Тошкентда йўллар, бинолар ва бозорлар жадал таъмирланган, Юлдуз Усмонова ўзбекча-хитойча-русча аралаш қасида-қўшиқ куйлаган, қўшимчасига, 23—24 июнь кунлари Ўзбекистон пойтахти марказидаги қатор кўчаларда транспортлар ҳаракати чекланган. Ҳаммаси «ШОС», аниқроғи, Шанхай ҳамкорлик ташкилоти — ШҲТга аъзо мамлакатлар давлат раҳбарларининг Тошкент саммити муносабати билан. «ШОС» — ШҲТнинг русча қисқартмасидир.
Фото: Twitter / @XHNews
ШҲТ ўзи нима?
Бу — 2001 йилда Хитой, Россия, Қозоғистон, Тожикистон, Қирғизистон ва Ўзбекистон раҳбарлари томонидан асос солинган халқаро ташкилот, «Шанхай бешлиги» деб ном олган ва 1996—1997 йиллардан бери мавжуд бўлган тузилма вориси (бу тузилмада Хитой ва унга қўшни, 1991 йилда мустақилликка эришган беш мамлакат бўлган). ШҲТ ҳарбий блок эмас (масалан, НАТО — ҳақиқий ҳарбий блок), хавфсизлик бўйича кенгаш ҳам эмас — шу тушунчалар ўртасидаги оралиқ ташкилот. Аъзо давлатлар доирасида хавфсизлик ва барқарорликни мустаҳкамлаш, террорчилик, айирмачилик, экстремизм, наркотрафикка қарши кураш, иқтисодий ҳамкорликни ривожлантириш, энергия борасидаги ҳамкорлик, илмий ва маданий алоқаларни тараққий эттириш — ташкилотнинг бош мақсад ва вазифалари сифатида эълон қилинган.
Нега саммит Тошкентда бўляпти?
Тошкент қарийб ҳар йили ШҲТ доирасидаги у ёки бу тадбирга мезбонлик қилади. Бироқ Давлат раҳбарлари кенгаши йиғилиши, яъни, ҳозирги саммит — ташкилот байроғи остидаги тадбирлар орасида энг нуфузлиси, энг каттасидир. Чунки бу кенгаш ташкилотнинг асосий фаолият йўналишлари белгилаб берувчи олий орган ҳисобланади ва у бир йилда бир марта йиғилади. Тошкент бу саммитга биринчи марта мезбонлик қилаётгани йўқ — мамлакат 2004- ва 2010 йилларда ҳам ташкилотга раислик қилган ва шу сабабли ҳам ШҲТаъзо давлатларнинг етакчилари Ўзбекистонда йиғилган.
ШҲТга раислик қилиш? У нима дегани?
БМТнинг бош котиби бўлгани каби, ШҲТнинг ҳам бош котиб бор. У ШҲТга аъзо мамлакатларнинг Ташқи ишлар вазирлари кенгаши тавсиясига кўра, Давлат раҳбарлари кенгаши томонидан тайинланади. Ҳозирги вақтда ШҲТнинг шундай бош котиби тожикистонлик Рашид Алимов ҳисобланади. Лекин унинг асосий вазифаси ШҲТ доирасида ўтказилаётган тадбирларни моддий-техник таъминлаш, ташкилот доирасидаги барча органларнинг ҳужжатларини ишлаб чиқилиши ва амалга оширилишида қатнашиш, йиллик бюджет бўйича таклифларни тайёрлашдан иборат, холос. Бош котиб уч йил муддатга тайинланади, ҳар йили эса ШҲТга раислик қилувчи мамлакат ўзгаради — ташкилотга аъзо мамлакатлар номининг рус алифбосида ёзилишига асосланган ҳолда. Ўзбекистон раислигида ШҲТ фаолиятини янада такомиллаштириш, ташкилот доирасида сиёсат, хавфсизлик, иқтисодиёт ва гуманитар алоқалар соҳаларида ўзаро ҳамкорликни чуқурлаштириш борасида салмоқли ишлар амалга оширилди. Давлат раҳбарлари кенгашининг бўлажак мажлиси кун тартибини мазмунан бойитишга алоҳида эътибор қаратилди.
