«Дарё» ўтаётган ҳафтада дунё матбуотида кенг ёритилган, кўпчиликнинг қизиқишига сабаб бўлган мақолалар шарҳига тўхталиб ўтади.
Туркия АҚШ билан юзма-юз
Масала Яқин Шарқ экан, АҚШ билан Туркия ўртасида «стратегик ҳамкорлик» тўғрисида гап бўлиши мумкин эмас, деб ёзмоқда Туркиядаги Milliyet нашри. Минтақавий масалаларда бирлик тугул яқинлик ҳам йўқ. Аксинча, қайси бир муаммони олиб қараманг, икки мамлакат ўртасида баҳс ва келишмовчилик келиб чиқади.
Яқин Шарқни Америка лойиҳаси бўйича бўлиб олиш борасида Туркия АҚШга розилик бермай келади.
Баҳсли масалалар
Биринчи ўринда Сурия. Туркияга Суриядаги «Демократик иттифоқ» партияси ва «Ўзини ўзи мудофаа қилувчи миллий отрядлар» гуруҳини йўқотиш асосий мақсад. АҚШ эса бу партия ва гуруҳларни дастаклаб келади. Кўп ойлардан бери давом этиб келаётган музокараларда АҚШ ва Туркия бир битимга кела олгани йўқ.
Иккинчиси — Фаластин масаласи. Бу ҳам жиддий келишмовчиликларга сабаб бўлмоқда. Туркия фаластинликларни ҳимоя қилиб келади, АҚШ бўлса Қуддус ва Голан тепаликлари масаласида Исроил тарафида.
Учинчиси — Туркия АҚШнинг Эронга нисбатан жорий қилган иқтисодий жазо чораларига қарши ва Эрон билан ҳамкорликни кучайтирмоқда.
Саудия Арабистони ва БАА масаласида АҚШ ва Туркия бир-бирига қарши. «Мусулмон биродарлар» ҳаракатига АҚШ ва Туркия мутлақо қарама-қарши нуқтаи назардан ёндашади.
Туркиянинг чақириғи
Расмий Анқара мустақил сиёсат юргизишга интилиб, минтақада АҚШга қарши чиқишдан ҳайиқмаяпти. Бу эса АҚШ Анқарага стратегик ҳамкор сифатида қарамаслигига олиб келмоқда. Яқин Шарқда АҚШ ва Туркия рақобатчилиги юзага келиб, ҳеч шубҳасиз, фаолият мустақиллиги — имконият масаласига айланмоқда. Иккинчиси борасида Туркия ўзига тўлиқ ишонмоқда.
Форс кўрфазида қурол жаранг-журунги
«Умуман олганда, президент Дональд Трамп АҚШни дунёнинг жандарми мақомидан халос қилмоқчи эди. Лекин АҚШ, аксинча, дунёнинг айрим қайноқ нуқталаридаги кескинликни янада кескинлаштирмоқда», — деб ёзади Швейцариянинг Neue Zürcher Zeitung нашри.
Барак Обама ҳукуматидан фарқли равишда, Трамп Исроилни қўллаб-қувватламоқда. Исроил эса Эронни энг катта душман ва таҳдид деб билади.
Апрель ойининг ўрталарида АҚШ Эрондаги Ислом инқилоби қўриқчилари ҳаракатини террористик ташкилот деб эълон қилди. Орадан кўп ўтмай, Эрон нефти сотиб олинишини мувофиқлаштиришдан воз кечилди. Натижада Эрондан нефть сотиб олаётган компанияларга иқтисодий жазо қўлланилиши хавфини келтириб чиқарди. Бу ҳам етмаганидай, 5 май санасида АҚШ «Аврам Линкольн» ҳарбий учоқ ташувчи жанговар кемасини ва қирувчи учоқларини Форс кўрфазига юборди. АҚШнинг мазкур ҳаракати очиқ изоҳланмаётган бўлса-да, айтиш мумкинки, Эроннинг Хурмузд кўрфазини ёпишга қаратилган хатти-ҳаракатига жавобдир. Мазкур тор бўғоздан жаҳон нефть ҳажмининг учдан бир қисми олиб ўтилади. Унинг ёпиб қўйилиши нефть нархининг кескин кўтарилишига сабаб бўлади.
