ЎзА: Ногиронлар жамиятда бегона бўлиб қолмоқда

Қизиқ, ота-она ногирон, уч фарзанд билан ётоқхонанинг бир хонасида амал-тақал яшаётган бўлса-ю, кам таъминлаганлар қаторига кирмаса. Унда бундай эътирофга ким сазовор бўлар экан-а!?. Балки белгиланган меъёрларни, қандайдир нормаларни ўзгартириш вақти келгандир. Ахир ҳаётий ҳақиқатлардан кўз юмадиган даврдан ўтаяпмиз. Мутасаддилар, қонуншунослар ҳам ўйлайдиган масала бу.

Шу ўринда айтиш керакки, ётоқхонанинг бир киши яшаши учун мўлжаллаб қурилган хоналарида қирқдан зиёд болалар ота-онаси билан яшамоқда.

Анвар саккиз ёшда. Артём 3-синфда ўқийди. Ойбек ўн ёшда. Бу рўйхатни узоқ давом эттириш мумкин. Улар билан суҳбатлашсангиз, ҳар бирининг ўзига хос орзулари бор. Орзулари турлича бўлса-да истаклари ягона. Бу – алоҳида ошхонаси, навбат бўлмайдиган ювиниш хонаси, олдида болалар майдончаси бор уйда, ўз оиласи билан бахтли яшаш.

Ахир, бу болалар ақлини танибдики, ҳожатхонаси, ошхонаси, ювиниш хонаси умумий бўлган, 1958 йилда қурилган ётоқхонада юзини ювиш учун ҳам навбат кутиб яшаб келмоқда.

Бундан 27 йил аввал дунёга келган Гўзал ота-онаси кар-соқов эканидан бехабар эди. Йиллар давомида сўзга чечан қизалоқ бўлиб ўсди. Бошқа болалар каби ота-онаси уни ҳам эркалаб чақиришини ҳар қанча истамасин, бундай бахт унга насиб этмаган экан. Тақдир ҳукмига бардоши етиб-етмай вояга етаётган қизалоқ улғайиб, ақлини танигани сари ота-онасига қараб, юраги эзилар, қалби оғриқ ва аламдан йиғларди.

Йиллар ўтди. Касб-ҳунар коллежига ҳужжат топшириш вақти келганида Гўзал Тошкентга бориб тиббиёт йўналишида таҳсил олиш истагини билдирди, аммо унга омад кулиб боқмади. Қаршига қайтиб кетди. Уч йилдан сўнг ТошМИга ҳужжат топширди. Омадсизлик бу гал ҳам унга ҳамроҳ бўлди. Курашга бел боғлаган Гўзал ортга қайтишни истамасди. У репетиторда таҳсил олишни бошлади.

Гўзал ёлғиз фарзанд бўлгани сабабли ота-онаси ундан хавотир олар, қиз ҳам уларни қандай ҳаёт кечираётганини ўйлаб ташвишланарди. Фарзанди учун ҳамма нарсага тайёр ота-она 2008 йилда Тошкентга келди. Улар карлар жамиятининг 1-сонли ётоқхонасига жойлашди. Шу ердан иш ҳам топилди. Она — фаррош, ота — боғбон бўлди.

Кетма-кет омадсизликка учрайверган Гўзал 2012 йилда таслим бўлди. У сурдо-таржимон сифатида фаолият юритишга қарор қилиб, Ўзбекистон карлар жамиятидан рухсатнома ва сертификат олди. Ахир, у тайёр таржимон эди-да. Бу вақтда отаси оламдан ўтиб, оилани таъминлаш унинг зиммасида қолди.

Дунёда яхши одамлар бор бўлсин. Яшнобод туманидаги автомактабда имконияти чекланган болалар учун ўқув машғулотлари йўлга қўйилди. Гўзални уларга дарс бериш учун таклиф қилишди.

— Онам гапирмаса-да дунёда юз бераётган воқеаларга жуда қизиқади. Онам ҳам ён-атрофимдагилар ҳам «Давр», «Ахборот», «Замон» каби кўрсатувлар, айрим сериалларни сурдо-таржимаси бўлишини жуда хоҳлайди, – дейди Гўзал.

Гўзалнинг ота-онасини даволаш, уларни ва шундай беморларни тилга киритиш борасидаги орзуси амалга ошмади. Балки, кўрсатувларнинг сурдо-таржима билан берилиши ҳақидаги орзуси амалга ошар... Тағин ким билсин.

— Бахтсиз ҳодиса туфайли мана уч йилдирки, қўлтиқтаёқдан ажрала олмайди. Уч юз минг сўмдан ортиқроқ пенсия пулини нимага етказишга ҳайрон, доригами, озиқ-овқатгами ва ёки ётоқхона учун тўлашганми?..

Янги уст-бош олмаганига ҳам мана йиллар бўлиб кетди. Ҳа, юролмаса, ногирон бўлса, янги кийим нега керак? Хабар оладиган ота-онаси, яқинлари ҳам йўқ. У чин етим.

