларга олиб чиқилгани ҳамда мавзуни ёритишда сусткашликка йўл қўйилганидир, зотан, тадбирга йирик нашрлар журналистларини таклиф қилинганини ҳам кўрмадим, соҳа экспертларининг фикрлари, мақолалари берилганини ҳам кузатмадим – ҳаммаёқда умумий гаплар такрорланди холос.

    Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиши мумкин.

    27.08.2019, 20:08   Изоҳ (0)   85035
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Изоҳ (0)

    Кириш
    Жавоб қолдиринг Бекор қилиш

    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Сизнинг муаммоингиз ечими


    Universalbank ўзини ўзи банд қилган фуқаролар учун янги “Микрокредит 300 ”ни ишга туширди 


    Smart Business Ўзбекистонда UZCARD ва Humo карталарини қабул қилиш учун ягона ечимни тақдим этади 


    Mobiuz Андижон, Наманган ва Фарғона вилоятларида 5G нинг янги имкониятларини очмоқда


    Imzo Glass маҳсулотлари Буюк Британияга экспортга юборилди


    Kapitalbank ва Корпоратив спорт ассоциацияси ҳамкорлик меморандумини имзолади


    “Бизнесни ривожлантириш банки” 1 трлн 273 млрд сўмлик ипотека кредити ажратди


    UZTELECOM симли интернетни модернизация қилмоқда: абонентлар GPON ва FTTx орқали 100 Мбит/с дан юқори тезликка эга бўладилар


    HONOR талабаларни қўллаб-қувватловчи акцияни эълон қилди 


    HAVAL Ўзбекистонда янги моделларни намойиш этди: HAVAL H6 Facelift ва HAVAL H9 тақдимот кечаси


    BI Group Ўзбекистонда турар жой биносининг зилзилабардошлигини очиқ синовдан муваффақиятли ўтказди


    Pepsi Taste Challengе 2025: Pepsi яна олдинда — Ўзбекистонда 59,28% овозга сазовор бўлди  


    “Трастбанк” кичик бизнесни ривожлантириш учун 1 млрд сўмгача кредит таклиф этади


    Accor Тошкентда Swissôtel Tashkent очилишини нишонламоқда, швейсария услубидаги ҳашшаматни Ўзбекистон пойтахтига олиб келмоқда


    Uzbekistan Airways билан Истанбулга фойдали парвоз қилинг!


    Келажак – бугунги қилган ҳаракатингиз самарасидир. Ўзингизга ишонч эса ҳар қандай ютуғингизнинг бошланиши 

     

    Тавсия этамиз

    Ислом Каримовнинг собиқ матбуот котиби “Отамдан қолган далалар” фильми тақиқланиш сабабини ошкор қилди 

    21 август, 11:58

    Туркияда оёқ суякларини синдириб, бўйни ўстириш операцияси оммалашмоқда (фото)

    21 август, 11:52

    Ҳисоб палатаси нега ҳисобдор эмас?

    20 август, 19:50

    АҚШ президенти 6 та урушни тўхтатганини даъво қилди. Аслидачи?

    20 август, 11:05
     
     
     

    Сўнгги янгиликларга ўтиш

    Андижонда 811 та ҳолатда жамоат жойларида тиғли буюмлар олиб юрган фуқаролар аниқланди

    Ўзбекистон | 23 август, 00:05

    Бухорода икки йилда бир марта халқаро санъат биенналеси ўтказилади

    Ўзбекистон | 22 август, 23:50

    “Ишламаса, ана катта кўча” — Эркинжон Турдимов Сирдарёда боқимандалар кўпайиб кетганини айтди

    Ўзбекистон | 22 август, 23:41

    Руминия иттифоқчиларга ҳарбий базаларини очишга тайёрлигини билдирди

    Дунё | 22 август, 23:35

    Венесуэла АҚШ билан урушга тайёрланяпти

    Дунё | 22 август, 23:25

    Ўзбекистон реал иш ҳақи ошиши бўйича қўшни давлатлардан ортда қолмоқда — ҳисобот

    Иқтисодиёт | 22 август, 23:15

    Хитойда ўтказиладиган ШҲТ саммитига 20 дан ортиқ давлат раҳбарлари ташриф буюради

    Дунё | 22 август, 23:05

    АҚШ Федерал қидирув бюроси агентлари Трампнинг собиқ маслаҳатчиси Жон Болтоннинг уйида тинтув ўтказган

    Дунё | 22 август, 22:55

    Коинотда Қуёш тизимининг сирларини сақлаётган вақт капсуласи топилди

    Дунё | 22 август, 22:40
    Daryo About Us

    «Daryo» интернет-нашрининг (Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги (ЎзМАА, ҳозирги Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги) томонидан 13.03.2015 йил санасида 0944-сонли гувоҳнома билан оммавий ахборот воситаси сифатида рўйхатга олинган). Матнли материалларини тўлиқ кўчириш ёки қисман иқтибос келтиришга, шунингдек, фотографик, график, аудио- ва/ёки видеоматериалларидан фойдаланишга daryo.uz сайтига гиперҳавола мавжуд бўлган ва/ёки «Daryo» интернет-нашрининг муаллифлигини кўрсатувчи ёзув илова қилинган тақдирда йўл қўйилади. Чоп этиладиган баъзи маълумотлар 18 ёшга тўлмаган фойдаланувчиларга мўлжалланмаган бўлиши мумкин. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» МЧЖ, 2013–2025

    Ёш бўйича чеклов

    Хато топдингизми? Ctrl+Enter тугмаларини босинг

    • Фойдаланиш шартлари
    • Махфийлик сиёсати
    • Реклама
    Нимани қидирамиз?

    Sign In or Register

    Хуш келибсиз!

    Тизимга киринг ёки Рўйхатдан ўтинг.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Рўйхатдан ўтинг

    Рўйхатдан ўтганмисиз? Login.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Сизга парол электрон почта орқали юборилади.

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Матнда хато топдингизми?

    ×

    Раҳмат. Биз сизнинг хабарингизни олдик ва хатони имкон қадар тезроқ тузатамиз.