O‘zbekistonda 2025-yil 1-iyuldan eskrou tizimi ishga tushiriladi. Prezident farmoni asosida amalga oshirilayotgan loyiha qurilish sohasini tartibga solish va aholi huquqlarini himoyalashga qaratilgan.
Quruvchi korxonalarga yangi majburiyatlar
Qurilish va uy-joy kommunal xo‘jaligi vazirligining “Daryo”ga maʼlum qilishicha, eskrou — quruvchi va xaridor o‘rtasidagi oldi-sotdining yangicha shaklidir.
Endilikda hali bitmagan uydan xonadon sotib olmoqchi bo‘lgan fuqaro, o‘sha uyga o‘z mablag‘larini tikish orqali ulushdorga aylanadi. Buning uchun quruvchiga emas, bankka to‘lov qiladi. Ulushdorning to‘lagan pullari alohida eskrou hisobvarag‘ida yig‘ib boriladi. Uy bitmaguncha quruvchi kompaniya bu pullardan foydalana olmaydi. Turar joyni esa o‘z mablag‘lari yoki bank krediti asosida qurib bitkazadi.
Ulushli shartnoma orqali developer ko‘rsatilgan uyni qurib, o‘z vaqtida topshirish majburiyatini oladi. Bank esa ulushdorning pul mablag‘lari eskrou hisobvarag‘ida yig‘ilishi, xavfsiz saqlanishini taʼminlaydi. Shu bilan birga, uy-joy qurilishini loyihaviy moliyalashtirishni amalga oshiradi, ko‘chmas mulkni o‘z vaqtida va sifatli qurib, egasiga yetkazib topshirilishini kafolatlaydi.
“Qurilish nazorat ostida bo‘ladi”
Qurilish va uy-joy kommunal xo‘jaligi vaziri Sherzod Hidoyatov “Daryo” muxbiriga bergan intervyusida eksrou haqida fikr bildirdi. Vazirga ko‘ra, tizim Rossiya kompaniyasi bilan hamkorlikda ishlab chiqilgan.
“Eskrou — aholi mablag‘ini himoya qilish, uy-joylarni o‘z vaqtida, sifatli va qonuniy qurilishini nazoratga oladigan raqamli tizimdir. Uni ishga tushirish bo‘yicha Rossiyaning DomRF kompaniyasi bilan ish olib borilyapti. Vazirlik tomonidan ishlab chiqilgan raqamli dasturlar ham tugatilgan. Bu bo‘yicha hozir test rejim ishlari amalga oshirilyapti”, dedi vazir.
Suhbat davomida Sherzod Hidoyatov 2025-yilda O‘zbekistonda 135 mingta xonadon qurilishi kutilayotganini aytdi. Shundan 35 mingtasi Toshkent shahrida barpo etiladi. Mazkur raqam uylar qurilishi soni o‘sib borishini ko‘rsatmoqda.
“Afsuski, ayrim quruvchilar tomonidan firibgarlik holatlari avj olgan. Odamlar juda ham ishonuvchanligi sabab aldanib qolmoqda. Shu bois aholi huquqlarini himoya qilish maqsadida eskrou tizimini joriy qilishning qattiq tarafdorimiz. Hozirgi kunda baʼzi bir quruvchilarimiz yer oladi, loyiha qiladi. Aholidan tushgan pulga uni qurib bitirishi kerak. Lekin nechadir foiz uyni sotgach, foydasini oldindan o‘zicha hisoblab, pullarni boshqa yoqqa ishlatib yuboryapti. Keyin uyni ham qura olmayapti. Shunga o‘xshagan ko‘p masalalar bo‘lgani uchun bizlar eskrouni maksimal darajada tezlashtirishga harakat qilyapmiz. Loyihada ilg‘or davlatlar mutaxassislari ham ishtirok etyapti”, dedi vazir.
Ertadan, yaʼni 1-iyuldan eskrou doirasida “Shaffof qurilish” axborot elektron platformasi ishga tushiriladi. Quruvchi uy-joyni platformada ro‘yxatga qo‘ysagina aholi pullarini ulush kiritish asosida jalb qila oladi.
“Developer obyektni platformaga kiritgach, bank tomonidan uyni o‘z vaqtida qura olish imkoniyatlari o‘rganiladi. Qurilish jarayonida ishning bajarilish grafigi nazorat qilib boriladi. Loyihaviy moliyalashtirishdan ko‘zlangan maqsad ham shu”, deya maʼlumot berdi vazirlik axborot xizmati.