Хуллас, Дональд Трамп олдинги ниятларидан воз кечиб, дунёнинг бир нечта ҳудудларида — Шимолий Корея, Венесуэла, Куба ва Эрон масаласида кескинликни авж олдирмоқда. Бундай ташқи сиёсатдан асосий мақсад Трампнинг келгуси сайловда сайловчилар овозини қўлга киритиш мақсади ҳам бўлиши мумкин. Сайлов марафони эса аллақачон бошлаб юборилган.
Буюк Британия. Қиролича хонадонида яна бир меросхўр туғилди
6 май санасида Буюк Британия қироллик оиласида қироллик фарзанди туғилди, деб ёзади Le Figaro нашри. Кенсингтон матбуот хизмати оммавий ахборот нашрларига маълум қилар экан, «қиролликнинг тўрт фарзанди» Лондондан 30 километр узоқликда жойлашган Виндзор қасрида туғилгани, чақалоқ 3 кило 260 грамм туғилгани ҳақидаги маълумотларни ошкор қилди. Анъанага кўра чақалоқнинг туғилгани ҳақида даставвал қиролича Елизавета хабардор бўлди. Шундай қилиб, Елизавета II нинг эвараларидан саккизинчиси тахтга еттинчи даъвогар сифатида дунёга келди. Бу унга бобоси шаҳзода Чарльз, амакиси Уильям, амакиваччалари шаҳзода Жорж, Луи ва Шарлотта ва ўзининг отаси шаҳзода Гарридан сўнг тахтга чиқиш имконини беради. Бу эса унга қачонлардир олий унвонга сазовор бўлишнинг эҳтимолини йўққа чиқаради ва унинг бошқалар каби меҳнат қилиб кун кўришини англатади.
Кейт ва Уильямнинг фарзандларидан фарқли равишда, Гарри ва Меганнинг ўғли шаҳзода унвонини олмайди. Чунки қирол Георг V нинг 1917 йилги буйруғига кўра, фақат катта ўғилнинг катта ўғлигина шаҳзода унвонига эга бўлиши мумкин. Лекин 2012 йилнинг декабрида қиролича Елизавета II шаҳзода Уильямнинг барча фарзандлари бир хил мақомга эга бўлиши ҳақида буйруқ чиқарди.
Яқин кунларда Гарри ва Меган ўз уйига қайтади. Улар боланинг нормал ҳолатда ўсишини исташини маълум қилган.
Эроннинг ядро битимидан қисман чиқиши Европада қандай акс садо бермоқда?
Францияда чоп этиладиган Le Figaro нашри АҚШнинг ядро дастури битимидан чиқиши ва Ислом инқилоби қўриқчиларининг қора рўйхатга киритилишига жавобан Эрон ҳозирча битимдан чиқмагани, аммо оғир сув ва бойитилган уран масаласидаги чекловни бекор қилгани ҳақида мақола эълон қилди.
Эрон президенти Ҳасан Руҳонийнинг айтишича, бу Вена битимига мувофиқ келади, чунки томонлардан бири ўз мажбуриятини бажармаяпти.
Албатта, бу Трампнинг ҳаракатлари билан боғлиқ. Унинг Эронга қарши АҚШ санкцияларини қайта тиклаши Эрон иқтисодиётига салбий таъсир қилмоқда. Чоршанба куни АҚШ президенти Эрон иқтисодиётининг темир, пўлат, алюминий, мис соҳаларига ҳам жазо чораларини эълон қилди. Натижада ўта ўнг форс консерваторларининг барча битимларни бекор қилиш тазйиқи остида қолган Руҳоний ва Эрон раҳбари Али Хоманаий келишилган битимларни бекор қилмоқчи эмас.
