Ўзбекистон Кар-соқовлар жамияти аъзоси, шоира, «Гавҳарим бор», «Кўнгилга йўл», «Сукунат маликаси» шеърий китоблари муаллифи Зилолабону Холиқова орттирилган карликдан азият чекади — у 14 ёшидан буён «овозсиз дунё»да яшайди. Авваллари у ўзини жуда ёлғиз ҳис қилгани, сўнгги бир неча йилдан бери эса ахборот технологиялари ривожи туфайли кўплаб дўстлар орттиргани, натижада у каби эшитиш қобилиятини йўқотган, кар-соқов инсонларнинг ҳам ўзига хос «овози» пайдо бўлганини таъкидлайди.
«Шу боис, баъзан имкониятим чекланган, деб айтолмайман ҳам. Айниқса, виртуал мулоқотда бошқалар билан тенг равишда баҳс-мунозарага кириша оламиз», — дейди Зилолабону. У ижтимоий тармоқлар орқали қисмати ўзиникига ўхшаш, айни вақтда, кар-соқовларнинг муаммоларига бефарқ бўлмаган инсонлар билан суҳбат уюштирди. Уларнинг бари ўзбекистонлик ватандошлар: бири Каттақўрғонда — ҳаётдан ва ҳукуматдан умидвор, яна бири Германияда — кар-соқовларнинг ҳаётини енгиллаштириш хаёли билан банд. Бири Сибирда «эшитишни қайта ўрганган» бўлса, яна бири бу дарддан фориғ бўламан дея ўз вақтида боридан айрилган тадбиркор.
«Дарё» Кар-соқовлар жамияти аъзоси, шоира Зилолабону Холиқова томонидан тайёрланган суҳбатларни ҳамда шоиранинг мурожаатини таҳрирланган ҳолда қайта эълон қилади. Уларнинг муаммолари, уларнинг таклифлари, уларнинг ташаббуслари сизни-да бефарқ қолдирмайди, деган умиддамиз.Ойсадаф Деҳқонова
Ёшим 31 да. Самарқанд вилояти Каттақўрғон тумани Себўстон маҳалласида Шўр қишлоғида яшайман. Оилада тўрт кишимиз. Отам 57 ёш, ишсиз. Онам 56 ёш, нафақахўр. Синглим 21 ёш ва ишсиз. 16 ёшимда сурункали бронхит, ревматоид артрити, пневмания ва отит касалликлари оқибатида буткул эшитмай қолганман. Ўшанда 8-синфни тугатиш арафасида эдим. Эшитиш қобилиятим пасайиб кетгач, мактабни давом эттиролмадим. Болалигимдан кўзим хира кўради, махсус кўзойнак тақаман.
Шу пайтгача ҳеч қандай нафақа олмаганман. Фақатгина яқин кунлар (2017 йил 1 ноябрь)дан бошлаб илк бор нафақа тайинланди. Ҳали нафақамни олмаганим учун миқдорини ҳам билмайман. Моддий тарафдан оилавий қийин аҳволдамиз. Унинг устига газ йўқ, уйни иситиш жуда қийин. Тоғли ҳудудда яшаганимиз учун қишда жуда совуқ бўлади. Бу шароит соғлиғимга тўғри келмайди, жуда қийналаман.
Президентга мурожаат қилиш имкони берилганда эди, Ўзбекистоннинг чекка қишлоқ ҳудудларида мен каби эътиборсиз қолиб кетган кар-соқовларга ҳам туман ва шаҳар марказларида янги иш ўринлари яратилишини ва улар шароитга эга ётоқхоналар билан таминланишини сўраган бўлардим. Қанийди, мен ҳам ўзимга мос меҳнат фаолияти билан машғул бўлиб, умримни мазмунли ўтказсам, жамият ривожига фойдам тегса. Ўз иш ҳақим ва нафақам билан имтиёзли кредит олиб, шароитга эга намунали уй олишдек орзум бор.Гуласал Шакирова
Ёшим 50 да. Сибирнинг Кемерово шаҳрида оилам билан истиқомат қиламан. Турмуш ўртоғим 3-гуруҳ ногирони — кар-соқов. Икки қизимиз бор. Асли Қашқадарёнинг Чироқчи шаҳрида туғилганман. 4-5 ёшимдан эшитмай қолганман. Шифокорлар сурункали тонзиллит деб ташхис қўйган.