Platformada quruvchi kompaniya va obyekt haqidagi barcha maʼlumotlar jamlab boriladi. Masalan, qurilayotgan bino manzili, qavatlari, kirish yo‘laklari, kompaniyaning loyihaviy hujjatlari, ijobiy ekspertiza xulosasi, qurilish boshlanadigan sana va foydalanishga topshirish muddati kabilar. Bu axborotlarni xaridorlar ham platformada kuzatib borishlari mumkin. Yaʼni quruvchi ruxsatnomasining mavjudligi, reytingi va oldingi loyihalari haqida bilib olish imkoni mavjud bo‘ladi. Shu asosda quruvchilar reyting tizimi shakllanadi.
“Eskrou sabab uylar narxi oshmaydi”
Vazirlik maʼlumotiga ko‘ra, eskrou hisobvarag‘ida jamlangan pullar ko‘payishi natijasida quruvchi korxonalarga amaldagi stavkalardan ancha pastroq narxda kreditlar ajratiladi.
“Bu esa eskrou tizimi joriy etilgach, yangi uy-joylar narxi keskin oshib ketadi degan maʼlumotlarni inkor etadi”, deya axborot berdi Qurilish va uy-joy kommunal xo‘jaligi vazirligi.
Qurilish bitib, xaridor xonadonni qabul qilgach, uning bank hisobvarag‘idagi pullari developer tashkilotga yo‘naltiriladi. Quruvchi o‘z majburiyatlarini bajarmagan taqdirda, pullar fuqaroga to‘liq miqdorda qaytarib beriladi. Yaʼni uy bitmay qolsa, xaridor kuyib qolmaydi, bankka qo‘ygan pullarini muammosiz qaytarib oladi.
Prezident farmoniga ko‘ra, eskrou hisobvarag‘iga yo‘naltirilgan pul mablag‘larini to‘xtatib qo‘yish, hisobdan chiqarish yoki majburiy ijroga qaratish taʼqiqlanadi.
Umuman olganda, 1-iyuldan kuchga kiradigan tartib joriy yil oxirigacha ixtiyoriy bo‘ladi. 2026-yil 1-yanvardan esa qurilishda mablag‘larini jalb qilish faqat eskrou hisobvarag‘i orqali amalga oshiriladi. Shu tarzda, yangi qurilayotgan uylarni belgilangan muddatlarda egalariga topshirish va aholi to‘lagan pullarining muzlab qolmasligi to‘liq nazoratga olinadi.
“Uy oldi-sotdisi naqdsiz shaklga o‘tkaziladi”
O‘zbekistonda ko‘chmas mulk sotish va xarid qilish naqdsiz shaklga o‘tkazilishi kutilmoqda. Bu haqda 26-iyundagi Senat yig‘ilishida Soliq qo‘mitasi raisining birinchi o‘rinbosari Mubin Mirzayev maʼlum qildi.
Mubin Mirzayevning aytishicha, mamlakatda xufiyona iqtisodiyot ulushi yuqoriligicha qolmoqda. Mazkur muammoga qarshi kurashish maqsadida qator vazirlik va idoralar hamkorligida prezident qarori tayyorlandi.
“Qarorda asosiy eʼtibor naqdsiz hisob-kitoblarni rag‘batlantirishga qaratildi. Barcha vazirlik va idoralar bilan hujjatdagi normalar bo‘yicha kelishdik va qarorni administratsiyaga taqdim etdik. Qaror ijro etilishi xufiyona iqtisodiyotga qarshi kurashishni tizimli yo‘lga qo‘yishga yordam beradi”, dedi qo‘mita rasmiysi.
Mubin Mirzayev bergan maʼlumotga ko‘ra, qarorda naqdsiz hisob-kitoblarni amalga oshirish mexanizmi ko‘chmas mulklar savdosidan boshlanadi.
“Eng yirik hisob-kitoblar tizimini naqdsiz shaklga o‘tkazmoqchimiz. Yaʼni buni ko‘chmas mulkdan boshlaymiz. Bugungi kunda uy sotish va sotib olish ko‘pincha naqd pulda amalga oshiriladi. Endilikda to‘lovlarni qonuniy tarzda, bank aylanmasi orqali to‘lash tartibi joriy etilishi kutilmoqda. Bunda savdo qoidalarini buzmagan holda ishlashni rag‘batlantirish va qonuniy tartiblarga amal qilishni taʼminlash ham ko‘zda tutilmoqda”, dedi tashkilot vakili.
2024-yilda O‘zbekistonda uylar narxlari asl (fundamental) qiymatidan 17 foiz yuqori ekani maʼlum qilingandi. Hisob-kitoblarga qaraganda, o‘tgan yili respublikada 329 mingta uy sotilgan. Bu ko‘rsatkich 2023-yildagiga qaraganda 2,2 foiz kam. Mazkur pasayishga ipoteka olishdagi cheklovlar va bozordagi narxlarning qisman reallashuvi sabab bo‘lgan. 2023-yil yakunida mamlakatda jami 7,5 millionta uy-joy bo‘lgan. Bu aholining har 5 nafariga 1 ta uy to‘g‘ri kelishini anglatadi.
Izoh (0)