— Йўл четида турганимда машина келиб, урилди, – дейди Бобошер. – Уч ой касалхонада ётдим. Аввалига ҳайдовчи хабар олиб турди. У мансабдор инсоннинг фарзанди экан. «Ўзим сизни даволатаман, фақат судда даъвоим йўқ, деб ёзиб беринг, илтимос, қамалиб кетмай», деб ялинди. Айтганини қилдим. Шу тариқа суддан чиққач, уни қайтиб кўрмадим. Оёғимда биринчи операцияда қўйилган, етти ойдан кейин олиниши керак бўлган темир ҳали ҳам турибди. Уни операция қилиб, олдириш учун пулим йўқ. Агар ўз вақтида иккинчи ва учинчи жарроҳлик амалиётини ўтказганимда ҳозирда соғайиб кетган бўлардим. Кимдир айтган-ку: «Ҳамма нарса барбод бўлган тақдирда ҳам ҳали олдинда келажак бор», деб. Менинг ҳам ҳамма нарсам барбод бўлди фақат умидим қолди, холос.

Халқ депутатлари Олмазор туман кенгашидаги ЎзЛиДеП депутатлик гуруҳи аъзоси Бахтиёр Сагатов билан бу борада суҳбатлашдик.

— Биз Олмазор тумани 2-сектор раҳбари, туман прокурори билан ҳамкорликда Ўзбекистон карлар жамиятига қарашли 1-сонли ўқув ишлаб чиқариш корхонаси ётоқхонасида эшитиш ва гапиришида нуқсони бор фуқаролар учун бепул тиббий кўрик ташкил этдик, – дейди депутат. – Бу ерда йиллар давомида жуда кўплаб муаммолар йиғилиб қолган. Мисол учун қанча вақтлардан буён тиббий кўрикдан ўтмаганлар жуда кўп. Улар шифокорга касалини тушунтириб бера олмагач, таржимонсиз бормайди. Яна бир жиддий масала уларнинг доимий рўйхатга олинмагани. Ётоқхонада туғилиб, ўсиб, шу ерда оила қуриб яшаётганлар ҳам бор.

Эшитиш ва гапиришида нуқсони бор ёшлар учун энг оғир масала уларни касбга йўналтириш ва ишга жойлаштириш бўлиб тургани ҳақида куюниб сўзлаган депутат яна баъзи бир ҳолатларни ҳам санаб ўтди.

— Эшитиш ва сўзлаш қобилияти бўлмагандан кейин инсоннинг бор кучи билагига йиғилади, – дейди Бахтиёр ака. – Бу инсонлар жуда бақувват. Негадир, уларга меҳнатга лаёқатсиз, иккинчи гуруҳ ногирони деган ҳужжат берилади. Бундан инсонларга эса ишлашга рухсат берилмайди. Меҳнатга лаёқатсиз ёзувини кўрган ҳар қандай корхона ҳуқуқшуноси ишга олишдан воз кечади. Йўқса, текширув келса, бундай ҳужжат билан ишга олгани учун катта солиқ тўлайди.

Хўп. Пропискасиз, ишсиз, ҳунарсиз, забонсиз, давлат берадиган уч юз минг сўмдан зиёдроқ маошга оиласини тебратаётган инсон нима қилади?.. Бир амаллаб автотураргоҳга ёки бозорда арава судрашга жойлашади. Бундай ишни топиш ҳам ҳаммага насиб этмайди. Шу ҳолатда бу инсонлар уй олиши мумкинми. Йўқ, улар ҳатто арзон уйларни ҳам олаолмайди. Ёрдам беришга ҳаракат қилиб кўрдим. Жойлардаги вакиллар билан гаплашсам «Ака, эсингиз жойидами? Уларнинг тайинли иш жойи, пропискаси йўқ бўлса, эртага бу уйларни тўловини қандай тўлайди. Узр ёрдам беролмаймиз, уларга тегишли ҳеч қандай ҳужжат йўқ», деб эшитишни ҳам истамайди. Шундай бўлгач, бу одамлар жамиятда бегона бўлиб қолмоқда.

Ётоқхонадаги ачинарли аҳволни кўргач, уларнинг иш шароити билан ҳам яқиндан танишиш учун Тошкентдаги карларнинг 1-сон ўқув ишлаб чиқариш корхонасига бордик. Корхона раҳбари Анвар Салимов бизни шарт-шароит билан таништирди. Бир гектар майдонда жойлашган бино иншоатларнинг аҳволини кўриб, ўтган асрларга тушиб қолгандек бўлдик.

Салимовнинг айтишича, бу ерда 300 тадан ортиқ ишчи ўрни ташкил қилиш имкони бор экан. Айни вақтда эса салфетка, мебель ишлаб чиқариш цехларида 66 ишчи, шундан 43 нафар кар-соқов меҳнат қилаётганини айтди. Афсуски, биз уларнинг ўнга яқинини кўрдик халос.

