7-aprel — Butunjahon salomatlik kuni. Bu kun haqida nimalarni bilish kerak?

2020-yilda ko‘pchilik kashf qilgan xalqaro tashkilotlardan biri, shubhasiz, Jahon sog‘likni saqlash tashkiloti — JSST bo‘ldi, desak yanglishmagan bo‘lamiz. 1948-yil 7-aprel kuni mazkur tashkilotning nizomi qabul qilingan va bu sana Butunjahon salomatlik kuni sifatida belgilangan. JSST qanday tashkilot, uning nizomida nimalar aks etgan? “Daryo” shu kabi masalalar haqida fikr yuritadi.

Pandemiyada yashayotganimizga ham 1 yildan oshdi. Yodingizda bo‘lsa, 2020-yilning 11-mart kuni Butunjahon sog‘liqni saqlash tashkiloti — JSST koronavirus epidemiyasi global tus olganini, ya’ni pandemiya boshlanganini e’lon qilgan edi. Pandemiya sharoitida o‘tgan davr bizga salomatlik naqadar katta boylik ekanini ong-u shuurimizga singdirdi, desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Insoniyat katta yo‘qotishlar berdi. Koronavirus xuruji kirib bormagan oila yer yuzida qolmadi hisob.

Pandemiya oqibatlari haqida ko‘p va xo‘p gapirildi, yozildi. Uning insoniyat tarixida qoldiradigan qora dog‘i, shubhasiz, hali yana yillar mobaynida ko‘p muhokama qilinadi. Berilgan qurbonlar va ko‘rilgan iqtisodiy zarar ko‘lamini tasavvur qilishning o‘zi kishini qo‘rqitib yubormoqda. Lekin shu bilan birga, xalqaro hamjamiyat va ayniqsa, jahondagi davlatlararo tashkilotlarning sa’y-harakati, xususan, JSSTning jonbozliklari evaziga pandemiyaning biroz bo‘lsa-da jilovlangani, har holda, unga qarshi vaksina qisqa fursatlarda ishlab chiqilganini ham e’tirof etish joiz. 7-aprel, aynan ushbu, hozirgi paytda eng muhim xalqaro tashkilotlardan biri bo‘lib turgan JSSTning nizomi qabul qilingan sana bo‘lib, ushbu kun, shuningdek, xalqaro salomatlik kuni sifatida nishonlanadi.

Endilikda JSSTning qanday global ahamiyatli, muhim tashkilot ekani borasida hammada aniq tasavvur mavjud bo‘lsa kerak. Uning joriy nizomi qabul qilingan o‘sha olis 1948-yilning 7-aprelida Jenevada yig‘ilganlar, albatta, sog‘liqni saqlashga oid shu kabi yirik global masalalarda hamkorlik qilishni maqsad qilgan edi. O‘shandan boshlab bu sana, shuningdek, Butunjahon salomatlik kuni sifatida nishonlanadi.

Qizig‘i shundaki, JSSTning “ajdodi”, ya’ni funksional jihatdan u bilan yaqin vazifalarni bajargan ilk xalqaro tashkilot 1839-yilda Usmoniylar imperiyasi poytaxtida tashkil qilingan edi va u Istanbul xalqaro sog‘liqni saqlash oliy kengashi deb nomlangan. Bu tashkilotning vazifasi ham aynan global epidemiyalarning oldini olish va unga qarshi kurashish bo‘lib, asosan, imperiya portlarida o‘lat va vaboga qarshi choralarni ko‘rish bilan shug‘ullangan. 1923-yilda ham shunga o‘xshash tashkilot tuzilgan bo‘lib, u Millatlar Ligasi tarkibidagi sog‘liqni saqlash tashkiloti bo‘lgan. Hozirgi JSST esa 1946-yilda Nyu-Yorkda o‘tkazilgan sog‘liqni saqlash bo‘yicha Xalqaro konferensiya yakunlariga ko‘ra tuzilgan bo‘lib, uning nizomi esa 1948-yil 7-aprelida qabul qilingan edi.

JSST nizomi quyidagi asosiy tamoyillarga asoslanadi:

• Salomatlik — bu nafaqat tanada kasalliklarning mavjud emasligi, balki umumiy-ijtimoiy, ruhiy hamda jismoniy barqarorlik holatidir;
• Kishining irqi, dini, siyosiy qarashlari, iqtisodiy va ijtimoiy ahvolidan qat’i nazar, salomatlik borasida eng yaxshi darajaga erisha olishi har bir shaxsning eng asosiy huquqlaridan bir hisoblanadi;
• Jahondagi barcha xalqlarning salomatligi dunyoda tinchlik va xavfsizlik o‘rnatilishining eng asosiy omili bo‘lib, u har bir mamlakat va davlatlarning to‘liq o‘zaro hamkorligiga bog‘liqdir;
• Har qanday davlatning sog‘liqni saqlash borasidagi erishgan natijalari barcha uchun ahamiyatlidir;
• Turli mamlakatlarda kasalliklarga qarshi kurash borasidagi, ayniqsa, yuqumli kasalliklarga qarshi kurash borasidagi choralarning notekisligi qolgan barcha uchun umumiy xatarni keltirib chiqaradi;
• Bola salomatligi eng ustuvor vazifa hisoblanadi;
• Barcha xalqlar uchun tibbiyot, psixologiya va turdosh ilmlar yutuqlaridan birdek foydalana olish sharoiti yaratilishi — salomatlikni ta’minlash borasidagi eng asosiy shartlardan biri bo‘lishi kerak;
• Xalq salomatligini yaxshilash borasida jamoatchilik bilan faol ishlash, uning bu boradagi tushunchalarini shakllantirish, ushbu xalqning salomatligini himoyalash uchun g‘oyat muhimdir;
• Hukumatlar o‘z xalqlarining salomatligi uchun javobgardirlar. Bu javobgarlik sog‘liqni saqlash sohasida tegishli choralarni ko‘rishni taqozo etadi.

Ushbu sananing xalqaro bayram kuni sifatida nishonlanishi, xalqaro hamjamiyat va har bir shaxsni jahondagi mavjud hozirgi dolzarb tibbiy masalalarga e’tibor qaratishga chorlashni maqsad qiladi. Kishilarni o‘z salomatligiga befarq bo‘lmaslikka hamda yaqinlari va jamiyat oldidagi mas’uliyatni anglagan holda ish tutishga chorlaydi. Haqiqatan ham, bu narsaning mohiyatini, ayniqsa bugungi kunda har birimiz chuqur tushunib yetmoqdamiz, deb o‘ylayman.

Shu munosabat bilan, “Daryo” nashrining barcha mushtariylarini, xususan, sog‘liqni saqlash sohasi xodimlarini mazkur xalqaro sana bilan tabriklaymiz. O‘zingizni va yaqinlaringizni asrang. Doimo sog‘-salomat bo‘ling, deb tilak bildirib qolamiz.

Mufazzar Qosimov tayyorladi.