Suriyadan AQSh qo‘shinlarining olib chiqilishi nimani anglatadi?
2018-yilning dekabr oyida AQSh prezidenti Donald Tramp Suriya hududidan AQSh harbiylari olib chiqilishini e’lon qildi. Gap 2000 nafar amerikalik harbiy haqida ketmoqda. AQSh rahbarining ushbu qarori bir qator amerikalik rasmiylarni biroz shoshirib qo‘ygani ham bor gap. AQShning mintaqadagi asosiy raqobatchisi bo‘lgan Rossiya prezidenti Vladirmir Putin esa Oq Uy rahbarining ushbu qarorini qo‘llab-quvvatladi.
Bugungi kunda Yaqin Sharqning eng qaynoq nuqtasi, shubhasiz, Suriya bo‘lib qolmoqda. Xo‘sh, Suriyadan AQSh qo‘shinlarining olib chiqilishi mamlakat va mintaqa uchun nimani anglatadi ? Quyida ushbu savolga javob topishga harakat qilib ko‘ramiz. Bunda xorijlik ekspertlarning fikrlariga tayanamiz.
Siyosatshunos Mariyam Benraadning fikricha, AQSh qo‘shinlarining Suriyadan olib chiqilishi prezident Bashar Asadga o‘zining qatag‘onlarini davom ettirishga yo‘l ochib berishi mumkin. Uning qo‘shimcha qilishicha, Damashq allaqachon g‘alabani nishonlashni boshlab yuborgan.
Mutloq g‘alabaga erishish uchun esa ikki muhim geografik hududni egallash kifoya qilardi. Bulardan biri shu yilning yanvar oyida “Hay’at Tahrir ash-Shom” terrorchilik guruhi tomonidan egallangan va 24-yanvar kuni Suriya armiyasi tomonidan qaytarib olingan Idlib viloyati bo‘lsa, ikkinchisi Suriya shimoli-sharqida joylashgan Rojava, ya’ni Sharqiy Kurdiston muxtor respublikasi hududi.
Idlib qaytarib olingandan keyin endigi muhim nuqta mamlakat shimoli-sharqidagi kurdlar yashaydigan hudud bo‘lib qolmoqda. Bu hududda istiqomat qilayotgan kurdlarning asosiy tayanchi hisoblangan AQShning mintaqadan chiqib ketishi ularni birmuncha qiyin ahvolga solib qo‘yadi. Tahlilchilarning aytishicha, kurdlarda Suriya hukumatini tan olishdan boshqa iloj qolmaydi, chunki mamlakatni qayta birlashtirish niyatida bo‘lgan Asad boshqa bir muxtor tuzilma paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaydi.
Shu o‘rinda Turkiya o‘zining milliy daxlsizligiga tahdid deb bilgan Kurdiston ishchi partiyasiga (PKK) yaqin hisoblanadigan kurdlarning Xalq mudofaa uyushmasi (YPG) va Suriya demokratik kuchlariga qarshi 2018-yil davomida “ Zaytun novdasi ” nomli harbiya amaliyot olib borganini va Anqaraning ushbu hududdagi manfaatlarini ham esga olib o‘tish kerak bo‘ladi. Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdog‘onning Rossiyaga 24-yanvar kungi bir kunlik tashrifi ham bu manfaatlar yuzasidan kechganini taxmin qilish mumkin. Uchrashuv davomida prezidentlar Suriyada xavfsiz hudud yaratish va yaqin orada shu masalalariga bag‘ishlangan Rossiya–Turkiya–Eron sammitini o‘tkazish bo‘yicha gaplashib olgan.
Butun Yaqin Sharqda davom etayotgan reabilitatsiya fonida bir qator mintaqa davlatlari (Bahrayn, BAA, Kuvayt) Damashqda o‘z elchixonalarini qaytadan ochish istagida ekanini va Asad bilan hamkorlik qilishga tayyorligini e’lon qildi. Shuningdek, Iroq va Livan talabi bilan Suriyani Arab davlatlari ligasiga qaytadan a’zo qilish haqida ham bahslar bormoqda.
Shunday qilib, Asad sakkiz yillik vayronagarchiliklardan so‘ng mamlakatni qayta tiklashga erishishi mumkin.
Ba’zi tahlilchilar, jumladan, Juliyen Nosetti va Amanda Sloatlarning fikricha, AQSh qo‘shinlarining Suriyadan chiqib ketishi mintaqadagi vaziyatni izdan chiqarib, Damashq rejimini mustahkamlaydi va mintaqada Rossiya yagona vositachiga aylanib qoladi. Trampning ushbu qarori ortidan xavsizlik kotibi Jim Mettis iste’foga chiqdi. Milliy xavfsizlik bo‘yicha davlat maslahatchisi Jon Bolton hamda davlat kotibi Mayk Pompeo yaqin orada mintaqa bo‘ylab strategik hamkorlarni tinchlantirish hamda AQSh strategiyasini tushuntirish uchun safarga otlanishi ma’lum qilindi.
Nega Donald Tramp AQSh harbiylarini chaqirishga qaror qildi? Birinchidan, bu uning saylovoldi dasturidan o‘rin olgan va bu haqda saylov arafasida va’da bergan edi. Ikkinchidan, AQShga nisbatan yaqin bo‘lgan davlatlar, jumladan, Venesuelada boshlanib ketgan tartibsizliklar va Lotin Amerikasidan kelayotgan muhojirlar oqimi ham bunga sabab bo‘lgan bo‘lishi mumkin.
Jahongir Ostonov
Muallif fikri tahririyat nuqtai nazaridan farq qilishi mumkin