Le Figaro нашрининг ёзишича, Эрон Дональд Трамп ва унинг атрофида тўпланган аксилерончи гуруҳларнинг қопқонига тушмади ва масалани битимни имзолаган давлатлар диққатига ҳавола қилди. Агар бу давлатлар, айниқса Европа 60 кун ичида нефть ва банк соҳасидаги АҚШ санкцияларининг оқибатларига қарши топа олмайдиган бўлса, Эрон ядровий битимнинг бошқа мажбуриятларидан воз кечишини маълум қилди.
Европа Кенгашининг Эрон масалалари бўйича эксперти Элли Геранмайенинг Twitter’да ёзишича, Эрон кўп босқичли жавоб танлаб, жазо чораларининг иқтисодий оқибатларини юмшатиш борасида Европа ва Хитойга босим ўтказмоқда.
Эрон тарафида битимни имзолаган давлатларга юборилган хабарларда Теҳрон ўз ерида ушлаб турган миллионлаб афғон қочқинлари ва наркосавдогарлар масаласида ҳам пўписа мавжуд. Бир сўз билан айтганда, Эрон ёлғиз жабрланувчига айланиб қолмоқчи эмас, чунки у барча мажбуриятларини бажарган.
Бундай дўқ-пўписа ўзини оқлайди деб бўлмайди. Франция, Германия ва Буюк Британия жазо чораларини тиклаши мумкинлигидан огоҳлантирди. Ҳатто Хитой ҳам барча тарафлар ўз зиммасига олган мажбуриятларни бажариши лозимлигини таъкидлади. Фақатгина Россия Эронни қувватлаб чиқмоқда.
Эрдўғоннинг катта хатоси
Истанбулдаги маҳаллий сайлов натижаларни бекор қилиб, Эрдўғон Туркияда демократиянинг асосий тамойиллари асосига болта урди, деб ёзади Haaretz нашри. Бу ҳокимият қудратини эмас, аксинча, заифлигини, ўсиб бораётган беқарорликни фош қилиш ва ўз кучига ортиқча баҳо бериш бўлди.
Улкан мегаполисни Эрдўғондан тортиб олган Акром Имомўғли бир неча ҳафта мэрликдан сўнг ўз вазифасидан маҳрум этилди. Истанбул марказида уюштирилган митингда у энг яхши нутқини ирод қилиб, бундан кейинги воқеалар учун жавобгарликни ўз бўйнига олди. «Ҳеч ким бу мамлакатда демократияни тўсиб қўя олмайди, — деди у. — Биз ҳеч қачон таслим бўлмаймиз, чунки мен олға юрганимда ҳеч қачон ёлғиз бўлмаслигимни биламан».
У ўзини Истанбулнинг 16 миллион аҳолиси қўллаётганини, улар учун ишлаётганини айтди. Акром Имомўғли сайлов комиссиясининг қарорини «хоинлик» деб атади ва ўз тарафдорларига умидни сўндирмасликка чақирди. У умидбахш «ҳаммаси яхши бўлади» деган шиор ишлатдики, бу шиор ижтимоий тармоқларда ҳештегли трендга айланди.
Эрдўғоннинг хатти-ҳаракатига нисбатан халқаро муносабат ҳам тезкор ва кескин бўлди.
Европа парламентининг Туркия бўйича воизи Кати Пири Twitter’даги саҳифасида «Эрдўғон мағлубиятни тан олмади ва халқ иродасига қарши бормоқда. Бу Туркияда ҳокимият демократик йўл билан ўтишига ишончни қўпоради», — деб ёзди.
Европа Иттифоқи ташқи сиёсати раҳбари Федерика Могерини Туркия Европа Кенгаши аъзоси сифатида ўз мажбуриятини бузмоқда, деб огоҳлантирди.
Турк лираси ҳам Эрдўғон қароридан сўнг кескин тушиб кетди: 1 доллар 6,13 лира қийматида бўлиб турибди.