Карлигимга қарамай, афсуски, онам мени ўқишга одатий мактабга берган. Синфдошлар калакаси, ўқитувчилар тергаши ҳамон ёдимда... Шундай бўлса-да, ўқишга иштиёқим кучли эди. Аммо ҳарф ўрганиш жуда қийин бўлган. Ўзбекистонда мен кўринмаган докторлар қолмаганди. Ахийри акам мени Сибирга, бир таниш шифокорига текширишга олиб борди. Текширувлардан кейин шифокор операция мумкин эмаслиги, лекин махсус аппарат ёрдамида эшитишим мумкинлигини айтди. Шу-шу, қулоғимга аппарат тақаман. 3-гуруҳ ногирониман.
Ногиронлик нафақаси миқдори Россия шароитида унчалик етарли эмас, лекин давлат биздек инсонларга яхши қулайликлар яратган. Ҳар 2—4 йилда бир марта давлат томонидан текинга аппарат, телевизор, махсус уяли телефон, қўнғироқли соат, дам олиш ва даволаниш масканларига йўлланмалар берилади. Кар-соқовлар фарзанд кўрса, болалари қарамоғида бўлгани учун уларга ҳам нафақа берилади.
1988 йилдан бери Кемерово шаҳри карлар жамияти аъзосиман. Жамиятимизда кар-соқовлар учун ҳамма қулайликлар бор. Жамият аъзолари бўш вақтларини мазмунли ўтказишлари учун махсус клублар фаолият кўрсатади. Билярд, футбол, шахмат ва бошқа турли ўзига ёққан йўналишларда ҳордиқ чиқаришади. Мен маданиятни танладим. Хоббим — рақс ва имо-ишора орқали қўл билан қўшиқ куйлаш.Фарход Холмуротов
Соғлом йигит эдим. Шу дард келдию, бирдан ҳаётим ўзгариб кетди. 2011 йил 1 сентябрь — ҳеч эсимдан чиқмайди шу сана. Ҳаммаси шу кундан бошланган... Ўша пайтлар ҳам фирма раҳбари эдим, 16 ишчим бор эди. «Бир ҳафта муолажа оламан, сизлар ҳам дам олинглар», деб ҳаммасига жавоб бердим. Бундай ҳолатга тушишим, буткул эшитмай қолишим етти ухлаб тушимга ҳам кирмаган эди.
Бир йил ишни тўхтатиб, даволаниш билан банд бўлдим. Лекин, афсуски, ҳар гал муолажа олганим сайин эшитиш қобилиятим ҳам пасайиб бораверди. Аввал ўзимиздаги 4-5 касалхонада, кейин Самарқанд шаҳрида, ундан кейин эса Тошкентда даволандим. Менда пул етарли эди, шунинг учун билганимдан қолмадим. Раҳматли ота-онамнинг гапларига қулоқ солмадим. Улар муолажани тўхтатишимни исташарди. Ҳозир ота-онамнинг гапларини олмаганимдан минг афсус қиламан. Секин секин бор-будим йўқ бўлди. Саломатлигим ҳам йўқолди...
Фирмани ёпиш ҳаракатига тушдим, мулкларимни сотдим. Фирма балансидаги охирги мулкка навбат келганида, аёлим қаршилик қилди. Кейин қарз олиб даволандим. Шифокорлардан нажот чиқмагач, бормаган табибим кам қолди. Ҳаммаси: «Мен сизни даволайман», деб катта гапирар, ишонтирарди. Натижа эса кўринмасди. Тўғриси, гўёки туш кўраётгандек яшаяпман. Уйғонсам яна аввалгидек бемалол эшитадигандекман. Аммо бу туш эмас. Бирор нарса қаттиқ тегса, жоним оғрийди — демак, туш кўрмаяпман...
Менга қўйилган ташхисларнинг ҳаммаси ҳар хил. Аввал бир қулоғим эшитмай қолди. Кейин яна даволанишни давом эттирдим. Орада қулоққа тақиладиган эшитиш мосламасини дорихонадан сотиб олиб, қўйиб кўрдим. Бемалол эшитдим, аммо ор қилиб тақмадим. Даволаниб, яна олдингидек эшитадиган бўлишим учун ҳаракат қилдим. Минг афсуски, тескариси бўлди.