ШҲТнинг Тошкентдаги кейинги саммити қачон бўлади?
Бу ҳақда ҳозирдан аниқ бир жавоб бериш мушкул. Ташкилот аъзолари сони олтита бўлган даврда, аниқроғи, 2001—2015 йиллар давомида Тошкент ҳар олти йилда бир саммит мезбонига айланди: 2004 йилдан кейин ҳам, 2010 йилдан кейин, Қозоғистон, Хитой, Қирғизистон, Тожикистон ва Россияда ўтган саммитлардан сўнг навбат Ўзбекистонга келаётган эди — бунинг сабаби, мезбонлик рус алифбоси ҳарфлари кетма-кетлиги бўйича тартибланган (рус алифбосида У ҳарфи К, Т ва Р ҳарфларидан кейин келади). Бироқ энди ташкилот аъзолари сони Ҳиндистон ва Покистон ҳисобига ошмоқда, кейинги йиллар давомида яна янги аъзолар (масалан, Эрон) қўшилиши эҳтимоли йўқ эмас. Шундай экан, энди Ўзбекистонга навбат қачон келишини аниқ айтиш қийин.
Ўзи ҳозир ШҲТга нечта мамлакат аъзо? Яна ким қўшилмоқчи унга?
Юқорида айтилганидек, ШҲТ дастлаб «Шанхай бешлиги» номи остида фаолият кўрсатган. Бу тузилмага Ўзбекистон ҳам қўшилиши билан, ном ҳам ўзгариб Шанхай ҳамкорлик ташкилоти пайдо бўлган (маълум вақт «Шанхай олтилиги» деган атама ҳам «яшаган»). 2007 йилдан бери ташкилот фаолиятида кузатувчи давлат мақомида қатнашиб келган Ҳиндистон ва Покистон 2016 йил июнидан ШҲТнинг аъзосига айланади. Бундан ташқари аъзоликка даъвогар, лекин аъзо сифатида қабул қилинмаган кузатувчи мақомидаги давлатлар — Афғонистон, Беларусь, Эрон, Мўғулистон, шунингдек, мақоми кузатувчи-давлатдан кейинги ўринда турувчи мулоқот бўйича ҳамкорлар — Озарбайжон, Арманистон, Камбожа, Непал, Туркия, Шри-Ланка ҳам бор. Сўнгги маълумотларга кўра, Сурия, Миср ва Исроил ҳам ташкилот фаолиятида қатнашиш истагини билдирган.
Тошкентдаги саммитда нималар муҳокама қилинади?
Бўлажак ШҲТ саммити давлат раҳбарларининг юбилей мажлиси бўлиб, Шанхай ҳамкорлик ташкилоти тузилганининг 15 йиллигига бағишланади. Давлат раҳбарлари ШҲТ доирасида серқирра ва ўзаро манфаатли ҳамкорликни янада чуқурлаштириш масалаларини муҳокама этади, шунингдек, долзарб минтақавий ва халқаро муаммолар юзасидан фикр алмашади. Давлат раҳбарлари учрашуви якунида асосий ҳужжат — ШҲТ ўн беш йиллигининг Тошкент декларацияси қабул қилинади. Унда ташкилотнинг сўнгги ўн беш йиллик фаолияти, аъзо давлатларнинг ШҲТни ривожлантириш истиқболларига нисбатан келишилган ёндашувлари, шунингдек, жорий халқаро ҳамда минтақавий вазият бўйича позиция ўрин олади. Давлат раҳбарлари 2025 йилгача ШҲТни ривожлантириш стратегиясини амалга оширишга доир 2016–2020 йилларга мўлжалланган ҳаракат режаси ва ШҲТни ривожлантириш, унга аъзо давлатлар ўртасидаги ҳамкорликни мустаҳкамлашга қаратилган қатор бошқа ҳужжатларни тасдиқлайди.
Изоҳ (0)