8 ноябрь оқшомида Ҳиндистон бош вазири Нарендра Моди кутилмаган эълон билан чиқиш қилди: 9 ноябрь тонгидан бошлаб 500 ва 1000 рупия (мос равишда, тахминан, 7,5 ва 15 АҚШ доллари) қийматидаги банкноталар ҳақиқий эмас, деб топилади. Мамлакат ҳукумати шу йўл билан яширин иқтисодиётга зарба беришга қарор қилди. Фуқаролар пул алмаштириш ва ёнилғи қуйиш шохобчаларига отилган. Meduza нашри Ҳиндистон раҳбарияти қўл урган бундай кескин чора сабабларини изоҳлади.
Энг йирик банкноталарни бекор қилиш бўйича операция тўлиқ махфий тартибда амалга оширилди. Телетомошабинлар яқин вақт ичида уларга бош вазир мурожаат қилиши ҳақидаги эълонни кўрган, шундан сўнг бош вазир чиқиш қилиб, бир неча соатдан сўнг 500 ва 1000 рупиялик купюралардан фойдаланиб бўлмаслигини маълум қилган. Бу эълон берилган вақтда Деҳлидаги ресторанда ўтирган «Би-би-си» муҳаррири Саймон Жекнинг ёзишича, тамаддихона меҳмонлари ва ходимлари ҳайратдан оғзи очилгани ҳолда экранга қараб қолган. Ҳукумат пул ислоҳотига ҳеч ким улгурмаслиги учун қўлидан келган барча ишни қилган.
Ҳайратдан ўзига келган ҳиндлар банкоматлар томон югурган. Уларда 9 ноябрнинг ярим кечасига қадар майда нақд купюраларни ечиб олиш имкони бор эди — шундан сўнг банклар 24 соатга ёпилиши, банкоматлар эса фақат дам олиш кунларидан сўнг ишлаши маълум қилинган эди. Чоршанба куни ҳиндлар йирик купюраларни яна икки кун давомида қабул қилиши лозим бўлган ёнилғи қуйиш шохобчаларини штурм қилишни бошлади. Ҳукуматнинг бу қарори биринчи галда қишлоқ жойлардаги аҳоли учун кутилмаган ёмон хабар бўлди, чунки йирик шаҳарларда онлайн-сервислар ва нақдсиз тўлов тури етарлича ривожланиб улгурган.
Пуллардан фойдаланиш учун, уларни алмаштириш керак. Хоҳловчилар ўзининг 500 ва 1000 рупиялик пулларини нисбатан кичик ёки келаси ҳафта охиридан муомалага чиқарилиши кутилаётган янги намунадаги 500 ва 2000 рупиялик банкноталарга алмаштириб олишлари учун ҳукумат 30 декабргача мухлат берган. Айни вақтда, пулни алмаштириш учун шахсни тасдиқловчи ҳужжат керак бўлади. Агар фуқаро алмаштирмоқчи бўлаётган катта пуллар аввал декларацияларга киритилмаган бўлса, у бу пуллар қаердан келганини солиқ органларига изоҳлаб бериши зарур.
Эски купюралардан воз кечмоқчи бўлганлар учун талаблар ҳеч қанақасига сусайтирилмайди. Ҳиндистон Молия вазирлигидан маълум қилишларича, у ёки бу сабабга кўра ўз уйида йирик купюраларни сақлаган оддий хонадон эгаларида пулни алшматириш бўйича муаммолар юзага келмаслиги керак. Катта пуллар тақиқи сентябрь ойида якунига етган солиқ амнистиясида қатнашишни хоҳламаганларга қарши йўналтирилган. Мазкур амнистия доирасида ҳукумат 650 миллиард рупия (тахминан 9,7 миллиард доллар)ни яширин иқтисодиётдан чиқаришга муваффақ бўлган эди. Мамлакатдаги бутун яширин иқтисодиёт ҳажми 30 триллион рупия (450 миллиард доллар)га ёки Ҳиндистон ялпи ички маҳсулотининг 20 фоизига тенг, деб баҳоланади.
Жуда катта миқдордаги пулни алмаштиришга тўғри келади. Ҳиндистон Марказий банки маълумотларига кўра, мамлакатдаги бутун пул массасининг 86 фоизини айнан тақиқланган пуллар ташкил этади. Бу умумий қиймати 15 триллион рупияга тенг 23 миллиарддан ортиқ банкнота, дегани. Мамлакатдаги ҳар иккинчи молиявий операция айнан шу пуллар воситасида амалга оширилади.
Нарендра Моди сайловлар арафасида кескин пул ислоҳотига қўл урди. Мамлакатнинг янги парламенти 2019 йилда сайланади, бироқ Ҳиндистон штатларидаги маҳаллий сайловлар яқин орада бошланади. «‘Қора пуллар’ ва коррупция — қашшоқликка барҳам бериш йўлидаги асосий тўсиқлардир», — деди бош вазир ўз мурожаати вақтида. Бу сўзлар аввало Модини ҳукумат раҳбари сифатидаги дастлабки икки йиллик фаолияти давомида коррупция ва яширин иқтисодиётга қарши етарлича кураш олиб бормаганликда айблаганларга қаратилган.
Мазкур кескин чоралар бош вазирнинг ўзига ҳам, унинг Ҳиндистон халқ партиясига ҳам қарши зарба бўлиб қайтиши мумкин, чунки партия шу кунгача қабул қилаётган пул маблағларининг тўртдан уч қисми декларация қилинмаган манбалардан олинарди. Банкноталарнинг тақиқланиши ҳам оддий фуқаролар, ҳам яқин ҳафталар ёки ойлар давомида фойдасининг катта қисмидан маҳрум бўладиган бизнес вакиллари томонидан партияни молиялаштириш қисқаришига сабаб бўлади.
Ҳиндистон томонидан танланган тактика янгилик эмас. 2016 йил майида Европа Марказий банки ҳам шунга ўхшаш ташаббус билан чиққан. Улар 500 евролик купюрадан бутунлай воз кечишга қарор қилган, чунки шубҳали ўтказмаларнинг аксарияти айнан шундай пул бирликлари ёрдамида амалга оширилган. Бироқ Европада бунинг учун икки йил мухлат берилган бўлиб, йирик купюраларни босмадан чиқариш босқичма-босқич камайтириб борилади.
Диққат, диққат! «Дарё»нинг Telegram’даги расмий канали — «Toshqin ‘Daryo’»га обуна бўлиб, янгиликлардан овозли кўринишда баҳраманд бўлишингиз мумкин.
Изоҳ (0)