2011 йил 10 октябрда кенжа ўғлим туғилди. Туғуруқхонага борганимда бир қулоғим эшитарди. Кейинги муолажалар ҳам акстаъсир қилди ва секин-секин эшитиш пасайиб, охир-оқибат бир йиллик даволаниш сабабми, умуман эшитмай қолдим. Болаларим оч қолишди, қийналишди, мен эса ишсиз, ўзидан-ўзи қўрқадиган одамга айланиб қолдим. Иш бўйича кўп жойларга борардим. Каттаконларни кабинетига кирсам, «Устимдан куляпсанми?!», деб ҳайдаб юборгандай гапиришарди. Менга нафақа тўланмайди.
Саломатлигимни тиклаш учун қаттиқ ишладим. Ўзим бормаган бўлсам ҳам, Хитойдан ишлаб чиқариш ускуналари олиб келтирдим. Ҳозир учта заводим ишлаяпти, 65 ишчи иш билан банд. Сизга қандай ёрдам беришни ўйлаяпман, Зилола. Сиз жуда яхши қиз экансиз. Ақлингиз ва иродангизни ҳурмат қиламан.
Мен ўзим даволанишга қўрқиб қолганман. Яна бошқа жойимни касал қилиб қўйишса, нима қиламан?! Ёшгина уч фарзандим бор. Мени бу ҳолга тушишимга чаласавод врач профессорлар сабабчи бўлди. Бири 90 фоиз, иккинчиси 150 фоиз эшитмайди, деб қоғозга чизмаси билан чиқариб берган.Бинафша Каландарова
Мен бир неча йиллардан бери Германияда оилам билан яшайман. Турмуш ўртоғим ҳуқуқ йўналишида ҳамда ўзим медиа ва коммуникация соҳасида илмий иш қиламиз. Турли тилларга қизиқишим боис, университетимизда бепул ташкил қилинган немис кар ва соқовлар тилини ҳам бироз ўргандим.
Энг қизиғи, ўқитувчимизнинг ўзи кар ва соқов. Энг биринчи дарсда 30 дақиқа давомида таржимон дарснинг ташкил этилишини таржима қилиб турган, кейин чиқиб кетганди. Шахсан мен ўқитувчи кар ва соқов бўлишини кутмагандим. Таржимон кетгач, ўқитувчи секин-секин имо-ишоралар билан «гапира" бошлади» — хонага сукунат чўмди... Биз — иштирокчилар хавотир аралаш ҳаяжонда. Нима қиламиз энди?! Лекин бу хавотиримиз узоқ чўзилмади. Чунки ўқитувчимиз Петер шунчалик вазмин, ўзига ишонган, хушчақчақ, ахборот технологиялари билан «қуролланган» ва профессионал муаллим эдики, биз биринчи дарсданоқ кар ва соқовлар тилида анча-мунча «сўзлаша» оладиган бўлгандик.
Петернинг қўлида бу курсни 3-даражагача икки йил давомида ўқидим. У билан биз иштирокчилар шунчалик иноқлашиб кетдикки, ҳалигача алоқадамиз. Петер орқали бошқа кар-соқов дўстлар топдим. Ҳар ойда бир марта бўладиган шаҳримиздаги кар-соқовлар жамияти умумий йиғилишларига имкон бўлганида бориб тураман. Улар давраларида мен кабиларни кўриб, жуда хурсанд бўлишади. Ораларида жуда самимий, дилкаш, турли жойларда ишлайдиган малакали мутахассислар бор.
Шундай вақтларда Ўзбекистонда ҳам шундай ижобий ишлар қилиниши зарурлиги ҳақида ўйга толаман. Ўзбекистонда ҳам кар-соқовлар тили фақатгина шу тоифага кирувчилар ёки мутахассисларга ўргатилмасдан, бу бўйича шундай одамларнинг яқинлари, дўстлари, умуман барча қизиқувчиларга очиқ бўлган тил курслари ташкил қилиниши керак. Шуни ишонтириб айта оламанки, кар-соқовлар тили жудаям қизиқ, уни ўрганиш ҳам, унда гаплашиш ҳам жуда мароқли. Мулоқот давомида миям умуман бошқача ишлаётганини ҳис қиламан. Алоҳида бир чет тилини ўрганишдан тамомила фарқ қилади. Бу тилни хобби қилиб оилавий ўргандик.
