2018 йилнинг декабрь ойида АҚШ президенти Дональд Трамп Сурия ҳудудидан АҚШ ҳарбийлари олиб чиқилишини эълон қилди. Гап 2000 нафар америкалик ҳарбий ҳақида кетмоқда. АҚШ раҳбарининг ушбу қарори бир қатор америкалик расмийларни бироз шошириб қўйгани ҳам бор гап. АҚШнинг минтақадаги асосий рақобатчиси бўлган Россия президенти Владирмир Путин эса Оқ Уй раҳбарининг ушбу қарорини қўллаб-қувватлади.
Бугунги кунда Яқин Шарқнинг энг қайноқ нуқтаси, шубҳасиз, Сурия бўлиб қолмоқда. Хўш, Суриядан АҚШ қўшинларининг олиб чиқилиши мамлакат ва минтақа учун нимани англатади ? Қуйида ушбу саволга жавоб топишга ҳаракат қилиб кўрамиз. Бунда хорижлик экспертларнинг фикрларига таянамиз.
Сиёсатшунос Мариям Бенрааднинг фикрича, АҚШ қўшинларининг Суриядан олиб чиқилиши президент Башар Асадга ўзининг қатағонларини давом эттиришга йўл очиб бериши мумкин. Унинг қўшимча қилишича, Дамашқ аллақачон ғалабани нишонлашни бошлаб юборган.
Мутлоқ ғалабага эришиш учун эса икки муҳим географик ҳудудни эгаллаш кифоя қиларди. Булардан бири шу йилнинг январь ойида «Ҳайъат Таҳрир аш-Шом» террорчилик гуруҳи томонидан эгалланган ва 24 январь куни Сурия армияси томонидан қайтариб олинган Идлиб вилояти бўлса, иккинчиси Сурия шимоли-шарқида жойлашган Рожава, яъни Шарқий Курдистон мухтор республикаси ҳудуди.
Идлиб қайтариб олингандан кейин эндиги муҳим нуқта мамлакат шимоли-шарқидаги курдлар яшайдиган ҳудуд бўлиб қолмоқда. Бу ҳудудда истиқомат қилаётган курдларнинг асосий таянчи ҳисобланган АҚШнинг минтақадан чиқиб кетиши уларни бирмунча қийин аҳволга солиб қўяди. Таҳлилчиларнинг айтишича, курдларда Сурия ҳукуматини тан олишдан бошқа илож қолмайди, чунки мамлакатни қайта бирлаштириш ниятида бўлган Асад бошқа бир мухтор тузилма пайдо бўлишига йўл қўймайди.
Шу ўринда Туркия ўзининг миллий дахлсизлигига таҳдид деб билган Курдистон ишчи партиясига (ПКК) яқин ҳисобланадиган курдларнинг Халқ мудофаа уюшмаси (YPG) ва Сурия демократик кучларига қарши 2018 йил давомида « Зайтун новдаси » номли ҳарбия амалиёт олиб борганини ва Анқаранинг ушбу ҳудуддаги манфаатларини ҳам эсга олиб ўтиш керак бўлади. Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдоғоннинг Россияга 24 январь кунги бир кунлик ташрифи ҳам бу манфаатлар юзасидан кечганини тахмин қилиш мумкин. Учрашув давомида президентлар Сурияда хавфсиз ҳудуд яратиш ва яқин орада шу масалаларига бағишланган Россия–Туркия–Эрон саммитини ўтказиш бўйича гаплашиб олган.
Бутун Яқин Шарқда давом этаётган реабилитация фонида бир қатор минтақа давлатлари (Баҳрайн, БАА, Кувайт) Дамашқда ўз элчихоналарини қайтадан очиш истагида эканини ва Асад билан ҳамкорлик қилишга тайёрлигини эълон қилди. Шунингдек, Ироқ ва Ливан талаби билан Сурияни Араб давлатлари лигасига қайтадан аъзо қилиш ҳақида ҳам баҳслар бормоқда.
Шундай қилиб, Асад саккиз йиллик вайронагарчиликлардан сўнг мамлакатни қайта тиклашга эришиши мумкин.
Баъзи таҳлилчилар, жумладан, Жулиен Носетти ва Аманда Слоатларнинг фикрича, АҚШ қўшинларининг Суриядан чиқиб кетиши минтақадаги вазиятни издан чиқариб, Дамашқ режимини мустаҳкамлайди ва минтақада Россия ягона воситачига айланиб қолади. Трампнинг ушбу қарори ортидан хавсизлик котиби Жим Мэттис истеъфога чиқди. Миллий хавфсизлик бўйича давлат маслаҳатчиси Жон Болтон ҳамда давлат котиби Майк Помпео яқин орада минтақа бўйлаб стратегик ҳамкорларни тинчлантириш ҳамда АҚШ стратегиясини тушунтириш учун сафарга отланиши маълум қилинди.
Нега Дональд Трамп АҚШ ҳарбийларини чақиришга қарор қилди? Биринчидан, бу унинг сайловолди дастуридан ўрин олган ва бу ҳақда сайлов арафасида ваъда берган эди. Иккинчидан, АҚШга нисбатан яқин бўлган давлатлар, жумладан, Венесуэлада бошланиб кетган тартибсизликлар ва Лотин Америкасидан келаётган муҳожирлар оқими ҳам бунга сабаб бўлган бўлиши мумкин.
Жаҳонгир Остонов
Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиши мумкин
Изоҳ (0)