Корхона ҳудудидаги бир қатор бинолар ижарага берилгани, уларда қизғин иш бораётгани бизни қизиқтирди. Сақич, ҳаммом учун ванна ишлаб чиқарилаётган цехлар ва ёнида бир нечта хорижда ишлаб чиқарилган қимматбаҳо автомобиллар турган тарафга ўтишга Салимов изн бермади: «У ерлар ижарага берилган, ўтиш мумкин эмас».

Корхона раҳбарини саволга тутамиз. Ётоқхонани кўрдик. Шароитлар қониқарсиз? Камига иссиқ сув ҳафтасига бир марта берилар экан?

Раҳбар бу гапларимизни рад этади. Яқиндан бошлаб, иссиқ сув ҳафтасига уч марта берилаётгани айтиб, харажатларни тўлаш корхонага қимматга тушаётганини маълум қилади. «Ўзлари уч юз минг сўмдан зиёдроқ пенсия олаётган бўлса-да, ҳар бир оила ойига 100 минг сўмдан ижара пулларини тўлаётган бўлса, наҳотки шу камлик қилса?», деган саволимиз эса жавобсиз қолди.

Анвар Салимовдан ишчиларга қанча маош тўланишини сўраганимизда 400—500 минг сўмдан, деб жавоб берди. Ётоқхонадагилар 250—300 минг маош берилади, шунинг учун биз бошқа жойдан иш қидиришга мажбур бўляпмиз, дегани ҳақида айтиб берганмизда, «Эй, бу гаплар ёлғон, улар ўзи дангаса», деб қўл силтаб қўя қолди.

Корхонадан саволларга жавоб топиб эмас, янада кўпроқ саволлар билан қайтдик. Наҳотки, Президентимиз ҳар бир инсон ҳақида қайғуриб, «Халқимиз эртага, келажакда эмас, бугун яхши яшаши керак», деб таъкидлаб турганда эшитиш ва гапиришида нуқсони бор фуқароларга ювиниш учун ҳафтасига бир марта иссиқ сув бериш қайси ақлга сиғади? Корхона раҳбари ёки Ўзбекистон карлар жамиятини бошқараётган мутасаддилар ана шундай шароитда бир кун бўлса-да яшай оладими?

Масаланинг илдизига чуқурроқ кириб бориш истагида кар-соқовларнинг таълим олиш жараёни билан ҳам қизиқдик.

— Тошкент шаҳрида 102 ва 106-сонли мактаблар имконияти чекланган болаларга мўлжалланган, – дейди Ўзбекистон карлар жамияти бош мутахассиси Марғубжон Иноғомов. – Бу ерда улар меҳнатга ўргатилади. Асосан тикувчи, мебелчи ва пойабзал таъмирловчи усталар тайёрлаймиз.

Қизиқ, нега бу қадар тор доирадаги касблар ўргатилади? Уларнинг бошқа соҳаларга лаёқати йўқми?

Бу саволларга жавоб йўқ. Лекин яна бир масала юзага келди.

— Ўзбекистонда 23 минг нафар кар-соқов бўлса-да, уларга атигина 50 нафар сурдо-таржимон бор, – дейди жамиятнинг сурдо-таржимони Гулнора Маҳкамова. – Ҳеч бўлмаса, уч юзта ана шундай таржимон керак. Бундай мутахассисларни тайёрлаш осон эмас, буни тушунамиз. Лекин муаммонинг ечими сифатида эшитиш ва гапиришида нуқсони бор фуқароларнинг фарзандларини мактабда ўқитиш билан бирга сурдо-таржимон қилиб тайёрласа бўлади. Ахир сўзлаша оладиган бу болалар ота-онасига тайёр таржимон-ку. Агарда уларга сертификат берилса, улар бошқаларга ҳам ёрдам беради. Шу тариқа бир муаммонинг осон ва арзон ечими топилади.

Пойтахтнинг юрагидаги туманда жойлашган бу ётоқхона мисолида йиллар давомида ечимини кутаётган шу қадар кўп масалага дуч келдикки, гапни қайси биридан бошлаб, қайси бирида ниҳоялашни билмай, анча бошимиз қотди. Имкон даражасида ойдинлик киритишга ҳаракат қилдик.

Энг аччинарлиси, бу ҳали Тошкентдаги, шароитлари яхши вилоятдагилар интилаётган ётоқхонанинг аҳволи. Шаҳарнинг қоқ марказидаки, аҳвол шундай бўлгач, бошқа ҳудудлардаги вазиятни ўзингиз тушуниб олаверасиз.

Энг қизиғига энди келдик. 1994 йилдан буён эшитиш ва гапиришида нуқсони бор фуқароларнинг бирортаси доимий рўйхатга олинмаган, уй-жой билан таъминланмаган. Фақат гапира олмагани учун меҳнатга лаёқатсиз, дея арзимаган пенсия тайинлаб, уларнинг меҳнат қилиш имкониятига ҳам қоидаларга биноан чеклов қўйилган. Ўзбекистон карлар жамиятининг масъуллари эса негадир жим тураверган.

Биз ўрганиб чиққан муаммолар ҳақида аслида улар жар солиши, ҳаммани эътиборини тортиши керак эмасмиди..?