Сўнгги марта юртимга борганимда бир банкка ишим тушганди. Банкдан ишимни битириб, чиқиб кетаётганимда имо-ишора билан гаплашаётган аёл ва ёш бир қизга кўзим тушди. Германияда бундай одамлар билан гаплашиб кўрганим учун улар билан билганимча саломлашдим. Нега «билганимча» деяпман? Чунки кар-соқовлар тили, ҳар бир давлатда «нормал» тиллар ҳар хил бўлганидек, ўзгача бўлади. Масалан, немис кар-соқовлар алифбоси буюк британиялик инглизларникидан тамомила фарқ қилади. Ваҳоланки, немис ва инглиз тиллари алифбоси деярли бир хил. Ҳатто Германиянинг ўзида кар-соқовларнинг ҳар бир федерал ер, ҳатто алоҳида шаҳарларида ўз шевалари бор. Лекин турли миллатга мансуб кар-соқовлар маълум фоизда бир-бирларини тушунишлари мумкин. Шуни билганим учун ўзбекча кар-соқовлар тилида гаплашаётган янги танишларим билан мулоқотга киришдим. Кейин билдимки, ўсмир қиз эшитар ва гапирар экан. Аёл эса унинг холаси ва бу қиз тилмоч сифатида банкка бирга келган экан. Даставвал улар мени ўқитувчи деб ўйлашди. Кейин мен «немисча гапираётганимни» «айтиб» берсам, роса ҳайрон қолишди. Ҳаммадан ҳам шу аёл — мен унга эътибор қилиб, у билан кулишиб, узуқ-юлуқ бўлса-да, мулоқот қилганимга — жуда-жуда хурсанд бўлди.
Қизнинг телефон рақамини олгандим, афсуски, кейин йўқотиб қўйдим. Унинг ота-онаси ҳам кар-соқов экан ва бу қиз тилни ота-онасидан ўрганган экан. Мен улар орқали ўзбекча кар-соқовлар тилини ўргатадиган китоб ёки ўқув қўлланма топмоқчи эдим. Кейинроқ тасодифан танишим орқали махсус интернатда ишлайдиган одам билан учрашиб қолдим. У менга бир китоб кўрсатди, лекин ҳадя қилолмади. Сабаби, китоб жуда кам тиражда чиққан экан. Кейин китобни қидиришга вақтим қолмади, қайтишим керак эди. Немис ва ўзбек кар-соқовлар тиллари ўртасида қанақа фарқлар борлигига жуда қизиққандим.
Кар-соқовлар тилини ўргатиш ва ўрганиш, умуман бундай инсонларга имкониятлар яратиш бўйича Германия тажрибасини Ўзбекистонга татбиқ этиш бўйича лойиҳалар қилиш учун ғоя ва режаларим бор. Германияда, масалан, имконияти чекланганлар учун махсус кўнгилочар тадбирлар, саёҳатлар ташкил қилинади. Германияда кар-соқовлар учун махсус молиявий имтиёзлардан ташқари турли эҳтиёжлари учун таржимонлик хизматлари давлат томонидан қопланади. Бу соҳадаги таржимонлик хизматлари ўта замонавий, интернет ва бошқа смарт технологиялар ёрдамида масофали ҳам бўлиши мумкин. Ҳар бир шаҳарда кар ва соқов инсонларнинг бир нечтадан жамият ва клублари бор. Турли тадбирлар ташкил қилишади, театрлар саҳналаштиришади, рақсга тушишади, спорт билан шуғулланишади ва ҳоказо.
Зилолабону Холиқова
Имкониятим маълум даражада чекланган бўлса-да, менинг ҳам ўз орзуларим, интилишларим, бошқа одамлардан қолишмайдиган салоҳиятим бор. Бироқ буларни рўёбга чиқариш учун қуруқ ниятнинг, ҳаракатнинг ўзи етмаяпти. Орттирилган ва туғма карлик оқибатида ҳаётдан узилиб қолган ёшларнинг жамиятда ўз ўрнини топишлари учун махсус олий ўқув юрти ёки мавжуд олий таълим муассасалари ҳузурида эшитиш имконияти чекланганлар учун махсус ўқув йўналишлари ташкил этилишини Ўзбекистон раҳбариятидан сўраб қоламан.
