Ўзбекистонда 2025 йил 1 июлдан эскроу тизими ишга туширилади. Президент фармони асосида амалга оширилаётган лойиҳа қурилиш соҳасини тартибга солиш ва аҳоли ҳуқуқларини ҳимоялашга қаратилган.
Қурувчи корхоналарга янги мажбуриятлар
Қурилиш ва уй-жой коммунал хўжалиги вазирлигининг “Дарё”га маълум қилишича, эскроу — қурувчи ва харидор ўртасидаги олди-сотдининг янгича шаклидир.
Эндиликда ҳали битмаган уйдан хонадон сотиб олмоқчи бўлган фуқаро, ўша уйга ўз маблағларини тикиш орқали улушдорга айланади. Бунинг учун қурувчига эмас, банкка тўлов қилади. Улушдорнинг тўлаган пуллари алоҳида эскроу ҳисобварағида йиғиб борилади. Уй битмагунча қурувчи компания бу пуллардан фойдалана олмайди. Турар жойни эса ўз маблағлари ёки банк кредити асосида қуриб битказади.
Улушли шартнома орқали девелопер кўрсатилган уйни қуриб, ўз вақтида топшириш мажбуриятини олади. Банк эса улушдорнинг пул маблағлари эскроу ҳисобварағида йиғилиши, хавфсиз сақланишини таъминлайди. Шу билан бирга, уй-жой қурилишини лойиҳавий молиялаштиришни амалга оширади, кўчмас мулкни ўз вақтида ва сифатли қуриб, эгасига етказиб топширилишини кафолатлайди.
“Қурилиш назорат остида бўлади”
Қурилиш ва уй-жой коммунал хўжалиги вазири Шерзод Ҳидоятов “Дарё” мухбирига берган интервьюсида эксроу ҳақида фикр билдирди. Вазирга кўра, тизим Россия компанияси билан ҳамкорликда ишлаб чиқилган.
“Эскроу — аҳоли маблағини ҳимоя қилиш, уй-жойларни ўз вақтида, сифатли ва қонуний қурилишини назоратга оладиган рақамли тизимдир. Уни ишга тушириш бўйича Россиянинг ДомРФ компанияси билан иш олиб бориляпти. Вазирлик томонидан ишлаб чиқилган рақамли дастурлар ҳам тугатилган. Бу бўйича ҳозир тест режим ишлари амалга ошириляпти”, деди вазир.
Суҳбат давомида Шерзод Ҳидоятов 2025 йилда Ўзбекистонда 135 мингта хонадон қурилиши кутилаётганини айтди. Шундан 35 мингтаси Тошкент шаҳрида барпо этилади. Мазкур рақам уйлар қурилиши сони ўсиб боришини кўрсатмоқда.
“Афсуски, айрим қурувчилар томонидан фирибгарлик ҳолатлари авж олган. Одамлар жуда ҳам ишонувчанлиги сабаб алданиб қолмоқда. Шу боис аҳоли ҳуқуқларини ҳимоя қилиш мақсадида эскроу тизимини жорий қилишнинг қаттиқ тарафдоримиз. Ҳозирги кунда баъзи бир қурувчиларимиз ер олади, лойиҳа қилади. Аҳолидан тушган пулга уни қуриб битириши керак. Лекин нечадир фоиз уйни сотгач, фойдасини олдиндан ўзича ҳисоблаб, пулларни бошқа ёққа ишлатиб юборяпти. Кейин уйни ҳам қура олмаяпти. Шунга ўхшаган кўп масалалар бўлгани учун бизлар эскроуни максимал даражада тезлаштиришга ҳаракат қиляпмиз. Лойиҳада илғор давлатлар мутахассислари ҳам иштирок этяпти”, деди вазир.
Эртадан, яъни 1 июлдан эскроу доирасида “Шаффоф қурилиш” ахборот электрон платформаси ишга туширилади. Қурувчи уй-жойни платформада рўйхатга қўйсагина аҳоли пулларини улуш киритиш асосида жалб қила олади.
“Девелопер объектни платформага киритгач, банк томонидан уйни ўз вақтида қура олиш имкониятлари ўрганилади. Қурилиш жараёнида ишнинг бажарилиш графиги назорат қилиб борилади. Лойиҳавий молиялаштиришдан кўзланган мақсад ҳам шу”, дея маълумот берди вазирлик ахборот хизмати.
