Ko‘tarilgan stavkalar global uy-joy narxlariga qanday ta’sir ko‘rsatishi tahlil qilindi

Xalqaro valyuta jamg‘armasi (XVJ) iqtisodchilari Serhan Chevik va Sadna Naik o‘tkazgan tadqiqotga ko‘ra, markaziy banklar tomonidan ko‘tarilgan stavkalar va jahon iqtisodiyotidagi noaniqlikning kuchayishi kapital narxini oshirdi va so‘nggi yillarda aktivlar, jumladan, ko‘chmas mulk narxlarining oshishiga ta’sir qildi.

Maqolada Rossiya, Turkiya, Chexiya, Polsha, Estoniya, Vengriya, Latviya, Litva, Slovakiya va Sloveniya bozorlari Xalqaro hisob-kitoblar bankining 1998—2022-yillardagi real narxlari indekslarini hisobga olgan holda ko‘rib chiqildi.

Tadqiqot mualliflari joriy yilning birinchi yarmida ushbu mamlakatlarning aksariyatida ko‘chmas mulk narxlari ancha yuqori darajada saqlanganligini qayd etadi.

Endi ularning narxi pasayib bormoqda — yangi valyuta zarbalari va uy xo‘jaliklari daromadlari o‘sishining sekinlashishi narxlarning yangi, sezilarli o‘zgarishiga olib kelishi mumkin, — deb hisoblaydi tadqiqot mualliflari.

Ularning ta’kidlashicha, ko‘chmas mulk narxining oshishini belgilovchi eng muhim omil aholi daromadlarining oshishi hisoblanadi.

Bundan tashqari, bu ta’sir qimmatroq bozor segmentlarida ko‘proq namoyon bo‘ladi: yalpi ichki mahsulotning o‘rtacha o‘sishi 2,6 foiz, uy-joy narxlarining o‘sishi 2,7 foiz, stavkalarning o‘rtacha darajasi 5 foiz va real daromadlarning o‘sishi 4,8 foizni tashkil etdi.

2008-yildagi moliyaviy inqirozdan so‘ng YIM o‘sishi stavkalarning o‘zgarishi bilan solishtirganda narxlarga kamroq ta’sir qila boshladi. Bu esa rivojlanayotgan bozorlarda ipoteka kreditlarining ko‘payishi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.

Qayd etilishicha, stavkalarning oshishi arzon uy-joylarga kuchliroq ta’sir ko‘rsatadi, ipoteka kreditlari ulushi va uy xo‘jaliklarining qarz yuki shunchalik yuqori bo‘ladi.

Uzoq muddatli stavkalar bo‘lsa, ta’sir ham qimmat, ham arzon bozor segmentlarida salbiy bo‘ladi.

Mualliflarning ta’kidlashicha, ishsizlikning kuchayishi ko‘chmas mulk bozoriga unchalik ta’sirga ega emas, aholining o‘sishi esa, birinchi navbatda, arzon uy-joy narxlarining oshishiga olib keladi. Inflyatsiya ham salbiy, ammo statistik jihatdan ahamiyatsiz ta’sir ko‘rsatadi.

O‘z navbatida, uy-joy narxlarining keskin o‘zgarishi iqtisodiy faollik va moliyaviy barqarorlikka salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin, shuning uchun bozordagi pasayishni to‘g‘irlashda XVJ banklarga qo‘yiladigan talablarni yumshatish, shuningdek, soliqqa tortish shartlarini o‘zgartirishni taklif qilmoqda.

Mavzuga doir: 

• Mirobodda eng qimmat: Toshkentda noyabr oyi uchun uylar narxi tahlil qilindi;
• O‘zbekistonda asosiy stavka yana 15 foiz darajasida o‘zgarishsiz qoldirildi.