Таъкидлашим керакки, мен каби орттирилган карлик муаммосига эга инсонлар одатда туғма кар инсонлардан кўра таълим олишда кўпроқ тўсиқларга дуч келади. Ўз мисолимда айтадиган бўлсам, 14 ёшимда — айнан мактабда келажак ҳаётим учун энг муҳим бўлган фанларни ўзлаштиришим лозим бўлган паллада умуман эшитмайдиган бўлиб қолганман. Менимча, ўша пайти тақдирга тан берилиб, менга аслида кар-соқовлар тилини ўрганишим учун имконият яратилиши керак эди. Ота-онамни айбламайман, лекин таълимга масъул ташкилотлар шундай ҳолатда — бола тўсатдан эшитиш имкониятига эга бўлмай қолганда унинг сифатли таълим олиши қандай амалга оширилиши ҳақида ота-онага, у ўқиётган мактаб маъмуриятига тўғри йўл–йўриқ кўрсата олишлари керак эди, деб ҳисоблайман.
Афсуски, етарлича маълумотга эга бўлмаслик ёки катталарнинг нотўғри қарори туфайли кар-соқовлар тилини ўрганмаганман. Мана, энди улғайиб, ўзимни англаб, ўз йўлимни топиш учун кар-соқовлар тилини астойдил ўрганмоқчи бўлганимда керакли китоб ва ўқув материалларини ҳам топа олмаяпман. Истардимки:
- биз каби орзулари олам, лекин иложсизликдан қийналаётган ёшларга ҳам бироз эътибор қаратилса, таълим олишга бўлган юқори интилишимиз, истакларимиз қўллаб-қувватланса;
- таълим вазирликлари, ёшлар ташкилотларида махсус бўлимлар ташкил қилинса ва бу масалалар ривожланган давлатларда қандай ечилгани муҳокама этилиб, ҳаётга татбиқ қилинса;
- кар ва соқовлар жамияти ходимлари ҳар бир туман, чекка қишлоқларгача кириб бориб, эътибордан четда қолиб кетган шундай инсонларни топиб, уларни аъзоликка таклиф қилса, савод ва маълумотларини оширишга кўмаклашса;
- завод ва фабрикаларда меҳнат қилаётган эшитиш имконияти чекланган ходимлар учун алоҳида газета-журналлар, онлайн видеоканаллар (оммавий ахборот воситалари) ташкил қилинса, бу ходимлар орасидан ижодкорлари танлаб олиниб, улар ҳам маърифий ишларга жалб қилинса;
- эшитиш қобилияти чекланган инсонларга ёшидан қатъий назар кар-соқовлар тилини ўрганишлари учун шароитлар яратилса;
- кар-соқовлар тилини ўргатадиган махсус курслар нафақат эшитиш имкониятига эга бўлмаган инсонларга, балки уларнинг яқин қариндошлари учун ҳам имтиёзли тарзда ташкил қилинса;
- кар-соқовлар тилини ўргатадиган сифатли дарслик ва китоблар кўп ададларда босиб чиқарилса (бу таклифнинг рўёбга чиқарилиши кар-соқовлар тилини мустақил ўрганиш истагидагилар учун айни муддао бўларди).
Биздек ёшлар мослаштирилган шароитларда ўқиса, улар орасидан ҳам етук мутахассислар, жамиятнинг ижтимоий-сиёсий ҳаётида фаол кадрлар, ҳоким ва депутатлар ҳам чиқади. Биз ҳеч кимдан кам эмасмиз ва бу синовларни, албатта, енгамиз. Лекин жамиятда ўз ўрнимизни топишимизда қўллаб-қувватловга муҳтожмиз. Янги йил биз кутган натижаларни беришига ишонамиз. Биз умид билан яшаяпмиз. Ушбу мурожаатимизга тегишли ташкилотлар муносиб жавоб йўллашларини барча дарддошларим номидан умид қилиб қоламан.
Изоҳ (0)