Имомўғли сайловлар вақтидаёқ Эрдўғон тарафдорларининг босимини бошидан кечирган, аммо ғолиб чиққан эди. Истанбулдаги мағлубият Эрдўғон учун камситилиш бўлди, чунки у айнан Истанбулда 1994 йили мэр сифатида сиёсий кўтарилишни бошлаган эди.
Эрдўғон 2013 йили Ғози боғидаги норозиликларни бостиргандан кейин қурилиш ишларини ўз тарафдорлари бўлган компанияларга топширган эди. Шу даврдан бери мамлакатда инқироз давом этмоқда ва дабдабали қурилишлар шаҳарни ифлослантирмоқда.
Истанбулнинг оғизга тушган халқаро аэропорти сармоядорлар учун тубсиз жарлик ва кўплаб ишчилар учун қабристонга айланди. Иқтисодий тушкунлик туфайли Эрдўғон улкан «Истанбул» каналини қазиш лойиҳасидан воз кечишга мажбур бўлди.
Истанбул сайловларининг бекор қилиниши Эрдўғон партияси «Адолат ва тараққиёт» учун катта зарба бўлиши мумкин. Одамлар ғазабланган ва бунга улар батамом ҳақли. Мухолифат янги сайловларда ғалаба қилиши учун имконият етарли. Эрдўғон ва унинг париясига оғир бўлади.
Эскерра отряди ёхуд Гитлер бункерини ҳимоя қилган уч юз испан
СССРга қарши ҳужумга тайёрланар экан, Гитлер унга фуқаролик уруши вақтида кўрсатилган ёрдам учун жавоб қайтаришни сўради. Генерал Франко Германияга ёрдам учун «зангори дивизия»сини юборди. Бу дивизия испаниялик кўнгиллилардан иборат бўлиб, 18 мингдан зиёд шахсий таркибга эга эди. «Зангори дивизия»нинг урушдаги иштироки 1943 йилда тугади. АҚШ ва Англиянинг босими остида генерал Франко ўз кўнгиллиларини ортга чақириб олди, деб ёзади Испаниянинг ABS Historia нашри.
Лекин советларга қарши курашни давом эттиришни истаган бир гуруҳ испан офицерлари Шарқий фронтда қолиб, 1,5 минг кишидан иборат «Испания кўнгиллилар гуруҳи»ни тузади ва Волхов фронтида жангни давом эттиради. Мағлубиятга учрайвергач, Франко уларни ҳам Испанияга қайтариб олиб келади ва чегараларни бекитиб қўяди. Аммо испан кўнгиллилари турли йўллар билан Германия қўл остида бўлган Францияга ўтиб олади. Бу ерда улардан иккита бўлинма тузилиб, уларни фюрерни қўриқлайдиган Waffen SS дивизиясига қўшиб қўйишади. Кейинроқ уларни барча чет элликлар хизмат қиладиган Валлон дивизиясига ўтказишади.
Валлон дивизияси ҳам тор-мор этилгач, Мигель Эскерра Германиянинг турли жойларида урушда қатнашаётган испанлардан ҳарбий бўлинма тузиш ваколатини олади. «Зангори дивизия» фахрийси Эскерра 300 дан ошиқ испанлардан кўнгилли бўлинма тўплайди ва Waffen SS таркибига қўшилади. Мазкур гуруҳ жангларда тоблангани учун совет қўшинларига ўта кучли қаршилик кўрсатади. Кўрсатган хизматлари учун Гитлер Эскеррани ўз бункерида «Рицарлик хочи» билан тақдирлайди.
Эскерра бўлинмаси доиравий мудофаа ташкил этиб, сўнгги жангларда фюрернинг бункерини охирги дамларгача ҳимоя қилади. 30 апрель санасида Гитлер ўз жонига қасд қилади.
Немислар таслим бўлгач, испанлар ҳам таслим бўлади ва омон қолганлари ҳарбий асирлар лагерига юборилади. Эскерра эса қандайдир йўллар билан қочиб қутулиб, Испанияга қайтиб келади.
Жаҳонгир Эргашев тайёрлади.
Изоҳ (0)