Платформада қурувчи компания ва объект ҳақидаги барча маълумотлар жамлаб борилади. Масалан, қурилаётган бино манзили, қаватлари, кириш йўлаклари, компаниянинг лойиҳавий ҳужжатлари, ижобий экспертиза хулосаси, қурилиш бошланадиган сана ва фойдаланишга топшириш муддати кабилар. Бу ахборотларни харидорлар ҳам платформада кузатиб боришлари мумкин. Яъни қурувчи рухсатномасининг мавжудлиги, рейтинги ва олдинги лойиҳалари ҳақида билиб олиш имкони мавжуд бўлади. Шу асосда қурувчилар рейтинг тизими шаклланади.
“Эскроу сабаб уйлар нархи ошмайди”
Вазирлик маълумотига кўра, эскроу ҳисобварағида жамланган пуллар кўпайиши натижасида қурувчи корхоналарга амалдаги ставкалардан анча пастроқ нархда кредитлар ажратилади.
“Бу эса эскроу тизими жорий этилгач, янги уй-жойлар нархи кескин ошиб кетади деган маълумотларни инкор этади”, дея ахборот берди Қурилиш ва уй-жой коммунал хўжалиги вазирлиги.
Қурилиш битиб, харидор хонадонни қабул қилгач, унинг банк ҳисобварағидаги пуллари девелопер ташкилотга йўналтирилади. Қурувчи ўз мажбуриятларини бажармаган тақдирда, пуллар фуқарога тўлиқ миқдорда қайтариб берилади. Яъни уй битмай қолса, харидор куйиб қолмайди, банкка қўйган пулларини муаммосиз қайтариб олади.
Президент фармонига кўра, эскроу ҳисобварағига йўналтирилган пул маблағларини тўхтатиб қўйиш, ҳисобдан чиқариш ёки мажбурий ижрога қаратиш таъқиқланади.
Умуман олганда, 1 июлдан кучга кирадиган тартиб жорий йил охиригача ихтиёрий бўлади. 2026 йил 1 январдан эса қурилишда маблағларини жалб қилиш фақат эскроу ҳисобварағи орқали амалга оширилади. Шу тарзда, янги қурилаётган уйларни белгиланган муддатларда эгаларига топшириш ва аҳоли тўлаган пулларининг музлаб қолмаслиги тўлиқ назоратга олинади.
“Уй олди-сотдиси нақдсиз шаклга ўтказилади”
Ўзбекистонда кўчмас мулк сотиш ва харид қилиш нақдсиз шаклга ўтказилиши кутилмоқда. Бу ҳақда 26 июндаги Сенат йиғилишида Солиқ қўмитаси раисининг биринчи ўринбосари Мубин Мирзаев маълум қилди.
Мубин Мирзаевнинг айтишича, мамлакатда хуфиёна иқтисодиёт улуши юқорилигича қолмоқда. Мазкур муаммога қарши курашиш мақсадида қатор вазирлик ва идоралар ҳамкорлигида президент қарори тайёрланди.
“Қарорда асосий эътибор нақдсиз ҳисоб-китобларни рағбатлантиришга қаратилди. Барча вазирлик ва идоралар билан ҳужжатдаги нормалар бўйича келишдик ва қарорни администрацияга тақдим этдик. Қарор ижро этилиши хуфиёна иқтисодиётга қарши курашишни тизимли йўлга қўйишга ёрдам беради”, деди қўмита расмийси.
Мубин Мирзаев берган маълумотга кўра, қарорда нақдсиз ҳисоб-китобларни амалга ошириш механизми кўчмас мулклар савдосидан бошланади.
“Энг йирик ҳисоб-китоблар тизимини нақдсиз шаклга ўтказмоқчимиз. Яъни буни кўчмас мулкдан бошлаймиз. Бугунги кунда уй сотиш ва сотиб олиш кўпинча нақд пулда амалга оширилади. Эндиликда тўловларни қонуний тарзда, банк айланмаси орқали тўлаш тартиби жорий этилиши кутилмоқда. Бунда савдо қоидаларини бузмаган ҳолда ишлашни рағбатлантириш ва қонуний тартибларга амал қилишни таъминлаш ҳам кўзда тутилмоқда”, деди ташкилот вакили.
2024 йилда Ўзбекистонда уйлар нархлари асл (фундаментал) қийматидан 17 фоиз юқори экани маълум қилинганди. Ҳисоб-китобларга қараганда, ўтган йили республикада 329 мингта уй сотилган. Бу кўрсаткич 2023 йилдагига қараганда 2,2 фоиз кам. Мазкур пасайишга ипотека олишдаги чекловлар ва бозордаги нархларнинг қисман реаллашуви сабаб бўлган. 2023 йил якунида мамлакатда жами 7,5 миллионта уй-жой бўлган. Бу аҳолининг ҳар 5 нафарига 1 та уй тўғри келишини англатади.
Изоҳ (0)