Shri-Lankada odamlar yonilg‘i bakini to‘ldirish uchun kilometrlab navbatda turibdi. Bangladeshda do‘konlar energiyani tejash uchun soat 20:00 da yopiladi, deb yozmoqda CNN.
Hindiston va Pokistonda elektr ta’minotidagi uzilishlar maktab va korxonalarni yopib qo‘yishga majbur qilmoqda.
Bular turli Osiyo mamlakatlaridagi og‘ir energetika inqirozi va yashash narxining keskin oshishi sababli o‘sib borayotgan norozilik va beqarorlikning bir qismidir.
Shri-Lanka va Pokistonda inqiroz hissi sezilarli darajada yuqori. Jamoatchilik g‘azabi allaqachon Kolomboda vazirlarning iste’foga chiqishiga sabab bo‘lgan va Imron Xonning Islomobodda bosh vazirlikdan qulashiga hissa qo‘shgan.
Mintaqaning boshqa joylarida muammo belgilari unchalik aniq bo‘lmasa ham, hali ham jiddiy oqibatlarga sabab bo‘lishi mumkin. Hatto Avstraliya kabi nisbatan boy mamlakatlarda ham iqtisodiy muammolar paydo bo‘la boshlaydi, chunki iste’molchilar yuqori energiya narxidan xavotirda.
Biroq yaqinda elektr energiyasiga bo‘lgan talab rekord darajaga yetgan Hindiston tajribasi, bu nima uchun mintaqaviy emas, balki global inqiroz ekanligini aniq ko‘rsatib beradi.
Dunyodagi eng katta uglerod emitenti — Hindistonning 28-mayda davlatga qarashli Coal India kompaniyasi 2015-yildan beri birinchi marta ko‘mir import qilishini e’lon qildi.
Muammoga nima sabab bo‘lmoqda?
Ushbu mamlakatlarning har biri o‘ziga xos holatlarga ega bo‘lsa-da, ularning barchasi koronavirus pandemiyasi va Ukrainadagi urushning ta’siridan aziyat chekdi.Mutaxassislarning fikricha, muammoning asl sababi talab va taklif o‘rtasidagi nomutanosiblik kuchayib borayotganida.
So‘nggi bir necha yil ichida pandemiya energiyaga bo‘lgan talabni juda past darajada ushlab turdi. 2020-yilning birinchi choragida global elektr energiyasi iste’moli 3 foizdan ko‘proqqa kamaydi.
Ammo endi davlatlar pandemiyani ortda qoldirganida, yoqilg‘iga talab o‘sib bormoqda. Raqobat esa ko‘mir, neft va gaz narxlarini rekord darajaga ko‘tarmoqda.
AQSH va uning ko‘plab ittifoqchilari Rossiya nefti va gaziga sanksiya kiritar ekan, ko‘plab davlatlar muqobil manbalarni izlashda qiynalib qoldi. Bu esa cheklangan ta’minot uchun raqobatni yanada kuchaytirdi.
Nega Osiyo?
Dunyo bo‘ylab energiya importi narxi keskin ko‘tarildi, xalqaro ko‘mir narxlari o‘tgan yilga nisbatan besh barobar, tabiiy gaz narxi esa o‘tgan yilga nisbatan 10 baravar yuqoriladi.Mutaxassislarning ta’kidlashicha, ba’zi Osiyo iqtisodlari, ayniqsa importga bog‘liq, rivojlanayotgan mamlakatlar bu tufayli eng ko‘p zarar ko‘rganligining sabablari bor.
Shri-Lanka kabi rivojlanayotgan iqtisodga ega davlatlar neft va tabiiy gaz sotib olishi kerak bo‘lsa, bu ular uchun haqiqiy kurashga aylanadi, — dedi Moody’s Analytics bosh iqtisodchisi Mark Zandi.Kolumbiya universitetining Global energiya siyosati markazining yordamchi katta tadqiqotchisi Antuan Halfga ko‘ra, rivojlanayotgan yoki yangi sanoatlashgan qashshoq mamlakatlar rivojlangan mamlakatlar bilan raqobatlasha olmaydi.
Bir hafta avval — 19-iyunda Shri-Lankaning energetika va energetika vaziri mamlakatda yoqilg‘i tugashiga bir necha kun qolganini bildirdi. Kolombodagi yonilg‘i quyish shoxobchalaridagi navbat esa 3 kilometrga cho‘zilgan.
20-iyunda davlat sektori idoralari, davlat maktablari va hukumat tomonidan tasdiqlangan xususiy maktablar kamida ikki haftaga yopildi.
Davlat sektori xodimlariga kelgusi uch oy davomida juma kunlari dam olishlari aytilgan — ularga bu vaqtda o‘z oziq-ovqatlarini yetishtirish tavsiya qilingan.
Buning o‘rniga har kuni soatlab davom etayotgan elektr ta’minotidagi uzilishlar kamida bir oy davomida 220 million aholisi bo‘lgan mamlakatni qiyin ahvolga solmoqda.
Mamlakatning energiya ta’minoti talabdan qariyb 5000 megavatt past — bu tanqislik 2 milliondan 5 milliongacha uyni quvvat bilan ta’minlashi mumkin.
Bu kabi muammolar faqat kambag‘al, rivojlanmagan davlatlarga tegishli degan har qanday fikrni Avstraliya tajribasi yo‘q qiladi. May oyidan beri mamlakat ko‘mirga asoslangan energiya quvvatining 25 foizisiz ishlamoqda.
Avvalroq butun dunyo ko‘mirdan voz kechayotgan bir paytda, O‘zbekiston uni ishlab chiqarishni oshirayotgani haqida xabar berilgandi.